Ishlab chiqarishni rejalashtirish

ISHLAB CHIQARISHNI REJALASHTIRISH
Ishlab chiqarish dasturi Mavjud korxona quvvatiga qarab ishiab chiqilgan ishiab chiqarish
dasturi shu mahsulot bozoridagi talabga taqqoslanadi, Natijada awaldan chiqarilayotgan mahsulot miqdori bilan birgalikda sotilishi mumkin boigan mahsulot hajmi aniqlanadi. Bozor talabi mahsulotning u yoki bu turi hajmi bo‘yicha korxonaning ishiab chiqarish potensialini aniqlab beradi. Ishiab chiqarish quvvatini ichki zaxiralardan foydalanish evaziga yoki qo‘shimcha fondlami kiritish evaziga oshirish mumkin.
Ular quyidagilar:
• texnik qayta jihozlash natijasida ishiab chiqarish quwatming o‘sishi;
• rekonstruksiya natijasida ishiab chiqarish quwatinmg ishga tushirilishi;
• faoliyatdagi korxonani kengaytirish yoki yangi korxona qurish yo‘li bilan ishiab chiqarish quvvatini amalga oshirish hisobiga.
Ko‘rib chiqilayotgan variantlar ichidan bozor talabini qondirish nuqtayi nazaridan korxona uchun eng samarali bo‘lgan bitta yoki bir necha usullar tanlab olinadi va ular asosida ishiab chiqarishni tashkil qilish va texnik rivojlantirish rejasi tuziladi.shiab chiqarish jarayomning ko‘lami va tashkil etilishiga ko‘ra ishiab chiqarishning bir necha turlari mavjud. Ular quyidagilar:
A) uzluksiz jarayonga ega bo‘lgan, bitta mahsulot ishiab chiqaruvchi korxona, masalan, sement ishiab chiqarish; B) uzluksiz jarayonga ega bo‘lgan bir necha mahsulot turi ishiab chiqaradigan korxona, masalan, neftni qayta ishlovchi korxona C) buyurtma bo‘yicha mahsulot ishiab chiqaruvchi korxonalar, masalan, avtomobil butlovchi qismlarini tayyorlovchi korxonalar;D) ommaviy yig‘uvchi ishiab chiqarish, masalan, avtomobil dvigatellarini ishiab chiqaruvchi korxona. Agar korxonada ishiab chiqarilayotgan mahsulot hajmi, bozordagi talab hajmidan oshmasa, birinchi tur korxonalar uchun savdo hajmidamuammolar yuzaga kelmaydi, ikkinchi tur korxonalar uchun esa ishiab chiqarishda ham, savdoda ham muammolar chiqishi mumkin. 3-tur korxonalar uchun eng asosiysi buyurtmalar olish hisoblanadi. 1096.1.l-jad\’al
Korxonaning mahsulot ishiab chiqarish jadvali

Mahsulot hajmi	Yil (oy)
	0	1	2	…	n
Mahsulot 1
Mahsulot 2
…………..

Korxonaning mahsulot ishiab chiqarish jadvali

6.1.1-chizma.

