Iqtisodiyot asoslari

“Xarajatlar – ishlab chiqarish” 
qonuni
asosida shakllanadi. Har bir firma ishlab chiqarish faoliyatini amalga 
oshirar ekan, o’z oldiga, kam xarajatlar bilan yuqori daromadlar olishni o’z oldiga 
maqsad qilib qo’yadi. Ishlab chiqarish omillari bozorida er, uning resurslari, hamda 
ko’chmas mulk alohida o’rin tutadi. Bunday resurslar ko’pgina xo’jalik yuritish 
sohalarida o’zining muqobil o’rinbosar resurslariga ega emaslar. 
Er, foydali qazilmalar, hamda ko’chmas mulkdan foydalanishdan olingan 
daromadlarni taqsimlash va bu resurslarga narx shakllanishi yuzasidan 

---

31 
munosabatlar renta munosabatlari deb yuritiladi. Iqtisodiy renta deyilganda, bir 
muncha tor ma’noda, ijarachi mulkdorga undan foydalanish va daromad olish 
imkoniyati uchun to’laydigan er narxi tushuniladi. 
Qishloq xo’jaligidagi erdan olinadigan foyda renta ko’rinishida namoyon 
bo’ladi. ya’ni, renta erga bo’lgan mulkning iqtisodiy jihatdan amalga oshirilishidir. 
Ma’lumki, er egasi undan foyda olish uchun turli usullarni qo’llaydi. Mazkur 
usullar er keltiradigan daromadga uzviy ravishda bog’liq bo’ladi. Er egasi o’z 
manfaatiga mos holda erdan foyda olishning eng qulay usulini tanlab oladi. U 
hatto, o’z tasarrufidagi erini ijaraga berib renta olishi ham mumkin. Erning 
joylashgan o’rni, hosildorligi, suv bilan ta’minlanganlik darajasi hamda uni 
ishlatish sha-roitlarining turli tumanligi renta turlarining ham xilma - xil bo’lishiga 
olib keladi. Ularga mutloq, tabaqalashgan, monopol renta, qurilish uchastkalaridan 
va undirma sanoatidan olinadigan rentalar kiradi. Renta turlarining xilma - xilligiga 
qaramasdan ularning barchasi er egasiga daromad keltiradi. Ko’rinib turibdiki, 
erdan olinuvchi daromad birinchi navbatda uning hosildorligiga bog’liq. Bu esa 
qishloq xo’jaligida foydalanilayotgan erlar sifatini doimo nazorat qilib borishni 
taqozo etadi. Bu borada prezidentimiz o’z asarida: