Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a a o

«Bosh kitob» ju rn ali
_______ oy 20____yil
Memorial- order 
bo'yicha summa
kun oy 20__ yil
Boshiga qoldiq
schyot
raqami
schyot
raqami
schyot
raqami
schyot
raqami
Oborot
jami
Dt
Kt
Dt
Kt
Dt
Kt
Dt
Kt
Dt
Kt
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
1
2
159

---

Oborot Jami
kun oy 20__
yilga qoldiq
i
№ schyot bo^yicha bosh kitob (buxgalteriya hisobi jum al-or­
der shaklida)
Bosh daftarga esa har bir schyot bo‘yicha ajratilgan varaqlar- 
ga tegishli m a'lum otlar umumiy yuritilgan jum al-orderdan olib 
yoziladi. Buxgalteriya hisobining «Jumal-order» shaklida qo‘lla- 
niladigan Bosh daftaming xususiyati shundaki, unda schyot 
m a’lumotlarining b ir oyligi emas, balki, bir yil davomida yozib bo­
riladi.
Bosh kitob jum al-order m a’lumotlarini umumlashtirish, hiso­
bot shakllarini tuzish uchun har bir schyotlar b o ‘yicha yozuvlam- 
ing to ‘g ‘riligini tekshirish uchun m oljallangan.
№ schyot, Moddiy boyliklaming miqdor-qiymat hisob-kitobi
S a n a
M e m o ­
rial
ord er
ra q a m i
Jarayon
m a z -
m u n i
Ba-
h o si
... Dt ' "
Kt
Q o ld iq
m iq -
dor
su m -
m a
m iq -
d o r
su m -
m a
m iq -
dor
su m -
m a
Buxgalteriya hisobining ushbu shakli elektron hisoblash mash- 
tnalarini qo‘llashga asoslangan. Hisoblash texnikalarining rivojlan- 
ishi, ular x o ‘jalikning hamma sohalarda keng q o ‘llanilishi iqtisodiy 
samaradorlikga erishishning asosiy omillaridan biridir. Buxgalteri­
ya hisob ishlarini takomillashuviga erishish, ular samaradorligini 
oshirish maqsadida hisob ishlari mexanizatsiyalashtirish natijasida 
Buxgalteriya hisobining «Elektron-avtomatlashtirilgan» shakli vu- 
judga keldi.
160

---

H isob ishlarida EHM lardan foydalanish yordamida quyida­
gi lmkoniyatlai yaratiladi: hisob ishlari bilan band bo‘lgan xodim ­
lar soni qisqaradi; hisob xodimlari mehnat unumdorligi oshishi- 
ga erishiladi; hisob m a ’lumotlari qayta ishlanishi tezlashadi; hisob 
m a’lumotlaridan foydalanishning operativligi ta ’minlanadi; m od­
diy javobgarlik ustidan nazoratni kuchaytirilishiga erishiladi; k o ­
rxonalar mulklarining saqlanishi ustidan nazorat kuchaytiriladi; h i­
sob ishlari bilan bog‘liq xarajatlar kam ayishiga erishiladi.
Buxgalteriya hisobining «Elektron-avtomatlashtirilgan» shak- 
li asosida buxgalteriya hisobi usuli asosiy elementi sifatida hujj- 
atlashtirish yotadi. Ammo, shunga ahamiyat berish zarurki, huj­
jatlardagi m a’lumotlami guruhlash, umumlashtirish hisoblash 
mashinalari yoki kom pyuterlar yordamida amalga oshiriladi. H i­
sob ishlari kompyuterlarda amalga oshiriladigan korxonalarda h i­
sob m a’lumotlari hisob registrlarida yoki hisoblash mashinala- 
rining m a’lumot tashuvchilarida saqlanadi, y a ’ni masalan, dis- 
ketlarda, fleshkalarda. Buxgalter ish joylarining kompyuter bilan 
ta’minlanishi avtomatlashtirilgan ish joylari (AlJ)ni yaratilishiga 
asos b o ia d i. EH M lardan buxgalteriya hisobi ishlarida foydalanish 
iqtisodiy samaralar bilan birga korxonalarda boshqarishning avto- 
matik tizimini yaratilishi bilan birga olib boriladi.
Boshqarishning avtomatik tizimi korxonalar x o ‘jalik faoliyati­
ni boshqarishdagi vazifalar kompyuterlarni q o lla s h yordamida ba- 
jariladi.
Boshqarishning avtomatik tizimi (BAT) korxona x o ‘jalik faoli­
yati davomida yuzaga keladigan muammolar, vazifalarni opera­
tiv hal etishni tegishli chora-tadbirlar belgilanishini, qarorlar qa­
bul qilinishini ta’minlaydi. Shuningdek, chora-tadbirlaming am al­
ga oshirilishi, qarorlar bajarilishi ustidan nazoratning operativligi 
ham BAT tizimi yordamida ta ’minlanadi.
Buxgalteriya hisobida hisoblash texnikasi vositalaridan foy­
dalanish natijasida vujudga kelgan, buxgalteriya hisobining jadval 
- avtomatlashtirilgan shakli kompyuter dasturlaridan foydalanish- 
ga asoslangan. Kompyuterlarni hisob ishlariga m oijallangan das-
161

---

turlari hisob registrlarini avtomatlashtirilgan tarzda tuzishga im- 
koniyat yaratadi. Buxgalteriya hisobining takomillashgan avtomat­
lashtirilgan shaklida asosiy bosqich buxgalteriya m a ’lumotlarini 
qayta ishlashdir. M a’lumotlar qayta ishlash uchun kompyuterga 
kiritilishidan oldin, m a’lumotlar qayta ishlashga moslashtirilishi 
lozim.
Avtomatlashtirilgan hisob shaklida hujjatlar aylanishi ham shu 
shaklga moslashgan holda tuzilishi lozim. M a’lumotlami qayta ish­
lashga m oljallangan dasturlami tayyorlash, ulam i q o lla sh g a doir 
texnologik va q o lla s h ko‘rsatmalari ham ushbu shakldagi bosq- 
ichlardan hisoblanadi. Ishlab chiqilgan dasturga k o ‘ra, m a’lumotlar 
hisoblash markazi (HM) yoki avtomatlashtirilgan ish joyi (AIJ) 
da buxgalteriya xodimi turli mazmundagi hisob registrlarini ola­
di. Dasturda ishlab chiqilganiga k o 'ra, bu hisob registrlari jum al- 
orderlar, vedomostlar, kitoblar, kartochkalar va boshqalar b o lish i 
mumkin.
X o‘jalik yurituvchi subyektlar buxgalteriya hisobi qaysi shak- 
lidan foydalanishni mustaqil ravishda belgilaydilar va bunda ular 
hisob-kitob ishlarining hajmi, hisob xodimlarining soni, malakasi 
va boshqa omillami e ’tiborga oladilar. X o'jalik yurituvchi subyek­
tlar x o ‘jalik faoliyatlari hisobini yuritishda buxgalteriya hisobin­
ing qaysi shakllaridan foydalanishlaridan q at’iy nazar, 0 ‘zbekiston 
Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to ‘g ‘risida»gi qonuniga va 
boshqa tegishli m e’yoriy hujjatlarga va ko ‘rsatm alariga rioya etish- 
lari shart.