Iqtisodiyot bilan tanishuv

Mavzu : Tovarning bozor narxi

Ta’limiy maqsadi: O’quvchilarni Tovarning bozor narxi haqidagi malaka va ko’nikmalarini hosil qilish.

Tarbiyaviy maqsadi: O’quvchilarni kasbga bo’lgan malaka va ko’nikmalarini shkillantirish.

Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchilarni mustaqil fikirlash qobilyarlarini oshirish.

DTS talablari asosida ta’lim va tarbiya berish

Darsning uslibi: Tushuntirish, savol –javob, mustaqil ishlash.

Darsning jixozi: Darslik, doska, ko’rgazmali va tarqatma materilallar.

Darsning borishi: yangi mavzuni bayoni.

Tayanch atamalar Tovarning bo zor(muvozanat) narxi - bozorda tovarga bo'lgan talab miqdorining taklif miqdoriga teng bo‘l gandagi narx.Taqchil bozor - tovar taklif miqdorining unga bo‘lgan talab miqdoridan past bo'lgan bozor.

To‘yingan bozor - tovar taklifi miq- dorining unga bo'lgan talab miqdoridan yuqori bo'lgan bozor.

Muvozanat niiqdor - tovarning bo­zor muvozanat narxiga mos talab (yoki taklif) miqdori.Qat’iy narxlar - bozorda yuqoridan qat’iy qilib o'matila- digan, bozor narxidan farqli bo'lgan narx.

Berilgan jadvalga ko‘ra, bozorchadagi kunlik sutga bo'lgan talab va taklifni aniqlab, oxirgi ustunni to'ldiring.

Sut narxi 100 so‘m bo'lganda bozorchadagi talab va taklif miqdorlari qanchani tashkil qiladi?

Agar bu holatda sut narxi 100 so'm qilib yuqoridan tayin- lansa, qanday vaziyat vujudga keladi?

Qancha tur sut yetmay qoladi?Sut narxi 200 so'm bo'lganda bozorcha bo'yicha talab va taklif miqdorlari qanchani tashkil qiladi?Agar sut narxi 200 so'm qilib yuqoridan tayinlansa, qanday vaziyat vujudga keladi?

Qancha litr sut ortib qoladi?Sut narxi 150 so'm bo'lganda bozorchadagi talab va taklif miqdorlari qanchani tashkil qiladi?Bu vaziyatda har ikkala tomon - sotuvchi va xaridorlarni ham qanoatlantiradigan narx sizningcha necha so'm bo'lishi kerak? Xuddi shu - ham xaridorlarni, ham sotuvchilarni qanoatlantiradigan narx tovarning bozor naod yoki muvozanat narx deb, yuritiladi.

Talab va taklifning o’zaro ta’siri:Tovarning bozor narxi qanday aniqlanadi? Bozor iqtisodiyoti sharoitida tovarning bozor narxi unga bo‘lgan talab va taklif miqdorining o‘zaro nisbatiga qarab aniqlanadi.

Ma’lumki, biror tovarga bo'lgan bozor talabi, bozordagi jami xaridorlarning umumlashgan fikri bo‘lib, tovarning narxi turli cha bo'lganda uni xarid qilish xohish va imkoniyatlarini ifodalar edi. Xuddi shunga o'xshash, tovarning bozor taklifi, bozordagi jami sotuvchilarning umumlashgan fikri bo'lib, tovarning nar­xi turlicha bo'lganda tovarni bozorda sotish xohish va imkoniyat­larini ifodalar edi. Keling, har ikki tomon - xaridor va sotuvchilarning fikr va xohishlari qachon ustma-ust tushishini tahlil qilaylik. Aytaylik, guruchning bozordagi talab va taklifi quyidagi jadval orqali berilgan bo‘lsin. Bu jadval asosida talab va taklif chiziqlarini bitta koordinatalar tekisligida chizadigan bo‘l sak, quyidagi chizmaga ega bo'lamiz.

Alfred Marshall (1842-1924) XIX asrnirfg eng buyuk iqtisod chilaridan biri. Talab va taklifga asoslangan qiymat nazariyasining asoschisi. Uning «Siyosiy iqtisod tamoyillari» darsligi dunyoda uzoq yillar iqtisodiy ta'limning asosiy manbai bo‘lib kelgan.Hosil bo‘lgan qaychiga o‘xshash tasvir amerikalik mashhui iqtisodchi olim Alfred Marshall sharafiga “Marshall qaychisi". deb nomlanadi.Taqchil bozor : Aytaylik, bozorda qat’iy narx 200 so‘m qilib belgilangan bo'lsin Unda bozorda gumchga bo‘lgan talab miqdori 6 tonna, taklif esa 2 tonnani tashkil qiladi. Demak, taklif qilingan 2 tonna guruc h tezda sotilib, xaridorlarning yana 4 tonnalik talabi qondirilm;i\ qoladi, ya’ni mahsulot taqchilligi yuzaga keladi. Bozordagi bundm holatga taqchil bozor holati, deb ataladi.To’yingan bozor:Aksincha, bozorda guruch narxi 600 so‘m qilib belgilang;m bo‘lsa, guruchga bo'lgan talab miqdori 2 tonna, taklif esa 6 tonn;mi tashkil qiladi. Natijada, taklif qilingan guruchning faqat 2 tonnasi sotib olinib, 4 tonnasi ortib qoladi.

Muhofazalashgan bozor:Guruch narxi 400 so'm bo'lganda esa, guruchga bo'lgan talab va taklif miqdorlari o'zaro teng bo'lib, 4 tonnani tashkil qiladi. Bu holatda sotuvchilar tomonidan taklif qilingan 4 tonna guruchning hammasi 400 so'm narxda xaridorlar tomonidan sotib olinadi va bu holat ham xaridorlar uchun, ham sotuvchilni uchun ma’qul tushadi. Tovarga bo'lgan talab va taklif miqdori tcng bo'lgan holatdagi tovar narxiga muvozanat narx yoki tovarniin* bozor narxi, deb ataladi. Bozor narxiga mos talab (yoki taklill miqdori muvozanat miqdor, deb yuritiladi. Yuqorida ko'rilgan bozordagi guruchning muvozanat narxi, ya’ni bozor narxi 401) so'mni, muvozanat miqdori esa 4 tonnani tashkil qiladi. Talab va taklif chiziqlarining kesishish nuqtasi (M nuqta) muvozanat nuqta, deb ataladi. M nuqtaning ordinatasi muvozanat narxni, abssissasi esa muvozanat miqdorni aniqlaydi.Tovarga bo‘lgan talab va taklif jadvalda beril- gan. 1. Uning asosida talab va taklif chiziqlarini quring. 2. Chizmadan tovarning bozor narxi va muvozanat miqdorini aniqlang. 3. Bu va- ziyatda bozorda necha so‘mlik tovar sotilishini *hisoblang. 4. Talab va taklifni aniqlovchi chiziqli funksiya ko'rinishidagi formulalarni toping. 5. Ularni birgalikda chiziqli tenglamalar sis- temasi, deb yeching. 6. Sistemaning yechimlari nimalarni ifodalashini aniqlang.