İşçi heyəti: Redaksiya heyəti: Elşən Hacızadə baş redaktor, iqtisad elmləri doktoru, professor Vahid Axundov

“Avropa Birliyi ölkələrində vergi mühiti və
investisiya imkanları” layihəsinin təqdimatı keçirilmişdir
n 
Vergilər Nazirliyinin Şamaxıda yerləşən Tədris Mərkəzində beynəlxalq auditor
şirkətlərinin ekspertlərinin, Vergilər Nazirliyinin mütəxəssislərinin, eləcə də
azərbaycanlı  iş  adamlarının  iştirakı  ilə  “Avropa  Birliyi  ölkələrində  vergi
mühiti və investisiya imkanları” layihəsinin təqdimatı keçirilmişdir. Layihənin
məqsədi beynəlxalq və regional təşkilatları, ekspertləri cəlb etməklə Avropa
Birliyi ölkələrində vergi mühiti və investisiya imkanları, həmçinin Azərbaycan
Respublikası ilə Avropa Birliyi ölkələri arasında ikiqat vergitutmanın aradan
qaldırılması  haqqında  ikitərəfli  müqavilələr  barədə  Azərbaycanın  iş
adamlarına məlumat verməkdir.
Vergilər nazirinin müşaviri Ələkbər Məmmədov layihəni tədbir iştirakçılarına
təqdim etmişdir. Vergilər Nazirliyinin mütəxəssisləri, o cümlədən “Ernst & Young”
AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.
35
XƏBƏRLƏR
1.1
Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyi üzrə
5 311,6
1.1.1
Neft-qaz sahəsində hasilatın pay bölgüsü sazişləri üzrə 
podratçı tərəflərin mənfəət vergisi
810,0
1.1.2
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin xətti ilə
konsolidə edilmiş vergilər və digər ödənişlər (fiziki şəxslərin
gəlir vergisi istisna olmaqla)
1 321,6
1.1.3
Qeyri-neft sahələri üzrə vergilər və vergi olmayan ödənişlər
3 180,0
1.2
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsi üzrə
1 200,0

36
AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.
və “Deliotte & Touche” beynəlxalq auditor şirkətlərinin ekspertləri müxtəliv mövzu-
larda  təqdimatlarla  çıxış  etmişlər.  “Ernst  & Young”  şirkətinin  ekspertləri Arzu
Hacıyevanın, Zaur Qurbanovun və Ruslan Mikayılovun “Avropa Birliyinin vergi
qanununun  əsas  prinsipləri,  şirkət  formaları  və  korporativ  verginin  gələcəyi”,
“Avropa Birliyində bərabərlik prinsipləri” və “Avropa Birliyində korporativ vergi
direktivləri” mövzularında çıxışları maraqla qarşılanmışdır. “Deliotte & Touche” au-
ditor şirkətinin ekspertləri Tural Tağıyev və Emil Qarayev isə “Holdinqlərin rejim-
ləri: Nə? Necə? Harada”, “Nümayəndəlik və daimi nümayəndələr” mövzusunda
təqdimatlar etmişlər.
Vergilər Nazirliyinin mütəxəssisləri tədbir iştirakçılarını Avropa Birliyində biz-
nesin qeydiyyatı və vergi mühiti sahəsində aparılan siyasətlə tanış etmiş, “Avropa
Birliyinə üzv dövlətlərin hüquqi şəxslərin reyestr şəffaflığı və hüquqi statusları”,
“Azərbaycan Respublikası və Avropa Birliyi dövlətləri arasında ikiqat vergitutmanın
aradan qaldırılması haqqında müqavilələr şəbəkəsi”, “Dörd əsas sərbəstlik: malların,
insanların (Şengen), maliyyənin və xidmətlərin sərbəst hərəkəti” mövzularında təqdi-
matlar tədbir iştirakçılarının diqqətinə çatdırılmışdır.
İki gün davam edən tədbir fəal müzakirələr şəraitində keçmişdir.
Amerika Birləşmiş Ştatlarının Beynəlxalq İnkişaf 
Agentliyinin nümayəndələri ilə görüş olmuşdur
n 
Dekabr ayının 16-da Vergilər Nazirliyində USAİD nümayəndələri ilə görüş
keçirilmişdir. Görüşdə Vergilər Nazirliyi ilə USAİD arasında birgə həyata
keçiriləcək Azərbaycanda Rəqabətlilik və Ticarət (ART) layihəsi geniş müza-
kirə edilmişdir.
Vergilər nazirinin birinci müavini, 3-cü dərəcəli dövlət vergi xidməti müşaviri
Natiq Əmirov son dövrlərdə ölkəmizin vergi sistemində aparılan islahatlar və bu
sahədə əldə olunan uğurlar haqqında görüş iştirakçılarına ətraflı məlumat vermiş,
elektron hökumət quruculuğu istiqamətində görülən işlərin yeni inkişaf mərhələsinə
qədəm qoyduğunu bildirmişdir. 
