Iqtisodiyot”kafedrasi “Iqtisodiyot” fanidan 3 kurs 22-1 iqt talabasi Baxadirov Muslim Otchestvaning

Naqd pul tushumlari hajmi va tarkibi dinamikasi


Iqtisodiyotdagi pul oqimlari
Pulning mohiyati uning vazifalari bilan belgilanishi allaqachon qayd etilgan. Pul tovar va xizmatlar uchun to'lov vositasi, qiymatni o'lchash, saqlash (yig'ish) vositasidir. Iqtisodiyotda pulning roli katta va xilma-xildir. Ushbu rolni tavsiflash uchun milliy iqtisodiyotda mavjud bo'lgan pul oqimlarini hisobga olish kerak. Tahlilni soddalashtirish uchun biz bir nechta iqtisodiy modellarni olamiz, ularni asta-sekin murakkablashtiramiz.
1-sonli iqtisodiy model oddiy takror ishlab chiqarishdir: ishlab chiqarilgan hamma narsa iste'mol qilinadi, ishlab chiqarishni kengaytirish yo'q. Iqtisodiyot oilaviy fermer xo'jaliklari va tovar va xizmatlar ishlab chiqaruvchi firmalardan iborat. Oilaviy uy xo'jaliklari iqtisodiy resurslarning egalari bo'lib, ularni bozorga etkazib beradi va daromad (foyda, ish haqi, ijara, ijara va boshqalar) shaklida to'lov oladi, ular birgalikda mamlakat milliy daromadini tashkil qiladi. Firmalar resurslarni sotib oladi, ular uchun haq to'laydi, tovar va xizmatlar ishlab chiqarishni tashkil qiladi va o'z mahsulotlarini bozorda sotadi. Tovar va xizmatlarni sotishdan tushgan tushum to'liq mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarini qoplashga yo'naltiriladi. Uy xo'jaliklari tovarlar va xizmatlarni sotib oladi
bozor narxlari. Doira yopiq.
Aylanmada ikkita qarama-qarshi oqimni kuzatish mumkin: tovarlar oqimi va pul oqimi. Bundan tashqari, tovarlar va xizmatlarning qiymati ma'lum miqdordagi pul bilan o'lchanadi. Bu bog'liqlik almashinuv tenglamasi bilan ifodalanadi
MV = PQ, (1),
bu yerda M - muomaladagi pul massasi;
V - pul muomalasining tezligi;
P - narx darajasi;
Q ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlar hajmi.Pul muomalasining tezligi ko'plab omillarga bog'liq: ishlab chiqarish texnologiyasi
to'lovlar, ish haqini to'lash chastotasi, pulni saqlash xarajatlari
aktiv sifatida va hokazo. Milliy miqyosda mahsulot PQ yalpi hosil qiladi
ichki mahsulot. Ayirboshlash tenglamasidan shunday xulosa kelib chiqadi
M = PQ / V = ​​YaIM / V (2).
2-sonli iqtisodiy model - kengaytirilgan takror ishlab chiqarish. Jamg'armalar paydo bo'ladi va ishlab chiqarishga kiritiladi. Oilaviy fermer xo‘jaliklari mablag‘ni tejab, uni korxona ishlab chiqarishiga yo‘naltiradi. Shu bois iqtisod qilingan mablag‘larni oilaviy fermer xo‘jaliklaridan firmalarga o‘tkazishning alohida mexanizmi zarur. Bunday mexanizm to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita moliyalashtirishdir. To'g'ridan-to'g'ri moliyalashtirish - bu firmalar tomonidan aktsiyalar va obligatsiyalar chiqarish va ularni yuridik va jismoniy shaxslar o'rtasida joylashtirish. Bilvosita moliyalashtirish
moliya bozorlari orqali amalga oshiriladi. Moliya va kredit tashkilotlari
vaqtincha bo'sh pul mablag'larini to'plash va ularni to'lov, kechiktirish, to'lash va ta'minlash shartlarida korxonalarga kreditlar shaklida berish. Firmalar kreditlardan ishlab chiqarishni rivojlantirish uchun foydalanadilar.
3-sonli iqtisodiy model - davlat sektoriga ega iqtisodiyot. Davlat byudjet daromadlarining eng muhim manbasini tashkil etuvchi oilaviy tomorqalardan soliq oladi. Firmalar ham davlatga soliq to'laydilar, lekin bu vaziyatda faqat oilaviy fermer xo'jaliklari barcha iqtisodiy resurslarning egasi bo'lganligi sababli ular soliq to'lovchi sifatida harakat qilishlari shart edi. O'z navbatida, aholi dan oladi
davlat byudjeti pensiyalari, nafaqalari va boshqalar.Davlat xarajatlari davlat tomonidan tovarlar va xizmatlarni xarid qilish hajmi bilan belgilanadi. Agar xarajatlar daromadlardan oshsa va davlat byudjeti taqchilligi yuzaga kelsa, davlat moliya bozoridan qarz olishga murojaat qiladi. Bunday kreditlarning asosiy shakli davlat qimmatli qog'ozlarini chiqarish va joylashtirishdir.
Yuqorida muhokama qilingan iqtisodiy modellar yopiqdir
iqtisodiy tizim.
4-sonli iqtisodiy model ochiq iqtisodiy tizim, ya’ni tovarlar va xizmatlar eksporti va importi mexanizmlari hamda moliyaviy operatsiyalar orqali xorijiy davlatlar bilan bog’langan tizimdir. Agar tovarlar va xizmatlar eksporti importdan oshib ketgan bo'lsa, u holda mamlakatga kapital oqimi sodir bo'ladi, lekin bu boshqa mamlakatlarga kreditlar va qarzlar berish bilan birga bo'lishi mumkin. Agar import eksportdan ortiq bo'lsa, kapitalning chiqib ketishi yuz beradi, garchi u xalqaro kreditlar va kreditlarni olish bilan birga bo'lishi mumkin.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning asosi pul-kredit siyosati bo'lib, uning dirijyori Rossiya banki hisoblanadi. Pul-kredit siyosatining markaziy muammosi muomalada zarur bo'lgan pul miqdorini aniqlash bo'lib, ular uchun "pul massasi" va "pul bazasi" ko'rsatkichlari qo'llaniladi.