110
Bu sharoitlami hisobga olgan holda chiqarilayotgan mahsulot hajmining yiliar bo‘yicha hisoblangan ishiab chiqarish dasturini tuzish mumkin bo'ladi. Bunda savdo tashkilotlarining yillik iqtisodiy rejasini tasvirlovchi 6.1,1-jadval va 6.1.1-chizmadan foydalanish mumkin. 6,2. Korxona quvvatini aniqlash Ishiab chiqarish quwati deganda miqdor ko‘rinishidagi mahsulot hajmi yoki ma’lum muddat mobaynida ishiab chiqarilishi mumkin bo‘lgan mahsulot birligi tushuniladi. Biror vaqt bo‘lagi orasida olingan ishiab chiqarish quwati doimiy ishiab chiqarish quwati hisoblanishi mumkin, lekin bunda ishiab chiqarish o‘zgarishi va mahsulot nomenklaturasi o'zgarishini hisobga olish zarur. Quwatning maksimum va minimum turlari mavjud. Ishiab chiqarishning nominal quwati - bu uskunalar me’yori bo‘yicha ishlaganda ishiab chiqarishdagi uzilishlar, bekor to‘xtab turishlar, bayram kunlari, asboblaming almashinishi, uskunalarning hamma qismlarini bir vaqtning o‘zida ishlata olmaslik va boshqaiuvning mukammal emasligi kabi omillar ta’sir qilmagan holdagi ishiab chiqarish quwatidir. Nominal quvvat bu ma’lum ish sharoitlarida bir yil mobaynida ishiab chiqariladigan mahsulot birligidir. Bu ishiab chiqarish quwati bozorni to‘liq tadqiq qilishdan olingan mahsulot talabiga mos bo‘lishi zarar. Maksimal ishiab chiqarish quwati - o‘matilgan uskunalar quwatiga to‘g‘ri keladigan, texnik jihatdan erishiladigan ishiab chiqarish quwati.
Korxonaning minimal rentabellik darajasi ko‘pchilik sanoat korxonalari va loyihalarda qo‘llaniladi va u o‘z mazmuniga ko‘ra ishiab chiqarishning minimal darajasini ko‘rsatib beradi. Kuniga 200 t qaymoq ishiab chiqaradigan sut zavodi norentabel hisoblanadi, chunki bu zavod uchun mazkur mahsulot har kuni iste’mol qilinadigan bozor zarur, shunmgdek boshqa raqobatchilar tovar ishiab chiqarishi hajmini ham inobatga olish kerak. Lekin qaymoq ishiab chiqaruvchi zavodning ishiab chiqarish quwati shunday miqdorda bo‘lishi kerakki, natijada baho ma’lum ishiab chiqaruvchilar foyda olishini ta’minlashi lozim. Yirik ishiab chiqarishlar, odatda, katta investitsiya xarajatlarini talab qiladilar. Ularda proporsional ravishda mahsulot ishiab chiqarish hajmining oshishi bir birlik mahsulot uchun sarflanadigan ishiab chiqarish xarajatlarining kamayishiga olib keladi. I l l Loyihaning minimal rentabeilik darajasini aniqlashda jahon amaliyotidan foydalanish yaxshi samara beradi, chunki ishlab chiqarilayotgan loyihadagi ishlab chiqarish xarajatlari bilan mavjud boshqa korxonalarda ishlab chiqarilayotgan shu turdagi mahsulotni ishlab chiqarish sarfi orasida ma’lum bogTiqliklar mavjud. Agarda bu kuzatishlar zaxiralar chegaralanganligi yoki kutilayotgan talabdan yuqori ekanligi sababli amalga oshirilmasa, bu to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlab chiqarish sarflarining oshishi va sotish narxlarining ko‘tarilishiga, tashqi bozorda raqobatbardosh boTmaslikka va davlat tomonidan ma’lum bir himoyaga zarur boiishlikka olib keladi. Yana bir muhim omil shundaki, mavjud texnologiya va uskunalar ko'pincha ma’lum quwatdagi ishlab chiqarish birliklari ishiga mo‘ljallangan bo‘ladi. Garchi texnologiyalar va uskunalar past quwatli ishlabchiqarish korxonalariga moslashtirilgan bo'lsada, bu moslashtirish uchunxarajatlar juda yuqori bo‘lishi mumkin. Shu sababdan, ba’zi ishlab chiqarish tarmoqlaridagi amalga oshirilmayotgan loyihalar ma’lum minimal ishlab chiqarish rentabelliklariga mos kelishi zarur. Bu yig'uvchi korxonalar uchun, ayniqsa, seriyali mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar uchun to‘g‘ri bo‘ladi. Chunki seriyali mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar uzluksiz yoki yarim uzluksiz ish tartibiga ega. Korxona quwatini altemativ variantlarini aniqlash uchun bashorat qilingan savdo hajmi va nominal ishlab chiqarish vaqti orasidagi birliklarga bo'lgan bog‘liqlikda aniq baholash shart. Korxona yangi mahsulot ishlab chiqara boshlagan yoki mazkur bozor uchun yangilik bo‘lgan mahsulot ishlab chiqara boshlagan bo‘lsa, dastlabki ishlab chiqarish quwati talab, savdo hajmidan biroz yuqori bo‘lishi kerak Chunki ular bir necha yil davomida o‘suvchi talabni qondirib borishlari kerak. Lekin rejalashtirilayotgan ishlab chiqarishda sotuvdan tushayotgan mablag1 va xarajatlardan pasayib ketishi kerak emas. Talab va sotuv hajmining oshishiga mavjud korxona quwati yetarli bo‘lmasligi mumkin. Bu esa korxonani kengaytirish zaruriyatini yuzaga keltiradi. Sotuv hajmi bashorati va korxona quwatining bir-biriga bog‘liqligi bir necha omillarga bog‘liq. Masalan, bozor konyunkturasi va talabning narxlar bo‘yicha elastikligi bashorati va xarajatning quwatga nisbati va h.k. 112 Tanlangan nominal ishiab chiqarish quwatiga muvofiq holda turli xil zaxiralarga bo‘lgan talab va uning umumiy qiymatini aniqlash zururiyatini yuzaga keltiradi. Shu bilan birgalikda loyihaning xodimlar soniga bo‘lgan zaruriyatini ham aniqlash lozim. Lekin xodimlaming zarur soni texnologiya va uskuna tanlangandan keyin aniq ma’lum bo‘ladi. Biroq ishiab chiqarish texnologiyasi xodimlar malakasiga bog‘liq bo‘lsa, ko‘pchilik loyihalar uchun xodimlar soni faqatgina nominal ishiab chiqarish quwati aniqlangandan so‘ng aniq bo‘ladi.