USAİD-ın ART layihəsinin rəhbəri Melani Schultz Vergilər Nazirliyi ilə əmək-
daşlığın səviyyəsindən məmnunluğunu ifadə edərək, layihənin əsas məqsədinin
Azərbaycanın qeyri-neft sektorunda inkişafı dəstəkləmək olduğunu bildirmişdir. 
Layihə çərçivəsində vergi ödəyicilərinə xidmətin ünvanlılığının təmin olunmasını
əsas  istiqamət  kimi  müəyyənləşdirildiyi  və  layihənin  icrasına  yüksək  səviyyəli
mütəxəssislərin cəlb ediləcəyi qeyd edilmişdir. 
Görüşdə qarşılıqlı maraq doğuran digər məsələlər də müzakirə edilmişdir. 
Analitik-informasiya şöbəsi
t

Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsində 
dəyişikliklər edilməsi haqqında
Azərbaycan Respublikasının Qanunu
Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının
94-cü maddəsinin I hissəsinin 15-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alır:
Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin (Azərbaycan Respublikasının Qanun-
vericilik Toplusu, 2000-ci il, №8, I kitab, maddə 583; 2001-ci il, №7, maddə 454, №9, maddə
576, №12, maddə 734; 2002-ci il, №5, maddə 249, №12, maddə 707; 2003-cü il, №8, maddə
425, №12, I kitab, maddə 671; 2004-cü il, №1, maddə 1, №11, maddə 887, №12, maddə
980; 2005-ci il, №2, maddə 61, №8, maddə 688, №12, maddə 1081; 2006-cı il, №12, mad-
dələr 1005, 1026; 2007-ci il, №1, maddə 4, №6, maddə 597, №12, maddə 1192; 2008-ci il,
№7, maddə 602, №11, maddə 960; 2009-cu il, №7, maddə 506; 2011-ci il, №1, maddə 14)
22.2-ci maddəsində “5” rəqəmi “25” rəqəmi ilə əvəz edilsin və mötərizədəki “(dövlət büd-
cəsindən vergi orqanlarının saxlanılması üçün ayrılan vəsaitin 30 faizindən çox olmamaqla)”
sözləri çıxarılsın.
İlham Əliyev
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
Bakı şəhəri, 6 dekabr 2011-ci il.
“Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsində 
dəyişikliklər edilməsi haqqında” 
Azərbaycan Respublikasının 2011-ci il 30 sentyabr tarixli
201-IVQD nömrəli Qanununun tətbiqi barədə 
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 19-cu bəndini rəhbər tu-
taraq, “Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsində dəyişikliklər edilməsi haqqında”
Azərbaycan Respublikasının 2011-ci il 30 sentyabr tarixli 201-IVQD nömrəli Qanununun
qüvvəyə minməsi ilə əlaqədar həmin Qanunun tətbiqini təmin etmək məqsədi ilə qərara
alıram:
1. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti:
1.1. üç ay müddətində Azərbaycan Respublikası qanunlarının və Azərbaycan Respub-
likası Prezidentinin aktlarının “Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsində dəyişik-
liklər edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğunlaşdırılması barədə
təkliflərini hazırlasın və Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;
1.2. üç ay müddətində Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin normativ hüquqi
aktlarının həmin Qanuna uyğunlaşdırılmasını təmin etsin və bu barədə Azərbaycan Respub-
likasının Prezidentinə məlumat versin;
AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.
37
QANUNVERİCİLİK

1.3. mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının həmin Qanuna
uyğunlaşdırılmasını nəzarətdə saxlasın və bunun icrası barədə beş ay müddətində Azərbay-
can Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;
1.4. üç ay müddətində Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 139-1.1.8-ci mad-
dəsində nəzərdə tutulan “Daşınmaz əmlakın dövlət reyestri haqqında” Azərbaycan Respub-
likasının  Qanunu  qüvvəyə  minənədək  əldə  edilmiş  və  yaranmış  daşınmaz  əmlak
obyektlərinin qanuni istifadədə olmasına dair sənədlər barədə təkliflərini hazırlasın və Azər-
baycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;
1.5. həmin Qanundan irəli gələn digər məsələləri həll etsin.
2. Müəyyən edilsin ki:
2.1. Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 139-1.1.8-ci maddəsində nəzərdə tu-
tulan “müvafiq icra hakimiyyəti orqanı”nın səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti həyata keçirir;
2.2. həmin Məcəllənin 139-1.1.1-ci maddəsində “icra hakimiyyəti orqanları” dedikdə,
Azərbaycan Respublikasının müvafiq mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları nəzərdə
tutulur;
2.3. həmin Məcəllənin 139-1.1.5-ci maddəsində “müvafiq icra hakimiyyəti orqanları”
dedikdə, Azərbaycan Respublikasının Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi, Dövlət Torpaq
və Xəritəçəkmə Komitəsi, Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi, Bakı Şəhər İcra
Hakimiyyəti və digər müvafiq yerli icra hakimiyyəti orqanları, habelə daşınmaz əmlaka
hüquqların qeydiyyatını aparmış başqa dövlət orqanları nəzərdə tutulur;
2.4. həmin Məcəllənin 139-1.1.7-ci maddəsində “müvafiq icra hakimiyyəti orqanları”
dedikdə, şəhər (rayon) icra hakimiyyəti orqanları nəzərdə tutulur;
2.5.  həmin  Məcəllənin  144.2-1-ci  maddəsində  “müvafiq  icra  hakimiyyəti  orqanı”
dedikdə, Azərbaycan Respublikasının Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi nəzərdə tutulur.
