«ishlab chiqarish texnologiyalari» fakulteti «oziq-ovqat texnologiyasi» kafedrasi

1.2Namunani diagonal usulda qisqartirish
Bosh namunani laboratoriya namunasigacha va laboratoriya namunasini laboratoriya miqdorigacha qisqartirish urug’ni qabul qilishda ham, ishlab chiqarishni tekshirishda ham diagonal bo’lish yo’li bilan bajariladi.
Urug’ namunasini bu yo’l bilan qisqartirish devorlaridan birida kesik joyi bo’lgan oq yoki ruhlangan tunukadan yasalgan patnislarda bajariladi (patnis o’lchamlari 50x50sm). Urug’ namunasini patnisga yoyib chiqiladi va qiya qirrali ikkita kalta tayoqchalar bilan aralashtiriladi. Keyin urug’larni bir xil qalinlikda yoyib chiqiladi va aralashtirish takrorlanadi. So’ngra urug’lar yana bir xil qalinlikda kvadrat shakldagi yuzaga yoyiladi va diagonal bo’yicha to’rtta bir xil uchburchakka bo’linadi. Ikkita qarama-qarshi uchburchak tashlab yuborilib, urug’ning qolgan qismini aralashtirish va diagonal bo’yicha bo’lish davom ettiriladi. Bu ish ikkita qarama-qarshi uchburchakda talab qilingan miqdordagi urug’ qolguncha davom ettiriladi.
Patnis tagida qolgan aralashmani urug’ning qaysi qismidan qolgan bo’lsa, o’sha qismiga qo’shiladi. Namunaning yarmi analizga yuboriladi, qolgan yarmi bir oy davomida berk idishlarda saqlanadi.
Moyli urug’larni qabul qilish,saqlash va tozalash
Yog’-moy sanoatida qayta ishlanayotgan barcha moyli urug’lar korxonalarga to’g’ridan-to’g’ri shirkat va fermer xo’jaliklaridan olib kelinadi. Paxla chigiti esa yog’ ishlab chiqarish korxonasiga paxta tozalash zavodlaridan yetkazib beriladi. Keltirilgan har bir urug’ turkumi o’zining sifat ko’rsatkichlari namlik, nuqsondorlik, moylilik, paxta chigiti esa tukdorlikka ega bo’ladi. Bular urug’ sifatini belgilaydi.
Qabul qilingan har bir urug’ turkumidan olingan namunalar analiz qilinadi. Olingan laboratoriya analizi natijalari urug’likning sertifikatidagi ko’rsatgichdan farqli bo’lsa, xomashyo yuboruvchi va qabul qiluvchi tashkilot o’rtasida bu farq o’zaro kelishuv yo’li bilan hal qilinadi. Agar ikkala tomon bir fikrga kelisha olmasa, bu masala arbitraj orqali hal qilinadi.
Moy ishlab chiqaruvchi korxonalarga kelayotgan urug’lar turli namliligi va iflos aralashmalar miqdorining har xilligi bilan xarakterlanadi. Urug’lar yetishtirilgan hududda ob-havo sharoiti va turiga qarab namligi 6 dan 20,0% gacha, iflos aralashmalar miqdori 1,5 dan 10,0% gacha bo’ladi. Moyli urug’lardagi aralashmalar quyidagilarga bo’linadi: iflos aralashmalar (mineral va organik), moyli aralashmalar va metall aralashmalar. Mineral aralashmalarga tosh, qum, tuproq va b., organik aralashmalarga barg, o’simlik poyasi, qobiq, lat yegan (mag’izi qora rangli, buzilgan) urug’lar va boshqa yovvoyi va madaniy o’simliklarni urug’lari, puch urug’lar kiradi. Moyli aralashmalarga butunlay yoki qisman maydalanib ketgan asosiy madaniy o’simlik urug’lari, zararkunandalar tomonidan yemirilgan, urilgan, ezilgan, o’z-o’zidan qizib ketishi natijasida buzilgan, mog’orlagan, kuyishi natijasida mag’iz rangi o’zgargan, pishmagan (qirqilganda yashil rangli urug’ pallasi bo’lgan) urug’lar kiradi. Urug’larni tarkibidagi namlik va lflos aralashmalar miqdorining ortishi ularni saqlashda va qayta ishlashda zararli hisoblanadi. Namlik va iflos aralashmalar miqdori urug’larni saqlashda buzilish jarayonini tezlashtiradi, qayta ishlash texnologik jarayonlarini olib borishni qiyinlashtiradi, olinayotgan tayyor mahsulotlarning sifatini pasaytiradi. Shuning uchun ham urug’larni saqlashga va qayta ishlashga berishdan oldin tozalash va quritish kerak. Qurilish qoida bo’yicha kritik namlikdan 0,2-0,5% kam bo’lguncha olib boriladi.
Urug’ning kritik namligi (V_kr),uning moyliligiga bog’liq va u quyidagi formula bo’yicha aniqlaniladi.