Iqtisodiyot” fakulteti “real iqtisodiyot” kafedrasi

Бизнес-режа, лойиҳани техник-иқтисодий асосларини таҳлил қилиш бўйича тавсия, асосий талаблар

1. Қарз олувчи томонидан тақдим этилган бизнес-режа таҳлил қилинганда, ундаги маълумотлар таъсис ҳужжатлари маълумотлари, шунингдек, молиявий ҳисоботлар, Қарз олувчининг ҳақиқий пул оқимлари ва бошқалар билан таққосланиши лозим.

2. Молиявий ҳисоботларнинг маълумотлари ва Қарз олувчининг мавжуд ишлаб чиқариш/хизмат кўрсатиш / ишлари учун жорий фаолияти ҳақида тақдим этилган маълумотлар, шунингдек, кредитни олгандан сўнг кутилаётган ишлаш кўрсаткичларининг ўзгариши билан танишиш ва таққослаш керак.
3. Кредит ходими кредит маблағларининг (кредит объектларининг) режалаштирилган йўналиши ва кредитнинг аниқ мақсадини бизнес-режада белгилаш масалаларини ўрганиши лозим. Шунингдек, сўралган кредит маблағлари ҳисобидан ишлаб чиқариш (сотиш, тақдим этиш) учун мўлжалланган маҳсулотларга (товарларга, хизматларга) талаб ва таклиф, маркетинг тадқиқотлари, рақобатчилар борлиги ва уларнинг афзалликлари диққат билан таҳлил қилиниши керак.
4. Сўралаётган кредитнинг нисбати ва Қарз олувчининг кредит берилаётган тадбирда (лойиҳада) ўз иштироки таҳлили бизнес-режа маълумотларини молиявий ҳисобот ва бошқа маълумотларнинг ҳақиқий кўрсаткичлари билан солиштириш орқали амалга оширилади. Сотишдан кўзда тутилган даромадларни ҳисоблашнинг тўғрилигини текшириш керак. Шу билан бирга, гаровга қўйилган ишлаб чиқариш ҳажмларининг реаллиги (ишлар, хизматлар) асбоб - ускуналарнинг мавжудлиги, унинг техник хусусиятлари ҳамда сотилган маҳсулотлар учун гаровга қўйилган нарх даражаси-бозор кўрсаткичларига нисбатан нархларнинг ошириб юборилмаганлиги тўғрисидаги маълумотлар асосида таҳлил қилинади. Шу муносабат билан тайёр маҳсулот (ишлар, хизматлар) ни сотиш бўйича тузилган шартномалар (ниятлар баённомалари) маълумотлари бизнес-режада қўйилган маълумотларга мос келиши керак.
5. Маҳсулот (ишлар, хизматлар) нинг ишлаб чиқариш таннархи технология ва ишлаб чиқаришни ташкил қилиш туфайли маҳсулот (ишлар, хизматлар) ишлаб чиқариш билан бевосита боғлиқ харажатларни ўз ичига олишини ҳисобга олган ҳолда ишлаб чиқариш харажатлари тўғрисидаги маълумотларнинг тўғрилигини ўрганиш лозим. Шу билан бирга, коммунал тўловлар учун белгиланган тарифлар кўрилаётган давр учун амалдаги тарифларга мос келиши керак. Шу муносабат билан хом ашё, товарлар (ишлар, хизматлар) сотиб олиш учун тузилган шартномалар (мақсад баённомалари) маълумотлари бизнес-режада қўйилган маълумотларга мос келиши керак.
6. Лойиҳа ҳисоб-китобларига киритилган солиқлар ва мажбурий ажратмаларнинг бизнес-режада акс эттирилганлигини, уларнинг ушбу турдаги солиқлар ёки мажбурий тўловлар учун белгиланган ставкаларга мос келишини текшириш зарур. Корхонанинг солиқ имтиёзлари борми?
