Iqtisodiyot fakulteti mustaqil ish mavzu: xorijiy valyutalar bilan bog

3 Buxgalteriya hisobida chet el valyutasidagi operatsiyalarni aks ettirish tartibi
Chet el valyutasidagi operatsiyalar, shu jumladan quyidagilar bo‘yicha operatsiyalar, buxgalteriya hisobida ular amalga oshirilgan sanadagi O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki kursi bo‘yicha so‘m ekvivalentida aks ettiriladi:
a) kassadagi, bankdagi depozit va ssuda hisobraqamlaridagi, akkreditivlardagi valyuta mablag‘lari, valyutadagi ssuda qarzlari;
b) chet el valyutasidagi debitorlik va kreditorlik qarzlari, kreditlar va qarzlar;
v) tuzilgan shartnomalar bo‘yicha chetdan keltirilgan tovar-moddiy boyliklar va boshqa aktivlarni bojxona yuk deklaratsiyasini rasmiylashtirish sanasida kirim qilish;
g) chet el valyutasida bojxona to‘lovlarini amalga oshirish;
d) chet el valyutasida ifodalangan pul hujjatlari;
e) chet el valyutasidagi qimmatli qog‘ozlar.
Buxgalteriya hisobini yuritish maqsadida chet el valyutasidagi ayrim operatsiyalarni so‘mga qayta hisoblash sanasi O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2004-yil 23-martdagi 51-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining milliy standarti “Chet el valyutasida ifodalangan aktivlar va majburiyatlarning hisobi” ning ilovasida keltirilgan.
Chet el valyutasidagi operatsiyalar ushbu valyutaning so‘mga nisbatan Markaziy bankning operatsiya amalga oshirilgan sanasidagi kursi bo‘yicha so‘mda qayta hisoblanishi lozim. Buxgalteriya hisobida chet el valyutasini xarid qilish va sotish Markaziy bankning valyutani xarid qilish yoki sotish kuniga bo‘lgan kursi bo‘yicha aks ettiriladi. Chet el valyutasini Markaziy bank kursidan past yoki yuqori qiymatda sotish (xarid qilish) natijasida vujudga keladigan kurs farqlari xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy natijalariga moliyaviy faoliyatdan daromadlar (xarajatlar) sifatida olib boriladi.
Buxgalteriya hisobida chet el valyutasini sotish quyidagi tartibda aks ettiriladi:
a) chet el valyutasini Markaziy bank kursi bo‘yicha valyuta schyotidan o‘tkazilishi (ko‘chirilishi):
debet bankdagi maxsus schyotlardagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar (5500);
kredit chet el valyutasidagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar (5200);
b) chet el valyutasini Markaziy bank kursidan yuqori bahoda sotilganda sotilgan chet el valyutasining so‘mdagi ekvivalentini hisob-kitob schyotiga kirim qilinishi:
debet hisob-kitob schyotidagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar (5100) — sotilgan chet el valyutasining sotish kunidagi valyuta bozoridagi bitim kursi bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent qiymatiga;
kredit bankdagi maxsus schyotlardagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar (5500) — sotilgan chet el valyutasining Markaziy bank kursi bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent qiymatiga;
kredit 9540 “Valyutalar kurslari farqidan daromadlar” schyoti — sotilgan chet el valyutasining sotish kunidagi valyuta bozoridagi bitim kursi bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent qiymati bilan sotilgan chet el valyutasining Markaziy bank kursi bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent qiymati o‘rtasidagi farq summasiga;
v) chet el valyutasini Markaziy bank kursidan past bahoda sotilganda sotilgan chet el valyutasining so‘mdagi ekvivalentini hisob-kitob schyotiga kirim qilinishi:
debet hisob-kitob schyotidagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar (5100) — sotilgan chet el valyutasining sotish kunidagi valyuta bozoridagi bitim kursi bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent qiymatiga;
debet 9620 “Valyutalar kurslari farqidan zararlar” schyoti — sotilgan chet el valyutasining sotish kunidagi valyuta bozoridagi bitim kursi bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent qiymati bilan sotilgan chet el valyutasining Markaziy bank kursi bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent qiymati o‘rtasidagi farq summasiga;
kredit bankdagi maxsus schyotlardagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar (5500) — sotilgan chet el valyutasining Markaziy bank kursi bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent qiymatiga.
Buxgalteriya hisobida chet el valyutasini sotib olish quyidagi tartibda aks ettiriladi:
a) chet el valyutasini sotib olish uchun xarid kuniga bo‘lgan valyuta bozoridagi bitim kursi bo‘yicha hisob-kitob schyotidan so‘m mablag‘larini o‘tkazish (ko‘chirish):
debet bankdagi maxsus schyotlardagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar (5500);
kredit hisob-kitob schyotidagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar (5100);
b) chet el valyutasini Markaziy bank kursidan yuqori bahoda xarid qilinganda:
debet chet el valyutasidagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar(5200) — xarid qilingan chet el valyutasining Markaziy bank kursi bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent qiymatiga;
debet 9620 “Valyutalar kurslari farqidan zararlar” schyoti — xarid qilingan chet el valyutasining Markaziy bank kursi bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent qiymati bilan xarid qilingan chet el valyutasining xarid kunidagi valyuta bozoridagi bitim kursi bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent qiymati o‘rtasidagi farq summasiga;
kredit bankdagi maxsus schyotlardagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar (5500) — xarid qilingan chet el valyutasining xarid kunidagi valyuta bozoridagi bitim kursi bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent qiymatiga;
v) chet el valyutasini Markaziy bank kursidan past bahoda xarid qilinganda:
debet chet el valyutasidagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar (5200) — xarid qilingan chet el valyutasining Markaziy bank kursi bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent qiymatiga;
kredit bankdagi maxsus schyotlardagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar (5500) — xarid qilingan chet el valyutasining xarid kunidagi valyuta bozoridagi bitim kursi bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent qiymatiga;
kredit 9540 “Valyutalar kurslari farqidan daromadlar” schyoti — xarid qilingan chet el valyutasining Markaziy bank kursi bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent qiymati bilan xarid qilingan chet el valyutasining xarid kunidagi valyuta bozoridagi bitim kursi bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent qiymati o‘rtasidagi farq summasiga;
Buxgalteriya hisobida konsignantga bo‘lgan chet el valyutasidagi kreditorlik qarzi konsignatsiyaga olingan tovarlarni sotish sanasidagi Markaziy bankning kursi bo‘yicha vujudga keladi. Qarzning keyingi hisobi mazkur Nizomga muvofiq amalga oshiriladi.
Mahsulot (ish, xizmat) larga chet el valyutasi ekvivalentida baho (tarif) belgilaydigan, to‘lovlarni esa, milliy valyuta — so‘mda oladigan xo‘jalik yurituvchi subyektlar, mahsulot (ish, xizmat) larni sotish sanasidan to‘lov kelib tushgan (amalga oshirilgan) sanasigacha bo‘lgan davrda Markaziy bank kursining o‘zgarishi sababli vujudga kelgan ijobiy kurs farqini 9540 “Valyutalar kurslari farqidan daromadlar” schyotiga, salbiy kurs farqini esa 9620 “Valyutalar kurslari farqidan zararlar” schyotiga olib boradi.