Iqtisodiyot asoslari

Friksion ishsizlik
- bularga ish qidirayotgan yoki yaqin vaqtlar ichida ish 
bilan ta’minlanishni kutayotgan ishchi kuchlari kiradi. Ishsizlikning bu turi asosan 
mavsumiy ishlar, ishlab chiqarishlardagi eski modelning yangisi bilan 
almashtirilishi, ish yoki turar joylarini o’zgartirishlar, yohud o’quv yurtlarini 
tugatish va shuningdek boshqa sabablardan kelib chiqadi. U doimo mavjud bo’lib, 
ma’lum bir darajada kerakli deb hisoblanadi. 
Tuzilmaviy ishsizlik
- bularga asosan ishsizlarning malakalarini o’zgartirishi 
va oshirishi, ma’lumot olishi, kasb egallashi lozim bo’lgan ishsizlar guruhlari 
kiradi. Friksion ishsizlik bilan tuzilmaviy ishsizlikning asosiy farqi shundaki, 
birinchisida ma’lum malaka va tajriba mavjud bo’ladi va undan foydalanib ish 
joylarini tezroq topib olishadi, ikkinchisida esa ishchi kuchi darhol va tezroq ish 
joylarini topa olmaydilar. Tuzilmaviy ishsizlik iste’mol bozori ma’lum mahsulotlar 
bilan to’ldirilganda va u mahsulotga ehtiyoj qolmaganda paydo bo’ladi. 
Davriy ishsizlik
- bu asosan ishlab chiqarishning pasayishi natijasida ishchi 
kuchiga bo’lgan talabning kamayishidan paydo bo’ladi. Davriy pasayish tovar va 
xizmatlar yalpi taklifining kamayishi va oqibatda aholini ish bilan bandligining 
qisqarishi va ishsizlikning o’sishini bildiradi. 
To’la ish bilan bandlik
- barcha ishchi kuchining 100% ish bilan 
ta’minlanganligini bildirmaydi. Aksincha, ixtiyoriy va tuzilmaviy ishsizlik ilojsiz 
hol bo’lganligini hisobga olsak, biz mutloq to’la ish bilan bandlikka erishib 
bo’lmasligini tushunamiz. 
Mehnat bozorining tarkibini quyidagilar tashkil etadi: 
- mehnatga talab; 
- mehnat taklifi; 
- ishchi kuchi narxi yoki ish haqi; 
- ishchi kuchi qiymati; 
- raqobat. 
Shunday qilib, mehnat bozori tovar bozorining o’ziga xos ko’rinishi bo’lib, 
uning xususiyati shundan iboratki, unda ishchi kuchi yoki insonning mehnat 
qobiliyati sotiladi va sotib olinadi. 
Kapital bozorida ham, talab va taklif qonuni amal qiladi va kapital narxini 
belgilab beradi. 

---

34 
Kapital bozorida foiz, yillik foiz stavkasi, diskontlash, investision loyihalar, 
bank depozitlari kabi kategoriyalar amal qiladi. Kapital bozorining muhim 
ko’rinishlaridan biri qimmatbaho qog’ozlar bozori bo’lib hisoblanadi.