7. Пул оқимларини ҳисоблашнинг тўғрилиги уларнинг кредит бўйича мажбуриятларни бажариш учун етарлилиги, фойда ва зарарнинг кутилган натижаси, шунингдек корхонанинг кредитланган тадбирдан соф фойдаси бўйича текширилади. Бизнес-режани таҳлил қилиш жараёнида кредит мутахассиси лойиҳанинг ўзини ўзи таъминлаш, молиялаштириш схемалари, ишлаб чиқариш цикли схемалари ва бошқаларни ўрганиши керак.
8. Тақдим этилган бизнес-режада сўралаётган кредитнинг қайтарилиш жадвали, тўловлар муддати ва даврийлиги ва фоиз ставкаси кредит аризасида кўрсатилганларга мос келиши керак.
9. Лойиҳанинг бизнес – режаси/техник-иқтисодий асослашни кўриб чиқаётганда, кредит мутахассиси потенциал Қарз олувчи томонидан қайд этилган хатарлар рўйхатига, шунингдек уларни минималлаштириш бўйича у томонидан кўрилган чораларга эътибор қаратиши, уларни кредит мутахассисининг ўзи томонидан аниқланган ва таклиф қилинган хатарлар ва чоралар билан таққослаши керак;
10. Йирик инвестиция лойиҳаларини молиялаштириш учун кредит бериш масаласини кўриб чиқишда инвестиция лойиҳасини техник-иқтисодий асослаш лозим. Техник-иқтисодий асослаш инвестиция лойиҳаларини техник-иқтисодий асослаш тузилмасига қўйиладиган талабларга мувофиқ шакллантирилиши лозим.
11. Инвестиция лойиҳасининг техник-иқтисодий асосланишини кўриб чиқишда кредит ходими ҳар бир бўлимни алоҳида таҳлил қилиб, уларнинг хусусиятларига эътибор бериши керак.
12. Лойиҳа мақсади (хулоса) қисмида амалга оширилаётган лойиҳа бўйича тақдим этилган маълумотлар унинг мақсадини ошкор этиш учун етарлилиги кўриб чиқилади.
13. "Лойиҳа буюртмачиси" бўлимини таҳлил қилишда Қарз олувчи ва унинг таъсисчиларининг фаолияти, молиявий аҳволи ва кредит тарихи, техник-иқтисодий асосланганлиги акс эттирилган маълумотларни тақдим этилган ҳужжатлар маълумотлари билан таққослаш лозим.
14. Лойиҳа стратегияси (лойиҳа тарихи ва замини) бўлимида лойиҳа ташаббускорлари фикрини ва уни амалга оширишнинг шарт-шароитларини асослаб бериши таҳлил қилинади.
15. "Бозор ва маркетинг концепцияси" бўлимини таҳлил қилиш учун кредит ходими уларнинг маркетинг таҳлилини ўтказиши ва олинган натижаларни лойиҳанинг техник-иқтисодий асослаш маълумотлари билан таққослаши керак.
16. "Моддий ресурслар" бўлимини таҳлил қилиш кредит ходими томонидан ҳам ҳисоб-китоб йўли билан, ҳам маркетинг тадқиқотлари асосида хомашё ва материаллар бозорини ўрганиш орқали амалга оширилади.
17. Кредит ходими томонидан "Объектнинг жойлашуви" бўлимини таҳлил қилиш тегишли ҳужжатларни, шу жумладан кадастр ҳужжатларини (мулк эгасига эътибор бериш керак), шунингдек лойиҳани амалга ошириш учун зарур бўлган моддий ресурсларга боғланган инфратузилма (газ, ёруғлик, сув) мавжудлигини таҳлил қилишни талаб қилади
Ўзбекистон Миллий Банкида
"Юридик шахс ташкил этмаган
юридик шахслар ва тадбиркорларни
кредитлаш тўғриси"ги Низомга

Банк мижозлари номидан берилган кафолатлар бўйича хизмат комиссиясининг миқдорини ҳисоблаш услубияти