Ishlab chiqarishni rejalashtirish

6.3. Moddiy zaxiralarga ehtiyoj hisobi Ishiab chiqarish quwati va ishiab chiqarish dasturi aniq belgilab olingandan keyin korxonaning material zaxiralarga bo‘Igan ehtiyoj i hisoblanadi. Bunday hisob-kitoblar ulami ishlatish samaradorligini va ulami sotib olish va moliyalash manbalarini hisobga olgan holda o‘tkaziladi. Korxonaning material zaxiralariga bo‘lgan talabini aniqlashdagi hisobkitoblar uchun dastlabki ma’lumotlar bu ishiab chiqariladigan yoki ko'rsatiladigan xizmatlar hajmi hamda bir birlik mahsulot ishiab chiqarish uchun zarur bo'Igan material zaxiralariga bo‘lgan ehtiyojning normative bahosi hisoblanadi. Material zaxiralariga bo‘lgan talab to‘g‘ri hisoblashlar orqaii aniqlanadi. Ya’ni materiallar sarfi me’yorining unga muvofiq bo‘lgan hajm ko'rsatkichlariga ko‘paytirish orqali bu ehtiyoj zaxira turiga qarab qiymat va natura ko‘rinishlarida aniqlanadi Ishiab chiqarish dasturlariga muvofiq zaxiralarga bo‘!gan talabning hisobianishi (xomashyo va materia!)



Korxonaning moddiy bazasini shakllantirish
6.3.1-chizma.
Ishlab chiqarish zaxirasi ko‘rsatkichi uning yil davomidagi bir kunlik me’yori bilan asoslanadi. Bu me’yor esa zaxiralaming o‘rtacha bir kunlik iste’moli sifatida kunlarda yil oxiriga nisbatan ortiacha zaxira sifatida hisoblanadi. Xomashyo yoki material bo‘yicha keyingi yilga yoki sanaga o‘tuvchi zaxira kattaligi quyidagi formula bo‘yicha kunlarda hisoblanadi: P _ tjXMj ‘ Kklm bu yerda: if - г-xomashyo yoki material bo‘yicha keyingi yilga o'tuvchi zaxira; t, - г'-xomashyo yoki material bo‘yicha ehtiyoj; M, - г'-keyingi yilga o‘tuvchi xomashyo yoki materialning kunlik me’yori; Kkun - rejalashtirilgan davrdagi kunlar soni. Ishlab chiqarish materiallari va ulami to‘ldirish manbalarining naqdligi muhim savollardan biri hisoblanadi. Sanoatning ko'pchilik tarmoqlarida ishlab chiqarish jarayonini ta’minlovchi texnologiyalar va asbob-uskunalar mahsulot nomenklaturasi hamda asosiy mahsulot tavsifiga bog‘liq. Bu mahsulotlar va ularga belgilangan baholar esa ko‘pchilik tadbirkorlaming loyihalarida moliyaviy va savdo hayotiyligining asosiy omilidir, Asosan ko'pchilik loyihalar hozirda mavjud xomashyoni, mahsulot tayyorlash yoki ishiab chiqarish uchun xomashyo naqdliligini aniqlashi va baholashi lozim. Zarur boiadigan mahsulotlar aniq hajmi esa faqatgina korxonaning ishiab chiqarish quwati yoki ishlatiladigan texnologiya uskunalarming quwati aniqlangandan keyin ma’lum boiadi. Agar xomashyo mamlakatda boisa, uning mavjud joyi va hududini aniqlash zarur bo‘ladi. Ma’lum bir loyiha uchun materiallardan kelgusidagi foydalanishni va ulami mazkur korxonada mavjudligining ta’sirini baholash lozim. Masalan, tabiiy gaz koni faqatgina chet hududlarda joylashishi mumkin. Lekin agarda tabiiy gaz quvurlar orqali yirik iste’mol markazlariga berilayotgan boisa va bu hududda aloqa muntazam yaxshi rivojlangan boisa, bu mahsulotga bo‘lgan talab elektr energiya uchun emas, balki neftdan olish mumkin bo igan boshqa mahsulotlar sifatida qaraladi, bu elektr energiya ishiab chiqarishga qaraganda ancha samaraliroq ham boiadi. Transportirovka va transport