Iqtisodiyot fakulteti mustaqil ish mavzu: xorijiy valyutalar bilan bog

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI
O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
IQTISODIYOT FAKULTETI

MUSTAQIL ISH

MAVZU: XORIJIY VALYUTALAR BILAN BOG‘LIQ OPERATSIYALAR

Bajardi: Muhiddinov N.M.
Tekshirdi: G‘affurov O.G‘.


Toshkent 2022

MAVZU: XORIJIY VALYUTALAR BILAN BOG‘LIQ OPERATSIYALAR
1 Valyuta operatsiyalari hisobi qanday hisobvaraqlarda yuritiladi.
2 2 O‘zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining milliy standarti “Chet el valyutasida ifodalangan aktivlar va majburiyatlarning hisobi”
3 Buxgalteriya hisobida chet el valyutasidagi operatsiyalarni aks ettirish tartibi

1 Valyuta operatsiyalari hisobi qanday hisobvaraqlarda yuritiladi
Buxgalteriya hisobida chet el valyutasi bilan bog‘liq operatsiyalar ularni amalga oshirish sanasida O‘zR MB kursi bo‘yicha so‘m ekvivalentida aks ettirilishi zarur. Agar chet el valyutasini sotish yoki xarid qilishda kursga oid farq yuzaga kelsa, u korxonaning moliyaviy faoliyatidan daromad yoki xarajat ko‘rinishida moliyaviy natijaga kiritilishi zarur. Valyuta harakati to‘g‘risidagi ma’lumotni aks ettirish uchun foydalaniladigan hisobvaraqlarni ko‘rib chiqamiz. Agar valyuta hisobvarag‘i mamlakat ichida bo‘lsa, unda u bo‘yicha operatsiyalarni yuritish 5210 “Mamlakat ichida valyuta hisobvarag‘i” hisobvarag‘ida amalga oshiriladi. 
Agar korxonada xorijiy valyuta hisobvarag‘i bor bo‘lsa, unda hisob-kitobni 5220 “Xorijda valyuta hisobvarag‘i” hisobvarag‘ida yuritish zarur. Bu hisobvaraqlar debeti bo‘yicha valyuta kirimi, kredit bo‘yicha esa, o‘z navbatida, hisobdan chiqarish aks ettiriladi.
O‘zbekistonda valyuta sotishdagi o‘tkazmalar
Chet el valyutasini sotish bilan bog‘liq operatsiyalarni buxgalteriya hisobida aks ettirish uchun quyidagi o‘tkazmalarni qo‘llash kerak:

Debet	Kredit	Xo‘jalik operatsiyasi
5530 «Boshqa maxsus hisobvaraqlar»	5210 «Mamlakat ichida valyuta hisobvarag‘i»	MB kursi bo‘yicha valyuta hisobvarag‘i bilan chet el valyutasini o‘tkazish
5110 «Hisob-kitob hisobvarag‘i»	5530 «Boshqa maxsus hisobvaraqlar» 9540 «Kursga oid farqlardan daromadlar»	Chet el valyutasini O‘zR MB kursidan oshgan kurs bo‘yicha so‘mli ekvivalentda sotishdan hisobvarag‘iga yoziladigan summa
5110 «Hisob-kitob hisobvarag‘i» 9620 «Kursga oid farqdan ziyon»	5530 «Boshqa maxsus hisobvaraqlar» (O‘zR MB kursi bo‘yicha so‘mga oid ekvivalentda sotilgan chet el valyutasining narxi)	O‘zR MB kursidan past bo‘lgan kurs bo‘yicha so‘mga oid ekvivalentda chet el valyutasini sotishdan hisobvaraqqa yoziladigan summa

Kursga oid farq natijasida to‘plangan summa moliyaviy natijaga hisobdan chiqarish zarur. Hisobdan chiqarish bevosita kiritish yo‘li bilan bajarilishi zarur. Foydaga soliqni hisoblagancha kursga oid farqni korxonaning jami daromadlar tarkibiga kiritish kerak.
O‘z navbatida, kursga oid salbiy farq daromadga soliq soluvchi soliq bazasidan chiqariladigan xarajatlarga kiritilishi zarur (SK ning 320-moddasi). Soliq bazasida aylanmadan olinadigan soliqni hisoblashda kursdagi ijobiy va salbiy farqlar o‘rtasidagi saldoni kiritish zarur (SK ning 463-moddasi). Agar kursdagi salbiy farqning summasi kursdagi ijobiy farq summasidan ortiq bo‘lgan taqdirda soliq yozishda soliq bazasi kamaytirilmaydi.
O‘zbekistonda valyuta xarid qilishdagi o‘tkazmalar
Chet el valyutasini xarid qilishda qilinishi zarur bo‘lgan o‘tkazmalarni ko‘rib chiqamiz:

Debet	Kredit	Xo‘jalik operatsiyasi
5500 «Bankdagi maxsus hisobvaraq»	5110 «Hisob-kitob hisobvarag‘i»	Valyuta bozorida bitim kursi bo‘yicha chet el valyutasini xarid qilish uchun summali mablag‘larni o‘tkazish
5210 «Valyuta hisobvarag‘i» (MB kursi bo‘yicha chet el valyutasining so‘mga oid ekvivalenti) 9620 «Kursga oid farqdan ziyon» (xarid kursi va MB kursi bo‘yicha chet el valyutasining so‘mga oid ekvivalenti narxi o‘rtasidagi summa farqi aks ettiriladi)	5500 «Bankdagi maxsus hisobvaraq» (bitim kursi bo‘yicha xarid qilingan chet el valyutasining so‘mdagi ekvivalenti narxi aks ettiriladi)	MB kursidan yuqori bo‘lgan valyuta kursini qo‘llashda kursga oid farq

Dollar butun hafta davomida arzonlashdi, lekin juma kuni biroz ko‘tarildi. Hafta davomida yevro va rublning narxi ham o‘zgarib turdi, natijada dollar va rubl arzonlashdi, yevro esa ko‘tarildi. 2022-yil 28-noyabrdan 2-dekabrgacha bo‘lgan valyuta kurslarining batafsil dinamikasi bilan quyidagi jadvalda tanishishingiz mumkin:

5-dekabrdan boshlab quyidagi valyuta kurslari amal qiladi:
• 1 AQSH dollari – 11 257,13 (+29,05) so‘m;
• 1 yevro – 11 854,88 (+131,64) so‘m;
• 1 rubl – 182,11 (-1,55) so‘m.