3. Azərbaycan  Respublikasının  Əmlak  Məsələləri  Dövlət  Komitəsinə  tapşırılsın  ki,
haqqında məlumatlar daşınmaz əmlakın dövlət reyestrinə daxil edilmiş və barəsində sərən-
cam verildikdən sonra üzərində hüquqların dövlət qeydiyyatına alınması üçün ərizə verilmiş
daşınmaz əmlaka dair daşınmaz əmlakın dövlət reyestrinə daxil edilmiş texniki göstəricilərlə
faktiki  göstəricilər  arasında  uyğunsuzluqlar  aşkar  edildikdə  təqsirli  şəxslərin  qanunla
müəyyən edilmiş məsuliyyətə cəlb olunması barədə müvafiq dövlət orqanlarına müraciət
etsin.
4. Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının
normativ hüquqi aktlarının və normativ xarakterli aktların “Azərbaycan Respublikasının
Mülki Məcəlləsində dəyişikliklər edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qa-
nununa uyğunlaşdırılmasını təmin etsin və bu barədə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər
Kabinetinə məlumat versin.
İlham Əliyev
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
Bakı şəhəri, 26 dekabr 2011-ci il.
AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.
38

AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.
39
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu Fərhad Abdullayev
(sədr), Sona Salmanova, Fikrət Babayev, Südabə Həsənova, Rövşən İsmayılov, Ceyhun
Qaracayev, Rafael Qvaladze (məruzəçi-hakim), İsa Nəcəfov və Kamran Şəfiyevdən
ibarət tərkibdə,
məhkəmə katibi İsmayıl İsmayılovun, 
maraqlı subyektlərin nümayəndələri Azərbaycan Respublikası 1 saylı Bakı İnzibati-
İqtisadi Məhkəməsinin hakimi Vüsalə Baxışovanın,  Azərbaycan Respublikası Milli
Məclisi Aparatının İqtisadi qanunvericilik şöbəsinin Maliyyə və büdcə qanunvericiliyi
sektorunun müdiri Rövşən Muradovun,
ekspertlər Bakı Dövlət Universitetinin Mülki proses və kommersiya hüququ kafed-
rasının dosenti, hüquq üzrə fəlsəfə doktoru Afət Mirzəyevanın, “Dəmirbank” ASC-nin
hüquqşünası Əfqan İsazadənin, 
mütəxəssislər Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin hakimi İlqar Dadaşovun,
Bakı Apelyasiya  Məhkəməsinin  hakimi  Hilal  Xəlilovun, Azərbaycan  Respublikası
Maliyyə Nazirliyinin Vergi siyasəti və gəlirlər şöbəsinin müdiri Cəmil Əlizadənin, həmin
Nazirliyin Hüquq şöbəsinin baş məsləhətçisi Anar Əsədovun, Azərbaycan Respublikası
Vergilər Nazirliyinin Hüquq idarəsinin rəis müavini İlqar Süleymanovun, həmin Nazir-
liyin yanında Xüsusi rejimli vergi departamentinin Hüquq şöbəsinin rəisi Vüqar Qur-
banovun iştirakı ilə, 
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin VI hissəsinə müvafiq
olaraq xüsusi konstitusiya icraatı üzrə açıq məhkəmə iclasında 1 saylı Bakı İnzibati-
İqtisadi Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin 13.2.15-ci mad-
dəsinin şərh edilməsinə dair müraciəti əsasında konstitusiya işinə baxdı. 
İş üzrə hakim R.Qvaladzenin məruzəsini, maraqlı subyektlərin nümayəndələrinin,
ekspertlərin rəylərini və mütəxəssislərin çıxışlarını dinləyib, iş materiallarını araşdırıb
müzakirə edərək, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
Azərbaycan Respublikası adından
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI
KONSTİTUSİYA MƏHKƏMƏSİ PLENUMUNUN
Q Ə R A R I
Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin 
13.2.15-ci maddəsinin şərh edilməsinə dair
7 dekabr 2011-ci il   
Bakı şəhəri

M Ü Ə Y Y Ə N    E T D İ:
1 saylı Bakı İnzibati-İqtisadi Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəl-
ləsinin (bundan sonra – VM) 13.2.15-ci maddəsinin şərh olunmasına dair Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə (bundan sonra –  Konstitusiya Məhkəməsi)
müraciət etmişdir. 
