Iqtisodiyot va menejment

1-jadval. O‘zbekiston Respublikasida xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi qo‘shma korxonalar faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlari¹¹⁵

Ko‘rsatkichlar	O‘lchov birligi	2002 yil	2003 yil	2004 yil
Mahsulotlar ishlab chiqarish hajmi, mehnat va xizmatlar	mlrd.so‘m	1049,5	1441,3	1958,4
Faoliyat yuritayotgan korxonalar soni	dona		2209	2412
Tashqi savdo aylanmasi	mln.doll.	1147,7	1422,8	1950,9
eksport	mln.doll.	442,9	564,4	785,2
import	mln.doll.	704,8	858,4	1165,7
Respublika tashqi savdo aylanmasida XIKlarning ulushi	%	20,1	21,3	22,5
Respublika jami eksportida XIKlarning ulushi	%	14,8	15,2	16,2
Jami mahsulotlar ishlab chiqarishda XIKlarning eksport ulushi, mehnat va xizmatlar	%	32,7	38,1	41,0
Respublika jami importida XIKlarning ulushi	%	26,0	29,0	30,5
Eksportning importga nisbatan koeffitsienti	koef-t	0,63	0,66	0,67

Manba: O‘zR Davlat statistika qo‘mitasi.
Xalqaro iqtisodiy integratsiya jahon xo‘jaligi rivojining tarixiy jihatdan uzoq davr davom etgan natijasi hisoblansada, birinchi Prezidentimiz I.Karimov ta’kidlab o‘tganlaridek, hozirgi kunda ham mamlakatlarning jahon iqtisodiyotiga integratsiyalaShuv jarayonida hal etilmagan ko‘pdan-ko‘p muammolar mavjudki, bizning Respublikamiz uchun bu tashqi iqtisodiy va valyuta siyosatini yanada erkinlashtirishdan iborat.¹

Dastlabki davrlarda respublikamizda tashqi savdo ikki yo‘nalish bo‘yicha: MDH mamlakatlari bilan hukumatlararo bitimlar va xorijiy mamlakatlar bilan erkin muomaladagi valyutada hisob-kitob qilish asosida amalga oshirildi.

2004 yil respublikamiz tashqi savdo aylanmasi 8,7 mlrd. AQSH dollarini tashkil etib, uning 35,0 foizi MDH mamlakatlari, 65,0 foizi uzoq xorijiy mamlakatlar hissasiga to‘g‘ri keladi. Xorijiy mamlakatlarga mahsulot eksporti hajmi to‘xtovsiz ko‘payib borib, 2004 yilda 4872,0 mln. dollarni tashkil qildi, uning asosiy qismi (68,5%) uzoq chet el davlatlari hissasiga to‘g‘ri keldi.¹¹⁶

Tashqi iqtisodiy faoliyatda Markaziy Osiyo davlatlarining ko‘p tomonlama aloqalari va hamkorligini rivojlantirishga birinchi darajali ahamiyat berilmoqda. O‘zbekiston, Qozog‘iston va Qirg‘iziston o‘rtasidagi yagona iqtisodiy makon to‘g‘risida tuzilgan shartnoma samara bera boshladi. Ularning sanoatini integratsiyalashtirishga qaratilgan dastur ishlab chiqildi.

MDH mamlakatlari bilan bevosita va ko‘p tomonlama munosabatlarni rivojlantirish tashqi siyosatning asosiy yo‘nalishlaridan biridir. O‘zbekiston Hamdo‘stlik davlatlari muassasalari – Davlatlararo iqtisodiy qo‘mita, Davlatlararo bank va boshqa muassasalarni tashkil etishda faol qatnashmoqda. MDHdagi mamlakatlar (Rossiya, Ukraina, Belorus, Moldova va boshqalar) bilan ikki tomonlama tashqi siyosiy, savdo-iqtisodiy va boshqa shartnoma hamda bitimlar imzolanib, ular kuchga kirdi.

Respublika tashqi iqtisodiy aloqalarini rivojlantirishda iqtisodiyotga xorijiy sarmoyalarni jalb etish uchun qulay sharoit yaratishga, hamda zarur bo‘lgan tashkilot va muassasalar tuzishga katta ahamiyat berilmoqda. Bular jumlasiga tavakkalchilik xatarlaridan keladigan zararni qoplaydigan «O‘zbekinvest» milliy sug‘urta kompaniyasini, turli qo‘shma sug‘urta kompaniyalarini, Vazirlar Mahkamasi huzurida BMT bilan birgalikda tashkil qilingan investitsiyalarga ko‘maklaShuvchi xizmatni, Davlat mulk ko‘mitasi xuzuridagi ko‘chmas mulk va xorijiy investitsiyalar agentligi kabilarni kiritish mumkin. Bu muassasa va tashkilotlar hamda respublikada vujudga keltirilgan huquqiy me’yorlar xorijiy investitsiya faoliyati uchun qulay sharoitlarni yaratib, ularning xuquqlarini himoya qiladi va sarflangan sarmoyasini kafolatlaydi. Shu sababli respublikamiz iqtisodiyoti tarmoqlari bo‘yicha xorijiy invetsitsiyalar tarkibida ma’lum o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. 2004 yilda uning hajmi 596 mln. AQSH dollarini tashkil etdi va ishlab chiqarish sohasidagi ulushi 2003 yilga nisbatan 3,0 foiz darajaga pasaydi yoki investitsiyalar umumiy hajmining 82,7%ni tashkil qildi (2-jadval).