Ishlab chiqarish menejmenti mazmuni, maqsad va vazifalari

Ishlab chiqarish menejmenti mazmuni, maqsad va vazifalari
Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodni boshqarish tizimini qayta qurish — mamlakatimizda o‘tkazilgan islohotlar dasturining asosiy yo‘nalishlaridandir va bu yangi shart-sharoitlarga tushib qolgan korxona uchun muhim ahamiyatga ega. Pul-tovar munosabatlarining obyekti sifatida korxona iqtisodiy mustaqillikka ega bo‘lib, o‘zining xo‘jalik faoliyati natijalariga javob beruvchi bir paytda, korxona o‘zida boshqarish, menejment tizimini shakllantirishi kerak-ki, unga bozordagi faoliyatining yuqori samaradorligi, raqobatbardoshligi holatlarini ta’minlashi lozim.
O‘zbekistonda bozor iqtisodiyotini shakllantirishdan asosiy maqsad
— ijtimoiy yo‘naltirilgan iqtisodiyotni samarali boshqarish tizimlarini shakllantirish asosida ishlab chiqarishni iste’molchi xohish-irodasiga tomon burish, fuqarolarning iqtisodiy erkinligini ta’minlagan holda mehnatsevarlikni, ijodkorlikni, tashabbuskorlikni, yuqori unumdorlik- ni rag‘batlantirish uchun obyektiv sharoit yaratishdan iboratdir. Bozor mexanizmi bir tomondan — mehnat, moddiy va moliyaviy resurslardan oqilona foydalanishga imkon yaratsa, boshqa tomondan — ishlab chiqarishning moslashuvchanligini, iqtisodiy faoliyatga ilmiy-texnika taraqqiyoti yutuqlarini doimo qo‘llab borishni talab etadi.
Menejment — bu mehnat, aql-idrok, qobiliyat, tajriba va malakalarni ishga solgan holda maqsadlarga samarali erishishni tashkil etish, boshqarishdir.
«Ishlab chiqarish menejmenti»ning predmeti bo‘lib korxona, alohida tashkilotlarning xo‘jalik faoliyatini o‘rganish hisoblanadi. Ishlab chiqarish menejmentining maqsadi oliy, o‘rta va quyi darajadagi bo‘lajak boshqaruvchi menejerlarni korxona ishlab chiqarish xo‘jalik faoliyatining ko‘nikmalarini o‘rgatishdan iborat.

Ishlab chiqarish menejmentining obyekti, predmeti va uni o‘rganish metodologiyasi