Müraciət onunla əsaslandırılmışdır ki, VM-in 13.2.15-ci maddəsində dividendə ve-
rilmiş anlayışda mənfəətin və ya gəlirin səhmdarlar arasında digər ödəmələr şəklində
bölüşdürülməsinin müxtəlif mənalarda şərh edilməsi mübahisələrin həlli zamanı çətin-
liklər yaradaraq, vergi ödəyicilərinin hüquqlarının pozulması ilə nəticələnən məhkəmə
qərarlarının qəbul edilməsinə səbəb olur.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu müraciətlə bağlı ilk növbədə səhmdar cəmiyyə-
tinin  təşkilati-hüquqi  formasına,  onun  iştirakçılarının  hüquq  və  vəzifələrinə,  bu
cəmiyyətin səhmlərinin ayrı-ayrı növlərinə aid olan anlayışların açıqlanmasını zəruri
hesab edir. Bu anlayışlar Azərbaycan Respublikasının mülki və vergi qanunvericiliyində
müəyyən edilmişdir:
Fiziki şəxs – Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı, əcnəbi və vətəndaşlığı olmayan
şəxs (Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin (bundan sonra – MM) 24.2-ci mad-
dəsi, VM-in 13.2.3-cü maddəsi); 
Hüquqi şəxs – qanunla müəyyənləşdirilən qaydada dövlət qeydiyyatından keçmiş,
xüsusi yaradılmış elə bir qurumdur ki, mülkiyyətində ayrıca əmlakı vardır, öz öhdəlikləri
üçün bu əmlakla cavabdehdir, öz adından əmlak və şəxsi qeyri-əmlak hüquqları əldə
etmək və həyata keçirmək, vəzifələr daşımaq, məhkəmədə  iddiaçı və ya cavabdeh
olmaq hüququna malikdir. Hüquqi şəxsin müstəqil balansı olmalıdır (MM-in 43.1-ci
maddəsi, VM-in 13.2.2-ci maddəsi);
Kommersiya hüquqi şəxsləri – fəaliyyətinin əsas məqsədi mənfəət götürməkdən
ibarət olan qurumlardır (MM-in 43.5-ci maddəsi);
Səhmdar cəmiyyəti – kommersiya təşkilatının xüsusi təşkilati-hüquqi forması olaraq
səhmdar cəmiyyəti nizamnamə kapitalı müəyyən sayda səhmlərə bölünmüş cəmiyyət
sayılır (MM-in 98.1-ci maddəsi);
Səhmdar cəmiyyətinin iştirakçısı olan səhmdar öz vəsaitləri hesabına səhmlərin ilkin
yerləşdirilməsi və ya onların sonrakı dövriyyəsi zamanı əldə edilməsindən asılı olma-
yaraq, həmin cəmiyyətlə yaranmış münasibətlərdə investor qismində çıxış edir. 
Qeyd olunmalıdır ki, investorların maliyyə vəsaitlərinin cəlb edilməsi məqsədi ilə
onların qiymətli kağızlar bazarında hüquqlarının və qanuni mənafelərinin səmərəli
qorunması dövlətin iqtisadi siyasətinin əsas vəzifələrindən biridir. Təsadüfi deyil ki, in-
vestisiya fəaliyyətinin (sərmayədarlığın) ümumi sosial, iqtisadi və hüquqi şərtlərinin,
investisiya  fondlarının  fəaliyyətinin  prinsiplərinin  və  qaydalarının  tənzimlənməsi
sahəsində bir sıra mühüm qanunlar qəbul edilmişdir (“İnvestisiya fəaliyyəti haqqında”
13 sentyabr 1995-ci il tarixli Azərbaycan Respublikasının Qanunu, “İnvestisiya fondları
haqqında” 22 oktyabr 2010-cu il tarixli Azərbaycan Respublikasının Qanunu və s.).   
AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.
40

Bununla  yanaşı, VM-in  3.10-cu  maddəsində  vergi  sisteminin  sahibkarlıq  və  in-
vestisiya fəaliyyətini təşviq etməsi barədə müddəa nəzərdə tutulmuşdur;
Səhm – qiymətli kağız olub, səhmdar cəmiyyətində üzvlüyü və sahibinin (səhmdarın)
səhmdar  cəmiyyəti  mənfəətinin  bir  hissəsini  dividendlər  şəklində  almaq,  səhmdar
cəmiyyəti işlərinin idarə olunmasında iştirak etmək hüququnu və cəmiyyətin ləğvindən
sonra qalan əmlakın bir hissəsinə hüququnu təsdiqləyir. Səhmin emitenti, yalnız səhmdar
cəmiyyəti ola bilər (MM-in 1077.1-ci maddəsi).
Səhmlərlə təsdiq olunan hüquqların məcmusuna görə səhmlər adi və imtiyazlı kimi
təsnif olunurlar.