xarajatlarini ham mukammal ravishda tahlil qilish lozim. Asosiy materiallarni yetkazib berish masofasi, yetkazib berilishi zarur boigan mahsulotni hozirda mumkin bo igan boshqa materiallar defitsiti bilan birga aniqlash lozim boiadi. Xomashyolami boshqa mamlakatlardan olib kelishdagi muammolar, birinchidan, turli xil to‘siqlar, ikkinchidan, eksport qilinayotgan mamlakatda shu mahsulotlar ishiab chiqarilishi to’xtatilishi va boshqa bir qator omillar bilan bogiiqdir. Modomiki. loyiha xarajatlarini ishiab chiqishda bir birlik mahsulot bahosi va boshqa bir qator omillar muhim ahamiyat kasb etar ekan, ulami alohida tahlil qilish lozim boiadi. Mamlakatimizda ishiab chiqariladigan mahsulotlar bahosini bir tomondan o‘tmish va kelajakdagi tendensiyalarini hisobga olgan holda tahlil qilinsa, ikkinchi tomondan mahsulot bahosi talab elastikligiga qarab aniqlanadi. Ma’lum bir mahsulotga boigan talab elastikligi qancha past boisa, shu mahsulot bahosi shuncha baland boiadi. Import mahsulotlarini oladigan boisak, u holda ulaming bojlart, tashish xarajatlari, tariflari, sug‘urta xarajatlari, soliq va hokazolami hisobga olish zarur. Material zaxiralariga bo‘Igan talabni aniqlashda yana bir asosiy omillardan biri - bu material, texnologiya ta'minotini tashkil qilishdir. Investitsiya va ishiab chiqarish xarajatlarini hisoblaganda ularga qo‘shimcha omborlar qurilishiga va mahsulotlami saqlashga sarflanadigan qo‘shimcha xarajatlami ham kiritish lozim.
6.4. Texnologiyani tanlash Korxonaning quvvatini aniqlash asosida ishiab chiqarishga ta’sir qiluvchi bazi tashqi omillar hisobga olingandan keyin ish jarayoniga mos asbob-uskunalami tanlash, texnologiya va uskunalarga sarflanadigan xarajatlami aniqlash yotadi. Texnologik iqtisodiy tadqiqotlarda asosiy mahsulotni ishiab chiqarish uchun eng samarali ishlaydigan texnolgiyalar aniqlanadi. Bunda texnologiyani sotib olishda turli oqibatlami ham baholash lozim. Litsenziyalashni o‘z ichiga olgan holda tanlangan texnologiya bilan bog'liq ta’mirlash va texnik xizmatlami alohida ajratib ko‘rsatish hamda shu xizmatlami ko‘rsatuvchi tashkilotni aniqlash zarur, Keyinchalik texnologiyalami tanlash, sotib olish, shuningdek, mashinalar va uskunalar tanlash va sotib olish bilan bogiiq xarajatlami aniqlash maqsadga muvofiq hisoblanadi. Ishiab chiqarish texnologiyasini tanlash ikki omilga suyangan holda amalga oshiriladi: uning kapital hajmi va ishiab chiqarish hajmi. Mamlakatdagi ishchi kuchi narxi va asosiy fondlaming qiymatidan qat’I nazar, korxonalar yo kapital hajmi omiliga yoki ishiab chiqarish hajmiga tayangan holda texnologiyalar sotib oladilar. Jahon tendensiyalari asosan kapital hajmi bilan bog‘liq texnologiyalarga tayanadi, shular bilan bir qatorda kelgusida tanlangan texnologiyalarda ishlash uchun xodimlami o'qitish xarajatlarini ham hisobga olish zarur. Agar texnologiyalarni biror-bir boshqa korxonadan sotib olish lozim bo‘lsa, unda quyidagi texnologiyalarni sotib olish bilan bog'liq vositalami aniqlash kerak:
A) texnologiyani litsenziyalash;B) texnologiyani to‘g‘ridan-to‘g‘ri sotib olish;
C) texnologiyani yetkazib beruvc'ni bilan birgalikda ishtirok etish.