Iroq respublikasi davlat xavfsizligi muammolarining genezisi va ularning yechimlari

partiyasi yetakchisi va o’z vaqtida Iroq prezidenti bo’lgan Jalol Talabani o’z 
intervyularining birida iroqliklar federal hukumatni qabul qilishini va kurd mustaqil 
hukumatining tuzilishi real emasligini, chunki bu Eron, Turkiya va Suriya tomonidan 
rad etilganini ma’lum qilgan edi. 
Kurdlar va hukumat o’rtasidgi yana bir muammo bu Kirkuk mintaqasi. Kirkuk 
kurdlar o’rnashgan mintaqa bo’lib, konstitutsiyaning 140-moddasiga binoan unda 
referendum o’tkazish orqali Kurdiston yerlariga qo’shilishi kerak. Shuningdek 
Kurdiston mintaqaviy hukumatining vakolatlarini kengaytirish, Peshmarge harbiy 
kuchlarining Iroq armiyasidan mustaqilligini ta’minlash va neftga oid xalqaro 
9
Rawiya Mohamad Alrawahi. Iraq Conflict and Security Issues. International Security Seminar Series. Muscat, 
2015. P.13. 
10
Jahanbakhsh Moradia, Masoud Motalebib. A Study of Federalism in Iraq from the View of the Micro Level of Analysis. 
6th World conference on Psychology Counseling and Guidance, 14 - 16 May 2015. Procedia - Social and Behavioral 
Sciences 205 (2015). – P.494. 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3 ǀ ISSUE 4 ǀ 2022 
ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) 
Passport: 
http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
  
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 1044
kelishuvlarda Bag’dodning ta’sirini kamaytirish kurdlarning hozirgi asosiy maqsadlari 
hisoblanadi. 
Iroq sunniylari federal boshqaruv shakli masalasida kurdlarga xayrxoh. Ammo bu 
tartib shialar uchun tadbiq etilishiga qarshilar. Sunniy koalitsiyasi rahbari Adnan 
Muhammad Salmon Aldolining fikricha quyidagi ikki holat sunniylarni juda 
g’azablantiradi: 
1.Iroqni uchta o’zini-o’zi boshqaruvchi hududga bo’linishi 
2.Iroq arab xalqining bir qismi ekanligini ta’kidlash holatini konstitutsiyada aks 
etmaganligi. 
Konstitutsiya loyihasini ishlab chiqishda 15 kishilik sunniylar jamoasiga 
yetakchilik qilgan Faxri al G’aysiy “Sunniy arablar o’z-o’zini boshqaruvchi mintaqalar 
yaratilishini odatiy hol kabi qabul qila olmaydi, chunki bu mamlakatni bo’lib 
tashlaydi”
11
deya bu borada sunniylar pozitsiyasini aniq ifodalab bergan edi.
Shialarda bu masalada fikriy bo’linish mavjud. Ularning bir qismi kuchli 
markazlashgan davlat tarafdori. Hokimyatda shialarning ta’siri kuchli bo’lib turgan 
bugungi kunda ularning qarashlarida jon bordek. Ikkinchi qismi bo’lgan Iroq Islom 
inqilobining yuqori palatasi esa Iroqning janubidagi shialar yashovchi hududlarda 
o’zini-o’zi boshqaruvchi hudud yaratish tarafdori. Ularning fikricha federalism Iroqda 
birlik va uyg’unlikni saqlashning enh muhim shartidir. Shialarning uchinchi guruhi 
bo’lgan Sadrchilar esa Kurdistonda federlizmga qarshi emas, lekin boshqa hududlarda 
buni amalga oshirishga qarshilar. Ularning fikri xuddi arab sunniylarining qarashlari 
kabi. 
Bilamizki, davlat boshqaruvida shialar kata ta’sir kuchiga ega. Ozchilik sunniylar 
kurdlar bilan ittifoq tuzishi variant ham yo’q emas. Agar shu ish amalga oshadigan 
bo’lsa Iroq shialariga, albatta tashqi kuchlar yordamga keladi. Ushbu keskinlikni 
keltirib chiqargan o'zgarishlardan so'ng siyosiy rejim qulashi va 2018-yilgi saylovlar 
tarixga Iroqdagi so'nggi saylovlar sifatida kirishi mumkin. Chunki Iroq xalqi, ayniqsa 
Iroq janubidagi aholi siyosiy tartibsizliklardan charchagan. Agar shunday bo'ladigan 
bo'lsa, Iroq siyosiy rejimi butunlay qulay boshlaydi va bu safar Iroq osongina 
parchalanadi. Iroqning qulashi va uning uchta davlatga bo'linishi Iroqqa ham, Iroqga 
o'xshash ijtimoiy tuzilishga ega bo’lgan qo'shni davlatlarga ham foydali emas
12
. 
Turkiya, Suriya, Eron uchun bu kutilmagan holat bo’ladi. 
11
Jahanbakhsh Moradia, Masoud Motalebib. A Study of Federalism in Iraq from the View of the Micro Level 
of Analysis. 6th World conference on Psychology Counseling and Guidance, 14 - 16 May 2015. Procedia - 
Social and Behavioral Sciences 205 (2015). – P.495. 
12
 
https://www.orsam.org.tr/tr/2018-irak-parlamento-secimleri-ve-siyasi-rejimin-gelecegi/
 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3 ǀ ISSUE 4 ǀ 2022 
ISSN: 2181-1601