Adi səhm sahibinə emitentin mənfəətinin bir hissəsini dividendlər şəklində almaq,
emitentin fəaliyyətinin idarə olunmasında iştirak etmək və emitentin ləğvindən sonra
qalan əmlakının bir hissəsini əldə etmək hüququnu verən səhm növüdür (MM-in 106-
1.3, 1077.5-ci maddələri);
İmtiyazlı səhm, emitentin təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsindən asılı olmayaraq, sahi-
binə, bir qayda olaraq, səhmin nominal dəyərinin sabit faizi şəklində dividend almasına
təminat verən, emitentin ləğvindən sonra qalan əmlakının bir hissəsini almaqda digər
səhmdarlara nisbətən üstünlük hüququnu, habelə səhmlərin buraxılış şərtlərində və emi-
tentin nizamnaməsində nəzərdə tutulan digər hüquqlar verən səhm növüdür (MM-in
1077.6-cı maddəsi);  
Dividend – hüquqi şəxsin öz təsisçilərinin (payçılarının) və yaxud səhmdarlarının
xeyrinə xalis mənfəətinin (sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri tərəfindən vergi və xərclər
çıxıldıqdan sonra gəlirin) bölüşdürülməsi ilə bağlı pul və ya digər ödəmələr şəklində et-
diyi ödənişdir.
Hüquqi şəxsin ləğvi ilə bağlı əmlakın bölüşdürülməsi nəticəsində əldə edilən gəlir,
həmçinin  səhmdarların  səhmlərinin  faiz  nisbətini  dəyişdirməyən  səhmlərin
bölüşdürülməsi, səhmlərin (hissələrin, payların) nominal dəyəri hüdudlarında geri alın-
ması ilə bağlı edilən ödənişlər dividend sayılmır (VM-in 13.2.15-ci maddəsi); 
Vergi ödəyicisi – Vergi Məcəlləsinə uyğun olaraq müəyyən edilmiş vergitutma ob-
yektlərindən vergini ödəməli olan istənilən şəxsdir (VM-in 13.2.4-cü maddəsi).
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu müraciətdə qaldırılan məsələ ilə bağlı vergi və
mülki qanunvericiliyinin müvafiq müddəalarının nəzərdən keçirilməsini vacib hesab
edir. 
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının (bundan sonra – Konstitusiya) 94-cü
maddəsinin I hissəsinin 15-ci bəndinə müvafiq olaraq qanunverici maliyyə fəaliyyətinin
əsaslarına, vergilərə, rüsumlara və ödənişlərə dair ümumi qaydalar müəyyən edir. O,
müstəqil olaraq vergitutmanın əsas elementlərini və vergilərin miqdarını, vergi ödəyi-
cilərinin  və  vergitutma  obyektlərinin  tərkibini,  vergi  dərəcələrinin  növlərini,  vergi
dövrünün davamlılığını, vergi bazasının müəyyənləşdirilməsi üçün gərəkli olan dəyər
və kəmiyyət göstəricilərini, vergilərin hesablanma qaydasını və s. müəyyən edir.
AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.
41

Konstitusiyada təsbit olunmuş səlahiyyətlərə uyğun olaraq qanunverici maliyyə sek-
torunun inkişafının sürətləndirilməsi, bank və sığorta xidmətlərinin keyfiyyətinin daha
da yaxşılaşdırılması, habelə banklar, sığorta və təkrar sığorta şirkətlərinin ödəmə qa-
biliyyətinin möhkəmləndirilməsi və həmin şirkətlərin kapitallaşma səviyyəsinin artırıl-
masının stimullaşdırılması məqsədilə 28 oktyabr 2008-ci il tarixdə “Banklar, sığorta və
təkrarsığorta şirkətlərinin kapitallaşma səviyyəsinin artırılmasının stimullaşdırılması
haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununu qəbul etmişdir.
Həmin Qanunun 1-ci maddəsində bankların, sığorta və təkrarsığorta şirkətlərinin
mənfəətinin  bir  hissəsinin,  yəni  nizamnamə  kapitalının  artırılmasına  yönəldilmiş
hissəsinin mənfəət vergisindən azad edilməsi nəzərdə tutulmuşdur.
Bununla əlaqədar, mənfəət və xalis mənfəət anlayışlarına aydınlıq gətirilməsinə
zərurət yaranır. 
VM mənfəət və xalis mənfəət anlayışlarını fərqləndirir.  
Həmin Məcəllənin 104.1 və 105.1-ci maddələrinə əsasən, rezident müəssisə üçün
vergitutma obyekti onun mənfəətidir, mənfəət isə müəssisənin bütün gəlirləri (vergidən
azad edilən gəlirdən başqa) ilə Məcəllənin X fəslində göstərilən, gəlirdən çıxılan xərc
arasındakı fərqdir. 
Xalis mənfəət isə VM-in 13.2.19-cu maddəsinə görə, mənfəət vergisi çıxıldıqdan
sonra qalan mənfəətdir. 
Dividendlərə  gəldikdə  qeyd  edilməlidir  ki,  onların  digər  ödənişlərdən
fərqləndirən əsas xüsusiyyətləri, habelə yaranma və ödənilmə əsasları MM-in 106-3 və
VM-in 13.2.15-ci maddələrində müəyyən edilmişdir. 
MM-in 106-3.1-ci maddəsinə görə, səhmdar cəmiyyətinin xalis mənfəəti vergilər
və digər məcburi ödənişlər ödənildikdən sonra yaranır və xalis mənfəətin səhmdar
cəmiyyətinin maliyyə ili üzrə bölüşdürülməsi (o cümlədən, dividend şəklində səhmdar-
lara paylanması) səhmdar cəmiyyətinin səhmdarlarının ümumi yığıncağının qərarı ilə
qəbul edilir.
