Ish joylarida mikroiqlim korsatkichlarini aniqlash

1. Havodagi gazlar va zararli moddalar bug’lari konsentratsiyasini o’lchashning chiziqiy – koloristik uslubi
1.1. Chiziqiy – koloristik uslubning mohiyati
Havodagi gaz va zararli moddalar bug’larini chiziqiy–koloristik tahlillash uslubi (tezkor uslub) hozirgi vaqtda ishlab chiqarish sanitariyasi amaliyotida keng ravishda qo’llaniladi. Bu uslub maxsus ishlab chiqilgan indikator poroshoklarining ma’lum bir gaz yoki bug’ ta’sirida o’zining birlamchi rangini boshqa rangga o’zgartirishiga asoslangan (2-ilova).
Yuqoridagi uslub yordamida juda qisqa vaqt (3 ... 20 min) oralig’ida havodagi zaharli moddalar konsentratsiyasi to’g’risida ma’lumot olish mumkin. Bu holat ishlab chiqarishda juda katta ahamiyatga ega, chunki yuzaga kelgan mavjud sharoitga tezlikda baho berishga imkoniyat yaratib beradi. Bu esa, zarur holatlarda, ishlovchilar xavfsizligini ta’minlash bo’yicha tezkor tadbirlar o’tkazish uchun vaqtni tejab beradi.
Chiziqiy–koloristik tahlillash uslubining afzallik tomonlaridan yana biri unda katta va murakkab uskunalar ishlatilmasligi, hamda xizmat ko’rsatuvchi xodimlar malakasiga yuqori talab qo’yilmasligidir. Shunga qaramasdan bu uslub havodagi gaz va zararli moddalar bug’lari konsentratsiyasini yetarli darajadagi aniqlikda o’lchash imkonini beradi.
Chiziqiy–koloristik tahlillash uslubi indikator naychalaridagi indicator poroshoklarining zararli modda ta’siri ostida, u orqali ma’lum bir hajmdagi zararlangan havoni so’rib o’tkazgandan keyin, bo’yalgan qismi uzunligini o’lchashga asoslangan. Indikator naychasidagi poroshokning bo’yalgan qismi zunligi havodagi zararli modda konsentratsiyasiga to’g’ri proporsional ravishda o’zgaradi. Poroshok bo’yalgan qismining uzunligini havodagi gaz va bug’lar konsentratsiyasi o’lchov birligiga (mg/m3) aylantirish esa har bir modda chun ishlab chiqilgan maxsus shablonlardagi shkalalar orqali olib boriladi (5-ilova).
1.2. Ko’chma universal gaz tahlillagich (UG-2) tuzilishi, tarkibiy ismlari va ularning ishlashi
Chiziqiy–koloristik tahlillash uslubi amaliyotda ko’chma universal gaz tahlillagich (UG-2) bilan amalga oshiriladi. Ko’chma universal gaz ahlillagichning (UG-2) tarkibiy qismlari va texnik tavsifi 1-rasmda keltirilgan. Ular asosan quyidagilardan iborat: havo so’rish asbobi; shtok; indikator naychasi; yutuvchi poroshok (filtr) naychasi; jihozlar uchun g’ilof; indikator poroshokli ampulalar; yutuvchi poroshokli ampulalar; yordamchi jihozlar va termometr.

1-rasm. Ko’chma universal gaz tahlillagich (UG-2)

1-havo so’rish asbobi; 2-shtok; 3-indikator naychasi; 4-yutuvchi poroshok (filtr) naychasi; 5-shkala; 6-naychalar g’ilofi; 7-jihozlar uchun g’ilof; 8-indikator poroshokli ampulalar; 9-yutuvchi poroshokli ampulalar; 10-indikator poroshoki uchun bo’sh ampula; 11-yutuvchi poroshok uchun ampula; 12-uzun jo’mrak; 13-zichlovchi qalamcha; 14-tiqinlar; 15-bigizcha; 16-tiqin tayyorlash jihozi (shtir); 17-kalta jo’mrak; 18-surguchlangan indikator naychasi; 19-ishlatilgan indicator naychasi; 20-termometr.

2- rasm. Havo so’rish asbobining tuzilishi
1-qobiq; 2-silfon; 3-prujina; 4-kengaytirib turuvchi xalqa; 5-ikki chuqurchali ariqcha; 6-shtok; 7- yo’naltiruvchi vtulka; 8-ushlovchi barmoqcha; 9- qopqoq (stakansimon); 10-rezina shlang; 11-shtutser; 12-rezina shlang.
Gaz tahlillagichning havo so’rish asbobi ichki tuzilishi 2-rasmda keltirilgan. Uning tuzilishi va ishlash mohiyati quyidagicha: havo so’rish asbobi metall qobiq (1) ichiga joylashtirilgan silfon (2) iborat; silfon pastki qismi bilan qobiq asosiga mahkamlangan; silfonga ustivorlik xususiyati berish uchun uning ichki gofralariga metall xalqalar (4) joylashtirilgan; silfonning tepa qismi metal stakan shaklidagi qopqoq (9) bilan berkitilgan bo’lib, u o’z navbatida cho’zilishga ishlaydigan prujina (3) yordamida qobiqning tepa qismi bilan tutashgan; silfon shtutser (11), rezina shlanglar (10) va (12) yordamida tashqi havo bilan tutashgan; rezina shlang (10) indikator naychalari ulanadi; asbobning tepa qismida to’rt tomoniga to’rtta ariqcha qilingan shtok (6) yo’naltiruvchi vtulkada (7) harakatlanadi; har bitta ariqchada ikkitadan chuqurcha (5) bo’lib, ular orasidagi masofa turlicha qilib olingan; shtokni yuqori yoki pastki holatlarda barmoqcha (8) chuqurchalarga kirib ushlab turadi; chuqurchalar orasidagi masofa shunday tanlanganki, silfonni siqqan shtok, yuqoridagi chuqurchadan pastki chuqurchagacha bo’lgan masofaga yurganda, tahlil uchun zarur hajmdagi havoni so’radi va uning qancha ekanligini shtok qalpog’i ostiga yozilgan raqamlar ko’rsatadi.