Xalq farovonligini oshirish borasida iqtisod bilan bog‘liq bo‘lgan masalalar muhim o‘rin egallaydi. Ana shu iqtisodga asoslanib, ijtimoiymasalalarni hal qilish, davlatning tashqi hujumga qarshi himoya vositalari, faol tashqi siyosati sohalarida poydevor yaratiladi. Iqtisod, ijtimoiy ishlab chiqarish, taqsimot va ayirboshlash barcha tarmoqlarini qamrab oluvchi xalq xo‘jaligi kompleksini tashkil etadi. Bu kompleksda asosiy o‘rin sanoat korxonalariga tegishlidir. Chunki u yerda bevosita ishlab chiqarish jarayoni amalga oshib, moddiy boyliklar yaratiladi.
Xomashyodan tayyor mahsulot ishlab chiqarish murakkab jarayon bo‘lib, ishlab chiqarishning uchta elementi aloqasi bilan tavsiflanadi: mehnat predmetlari, mehnat qurollari va ishchi kuchi, yoki mehnatning o‘zi. Agar bu elementlarning nisbati o‘zgarsa, jarayonning natijasi ham o‘zgaradi.
Ishlab chiqarishning tarixi davomida odamlar doimo shu elementlarning eng yaxshi aloqasini ta’minlovchi nisbatni topishga, uni takomillashtirishga va shu orqali oz miqdordagi harakat va moddiy sarflar orqali yaxshi natijaga, a’lo navli mahsulot ishlab chiqarishga intilganlar.
Amaliyot sifatida ishlab chiqarish menejmenti eng yaxshi natija olish maqsadida ishlab chiqarish elementlarini taqsimlash va ishlatish bilan shug‘ullanadi. Bu ko‘p pog‘onali va mashaqqatli ish faqatgina fanni bilish asosida, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilish prinsiplarini bilgan holda amalga oshirilishi mumkin.
Ishlab chiqarishni tashkil etish amaliyoti, o‘z predmeti, obyekti va uslubiga ega bo‘lgan «Ishlab chiqarish menejmenti» fanida aks etadi. Bu fanning predmeti — xo‘jalik ishlab chiqarish faoliyati sharoitida iqtisodiy qonunlarning harakati va turlari, kam mehnat, moddiy va pul resurslari sarflagan holda, yuqori ko‘rsatkichlarga erishishga imkon beruvchi ish uslublarini ishlab chiqish hisoblanadi. Fan ijtimoiy fanlar sinfiga kirib, ishlab chiqarish jarayonida odamlarning munosabatlariga taalluqli bo‘ladi, demak u iqtisodiy ijtimoiy fanlar tiliga tegishlidir.
Ishlab chiqarishni tashkil etish fani ham boshqa fanlar kabi bir joyda turmaydi. O‘zining taraqqiyotining har bir bosqichida fan rivojlanish qonuniyatini o‘rganish va korxonaning takomillashtirish shartlari hamda ularning ishini yaxshilash yo‘nalishlarni belgilashga intiladi.
«Ishlab chiqarish menejmenti» fanining obyekti — oziq-ovqat sanoati korxonasidir. «Korxona» atamasining eng oxirgi ta’rifi «O‘zbekiston Respublikasidagi korxonalar to‘g‘risida»gi qonunida ifoda etilgan. Unda xususan bunday deyiladi: «Huquqiy shaxs huquqiga ega bo‘lgan, mulkchilik huquqi yoki xo‘jalikni to‘la yuritish huquqi bo‘yicha o‘ziga qarashli mol- mulkdan foydalanish asosida mahsulot ishlab chiqaradigan va sotiladigan yoki mahsulotni ayirboshlaydi, ishlarni bajaradigan, xizmat ko‘rsatadigan, bellashuv hamda mulkchilikning barcha shakllari teng huquqligi sharoitida amaldagi qonunlarga muvofiq o‘z faoliyatini ro‘yobga chiqaradigan mustaqil xo‘jalik yurituvchi subyekt korxona hisoblanadi».
Korxona o‘z faoliyatini maqsadlarini ro‘yobga chiqarishga ishlab chiqarilayotgan mahsuloti, bajarilayotgan ishlari yoki ko‘rsatayotgan xizmatlariga bo‘lgan ehtiyojlarini qanoatlantirish hamda ana shu asosda mehnat jamoasi a’zolarining iqtisodiy va ijtimoiy manfaatlarining hamda korxona mol-mulki egasining manfaatlarini ta’minlash yo‘li bilan erishadi. Korxona o‘z asosiy faoliyatini o‘zining Ustavida ko‘zda tutilgan maqsadlar va vazifalarga muvofiq ravishda amalga oshiradi. Korxona Ustavi esa respublika qonun va qoidalariga asoslanadi.
Korxona faoliyatini ilmiy asosda oqilona tashkil etish va boshqarish uchun, ayniqsa bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlash uchun umumiy iqtisodiy qonunlarni chuqur bilish, barcha qonun qoidalardan unumli foydalanish, ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarishning hozirgi zamon usullaridan keng foydalanish zarur.
«Ishlab chiqarish menejmenti» fani boshqa fanlar kabi yagona ilmiy uslub

• 
  dialektik uslubga asoslanadi. Xo‘jalik ishlab chiqarish faoliyatining barcha bo‘g‘inlari bir-biriga bog‘liq ravishda o‘zgaradi va rivojlanadi, bunda yangi, progressiv hodisalar eskilari bilan kurash sifatida yuzaga keladi. Bilishning dialektik uslubi, fikr yuritish va namuna uslubini o‘z ichiga oladi.
  

Ilm yoki fanning metodologiyasi deyilganda uni bilish va o‘rganish faoliyatining shakllari va usullari tushuniladi. Shu fan bo‘yicha masalani o‘rtaga tashlash, tadqiqot mavzuini va ilmiy nazariyani shakllantirish, shuningdek, aniqlangan natijaning haqiqiyligi, ya’ni o‘rganilayotgan obyekt muvofiqligi jihatidan tekshirish metodologiyasini qo‘llashning eng muhim tomoni hisoblanadi. Demak, metodologiya — bu tadqiqot yoki bilish, anglash yo‘li, voqelikni amaliy yoki nazariy o‘zlashtirish usullarining majmuasidir.
«Ishlab chiqarish menejmenti» fanining metodologik asosini dialektika bilimining umumiy nazariyasi tashkil etadi.
Dialektika usuli muammolar o‘rganilayotganda omillar va shart-sharoitlarning namoyon bo‘lishi va yuz berishi, ziddiyatlarga, qarama- qarshiliklarga boy ekanligini inobatga olishni taqozo etadi.