MM-in 106-1.3.7-ci maddəsində qeyd edilir ki, səhmdar cəmiyyətinin xalis mən-
fəətindən dividend almaq səhmdarın hüququdur. Həmin Məcəllənin 106-3.3-cü mad-
dəsinə  əsasən  isə  adi  səhm  üzrə  dividend  səhmdar  cəmiyyətinin  xalis  mənfəətinin
səhmdarlara hər bir adi səhm üzrə hesablanmış ödənişlər şəklində bölüşdürülmüş hissə-
sidir. 
VM-in 13.2.15-ci maddəsinin birinci hissəsində dividendin ümumi anlayışı, ikinci
hissəsində isə ümumi anlayışdan istisnalar müəyyən edilmişdir. Maddənin ikinci hissə-
sinə əsasən hüquqi şəxsin ləğvi ilə bağlı əmlakın bölüşdürülməsi nəticəsində əldə edilən
gəlir,  həmçinin  səhmdarların  səhmlərinin  faiz  nisbətini  dəyişdirməyən  səhmlərin
bölüşdürülməsi, səhmlərin (hissələrin, payların) nominal dəyəri hüdudlarında geri alın-
ması ilə bağlı edilən ödənişlər dividend sayılmır.
Göstərilən normada dividend anlayışından istisna edilən hallardan biri də səhmdar-
AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.
42

ların səhmlərinin faiz nisbətini dəyişdirməyən səhmlərin bölüşdürülməsidir.
Səhmdar cəmiyyətinin nizamnamə kapitalı cəmiyyətin səhmdarlar tərəfindən
əldə edilmiş səhmlərinin nominal dəyərindən təşkil olunur (MM-in 103.1-ci maddəsi).
MM-in 104.1-ci maddəsinə əsasən cəmiyyətin nizamnamə kapitalı səhmlərin nomi-
nal dəyərinin artırılması və ya əlavə səhmlərin yerləşdirilməsi yolu ilə artırıla bilər. 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidenti  yanında  Qiymətli  Kağızlar  üzrə  Dövlət
Komitəsinin 08 iyul 2004-cü il tarixli “Səhmlərin birləşdirilməsi, xırdalanması, onların
nominal dəyərinin artırılması və azaldılması zamanı emissiyanın Qaydaları”nın 3.4-cü
bəndinə müvafiq olaraq səhmlərin nominal dəyərinin artırılması yolu ilə emitentin
nizamnamə kapitalının artırılması, yalnız emitentin bölüşdürülməmiş mənfəəti və ya
səhmdarları tərəfindən edilən ödənişlər hesabına həyata keçirilir. 
MM-in 104.1-ci maddəsinin mahiyyətindən və adı çəkilən Qaydalardan göründüyü
kimi, səhmdarların səhmlərinin faiz nisbətini dəyişdirməyən səhmlərin bölüşdürülməsi: 
1)  əlavə  səhmlərin  buraxılması  və  onların  əvəzsiz  olaraq  mövcud  səhmdarlar
arasında, onların paylarına proporsional qaydada bölüşdürülməsi; 
2) mövcud səhmlərin nominal dəyərinin artırılması yolu ilə həyata keçirilə bilər.
MM-in  1077.1-ci  maddəsinə  uyğun  olaraq  səhm  qiymətli  kağız  olub,  səhmdar
cəmiyyətində üzvlüyü və sahibinin (səhmdarın) səhmdar cəmiyyəti mənfəətinin bir
hissəsini dividendlər şəklində almaq, səhmdar cəmiyyəti işlərinin idarə olunmasında
iştirak etmək hüququnu və cəmiyyətin ləğvindən sonra qalan əmlakın bir hissəsinə
hüququnu təsdiqləyir. Səhmin emitenti yalnız səhmdar cəmiyyəti ola bilər.
Bu anlayışdan göründüyü kimi, səhm səhmdara aşağıdakı hüquqları verir: 
1) cəmiyyətin xalis mənfəətindən dividend almaq; 
2) cəmiyyətin idarə edilməsində malik olduğu səhmlərə nisbətdə səs hüququ ilə
iştirak etmək;
3) cəmiyyət  ləğv  edilərkən  səhmdar  cəmiyyətinin  yerdə  qalan  əmlakının  bir
hissəsini almaq.  
Səhmdarların səhmlərinin faiz nisbətini dəyişdirməyən səhmlərin bölüşdürülməsi
halında nə dividend ödənilmir, nə səslərinin bütün səslərə münasibətdə nisbəti dəyişmir,
nə də belə bölüşdürülmə cəmiyyət ləğv ediləcəyi halda onun yerdə qalan əmlakının
müəyyən hissəsini almaq hüququna təsir göstərmir. 
Məhz bunu nəzərə alaraq qanunvericilik səhmdarların səhmlərinin faiz nisbətini də-
yişdirməyən səhmlərin bölüşdürülməsini dividend hesab etmir, onu dividend anlayışın-
dan istisna edir. 
Cəmiyyətin əmlakı hesabına səhmlərin nominal dəyərinin artırılması və ya əlavə
səhmlərin yerləşdirilməsi yolu ilə nizamnamə kapitalının artırılması zamanı səhmlər
bütün səhmdarlar arasında bölüşdürülür. Bu zaman hər bir səhmdara ona məxsus olan
səhmlərə eyni kateqoriyadan olan, onlara proporsional həcmdə səhmlər verilir. 
MM-in 98.4 və 106-1.1-ci maddələrinin müddəalarının təhlilindən məlum olur ki,
AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.
43

səhmdarın səhmdar cəmiyyətinin əmlakına yalnız ona məxsus olan səhmlərin həcmində
mülkiyyət hüququ yaranır  və onun bu əmlaka münasibətdə səhmlərlə təsdiqlənən öhdə-
lik hüququ vardır.
MM-in  106-1.3.7  və  106-1.3.8-ci  maddələrindən  göründüyü  kimi,  səhmdarların
aşağıdakı hüquqları vardır: cəmiyyətin xalis mənfəətindən dividend almaq, cəmiyyətin
fəaliyyətinə xitam verildikdə, cəmiyyətin kreditorlarının tələbləri yerinə yetirildikdən,
hesablanmış, lakin ödənilməmiş dividendlər, habelə imtiyazlı səhmlərin ləğv etmə dəyəri
ödənildikdən sonra cəmiyyətin yerdə qalan əmlakının müəyyən hissəsini almaq. Bundan
başqa MM-in 106-1.3-cü maddəsi səhmdarın cəmiyyətin idarə olunmasında iştirak
etmək,  onun  fəaliyyəti  haqqında  məlumat  almaq  hüquqlarını  və  digər  hüquqlarını
müəyyən edir.
Göstərilənlərdən müəyyən edilir ki, ilk iki hüquq qrupu əmlak hüquqlarına aid ol-
maqla, bu hüquqlardan hər hansı birinin həyata keçirildiyi zaman səhm sahibi gəlir əldə
edir. Qanunverici cəmiyyətin əmlakına olan hüquqların cəmiyyətin üzvlərinə keçməsinin
hər hansı başqa halını müəyyən etməmişdir. 
Nəzərə alınmalıdır ki, MM-in 106-1.3-cü maddəsinə əsasən cəmiyyətin adi səhm-
lərinin sahibləri olan səhmdarların, səhmdarların ümumi yığıncağında onun səlahiyyət
məsələsi, alınan dividendlərin həcmi, cəmiyyətin ləğvi halında isə səhmdarlar arasında
bölüşdürülməli olan cəmiyyətin əmlakındakı payı ilə bağlı qərar qəbul edilməsinə təsir
göstərmək sahəsindəki hüquqlarının həcmi səhmlərin nominal dəyəri ilə deyil, səhm-
darın malik olduğu səhmlərinin sayı ilə müəyyənləşir. Cəmiyyətin hər bir adi səhminin
nominal dəyərinin artırılması onun sayını və səhmdarların bir-biri ilə qarşılıqlı əmlak
hüquq  münasibətlərini  dəyişmədiyindən  baxılan  halda  ayrıca  səhmdara  məxsus
hüquqların həcmi də artmır.  
Səhmdar cəmiyyəti nizamnamə kapitalını öz əmlakı hesabına,  lakin səhmdarların
hesabı vasitəsi ilə artırarsa, vəziyyət prinsipial şəkildə dəyişər. Sonradan nizamnamə
kapitalının artırılması məqsədi ilə səhmdar olan fiziki şəxsin hesabına hər hansı vəsaitin
keçirilməsi zamanı cəmiyyət ödəmə mənbəyində vergini tutmağa borcludur. 
VM-in 96.1 və 97-ci maddələrinin tələblərindən görünür ki, fiziki şəxslərin gəlir ver-
gisinin obyekti vergi ödəyicisi tərəfindən əldə olunmuş gəlir, yəni qiymətləndirilməsi
mümkün olan həcmdə pul və ya natura formasında iqtisadi fayda qəbul olunur.
İqtisadi  faydanın  olmaması  vergitutma  obyektinin  olmamasına  dəlalət  edir.  Bu
baxımdan ilk növbədə səhmdarların cəmiyyətin nizamnamə kapitalındakı səhmlərinin
nominal dəyərinin artırılması nəticəsində iqtisadi fayda əldə edib-etməməsi məsələsi
aydınlaşdırılmalıdır.
Qanunvericiliyin təhlili göstərir ki, səhmlərin nominal dəyərinin artırılması heç də
səhmdara birbaşa və real maddi fayda gətirmir.
VM gəlirə vahid anlayış müəyyən etməsə də, onun ümumi mətnindən belə nəticəyə
gəlmək olar ki, gəlir fiziki şəxslərin aktivlərini artıran hər hansı ödəmə və ya fayda kimi
nəzərdə tutulmuşdur (VM-in 98 və 99-cu maddələri).
AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.
44

Mənfəətin nizamnamə kapitalının artırılmasına yönəldilməsi nəticəsində təsisçilərin
(payçıların) və ya səhmdarların nizamnamə kapitalındakı paylarının artımı şəklində
fayda əldə etmələri məsələsi ilə bağlı o da qeyd edilməlidir ki, iş yerindən alınan hər
hansı ödəmə və ya fayda VM-in 98.1-ci maddəsinə əsasən muzdlu işdən əldə edilən
gəlirə aiddir və həmin Məcəllənin 122-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş ödəmə mən-
bəyində tutulan vergiyə deyil, gəlir vergisinə cəlb olunmalıdır. VM-in 98.2.2 və 98.2.4-
cü maddələrində fayda anlayışına aid olan ödənişlərin tipik növləri müəyyən edilmişdir.
Bunlara işəgötürən tərəfindən öz işçilərinə malın, xidmətin və ya hədiyyələrin verilməsi,
işçinin işəgötürənə olan borcunun silinməsi hallarını aid etmək olar. 
VM-in 99.3.8-ci maddəsinə görə qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlirə dividendlə
yanaşı, həmçinin vergi ödəyicisinin aktivlərinin ilkin qiymətinin artdığını göstərən hər
hansı digər gəlir (təqdim olunduğu və ya vergitutma məqsədləri üçün amortizasiya
hesablandığı təqdirdə) də daxil edilir. 
Beləliklə, yuxarıda göstərilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, fayda gələcəkdə
deyil, real, yəni təqdim olunduğu təqdirdə olmalı və yalnız belə fayda fiziki şəxsin gəliri
kimi qiymətləndirilməlidir. Bu fayda VM-in 122-ci maddəsinə əsasən ödəmə mən-
bəyində tutulan vergiyə deyil, gəlir vergisinə cəlb oluna bilər.
MM-in  106-3.5-ci  maddəsinə  əsasən  dividendlər  və  onların  ödənilməsi  qaydası
haqqında qərar (həmin məsələ nizamnamədə müəyyən edilmədikdə) cəmiyyətin direk-
torlar  şurasının  (müşahidə  şurasının)  və  ya  həmin  orqanlar  formalaşdırılmadıqda
cəmiyyətin icra orqanının təklifi ilə ümumi yığıncaq tərəfindən qəbul edilir.
Bu maddənin mahiyyətinə görə dividendlər tutulan hallarda cəmiyyətin müvafiq
orqanları tərəfindən buna dair qərar qəbul edilir və həmin qərara uyğun qaydada divi-
dend səhmdarlar arasında bölüşdürülür. Xalis mənfəətin dividend şəklində nizamnamə
kapitalının  artırılmasına  yönəldilməsi  zamanı  dividend  səhmdarlar  arasında
bölüşdürülmür, mənfəətin bölüşdürülməsi ilə bağlı pul və ya digər şəkildə ödəmələr
həyata keçirilmir.  
VM-in  99.3.8-ci  maddəsinin  məzmunundan  göründüyü  kimi,  nominal  dəyəri
artırılmış səhm sahiblərinin həqiqi iqtisadi faydası onlar tərəfindən əmlak hüquqlarından
hər hansı birinin həyata keçirilməsi zamanı yaranır və cəmiyyətin səhmdarları olan fiziki
və ya hüquqi şəxslərin bu formada əldə etdiyi gəlir və ya mənfəət VM-də nəzərdə tutul-
muş vergitutma obyekti kimi qəbul edilərək, fiziki şəxslərin gəlirlərindən və hüquqi
şəxslərin mənfəətindən verginin hesablanmasına və tutulmasına səbəb ola bilər. 
Qeyd olunanlara əsasən Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu belə nəticəyə gəlir ki:
-  hüquqi  şəxsin  xalis  mənfəəti  dividend  şəklində  səhmdarlar  arasında
bölüşdürülmədiyinə, səhmdarlara ödənilmədiyinə və səhmdarların səhmlərinin faiz nis-
bətini dəyişdirmədiyinə görə, onun nizamnamə kapitalının artırılmasına yönəldilməsi
VM-in 13.2.15-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş dividend anlayışı ilə əhatə olunmur və
dividendlərin  vergiyə  cəlb  edilməsi  üzrə  vergi  qanunvericiliyinin  müddəaları  bu
əməliyyatlara şamil edilmir;
AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.
45

-  bölüşdürülməmiş  mənfəətin  nizamnamə  kapitalının  artırılmasına  yönəldilməsi
nəticəsində səhmdarların səhmlərinin nominal dəyərinin artırılması yalnız səhmlərin
təqdim olunduğu  halda  fiziki şəxs olan səhmdarın gəlir vergisinin,  hüquqi şəxs olan
səhmdarın isə mənfəət vergisinin hesablanmasına səbəb ola bilər.  
Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiyasının  130-cu  maddəsinin VI  hissəsini,
“Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan  Respublikası Qanununun 60, 63, 65-
67  və 69-cu maddələrini  rəhbər  tutaraq,  Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu