Ishlanadi ijtimoiy sug‘urta

6.1-rasm. Kanada ijtimoiy dasturlari²²⁹
Xizmatlarga asoslangan ijtimoiy dasturlar shaxsiy, ijtimoiy va maʼnaviy farovonlikni qo‘llab –quvvatlaydigan sog‘liqni saqlash, uy joy va taʼlim kabi xizmatlarni ko‘rsatadi. Ushbu dasturlarning bazilari jismoniy shaxslarga grant yoki chegirma shaklida bir martalik to‘g‘ridan-to‘g‘ri to‘lovlarni amalga oshiradi. Jismoniy shaxslar daromadlar bo‘yicha yordam davsturlari va xizmatlarga asoslanagn ijtimoiy dasturlarga kirish uchun federal hukumat tomonidan beriladigan ijtimoiy sug‘urta raqamlariga ega bo‘lishlari lozim.
Daromadga ko‘maklashuvchi ijtimoiy dasturdar quyidagilardan iborat:

1. 
   Mehnatni sug‘urtalash bo‘yicha imtiyozlar. Bandlikni sug‘urta qilish dasturi fuqarolarga kutilmagan ish yo‘qotishi, kasalligi yoki jarohat olish holatlarida vaqtincha moliyaviy yordam beradi. Agar ishchilar o‘z aybisiz ishdan bo‘shasa, ular doimiy nafaqa olish uchun murojaat qilish huquqiga egadirlar. Agar ishchilar kasallik yoki jarohati tufayli ishlay olmasa, kasallik uchun nafaqa olish huquqiga ega.
   
2. 
   Ishchilarga kompensatsiyalar. Kanadada Ishchilarga haq to‘lash bo‘yicha kengashlari hududlardagi mehnat faoliyatini tartibga soladi. Ushbu agentliklar ish joyida shikastlanish yoki kasallikdan aziyat chekayotgan ishchilarni sug‘urta qoplamasini taqdim etish bilan shug‘ullanadi. Ular ish beruvchilar tomonidan moliyalashtiriladi.
   
3. 
   Oilaviy imtiyozlar. Mehnatni sug‘urtalash dasturi homilador yoki bola parvarishi sababli ishdan ketgan ishchilarga moliviy yordam beradi. Yangi tug‘ilgan yoki asrab olingan bolani boqish uchun tshdan ketgan ota-onalar onalik yoki ota-ona taʼtilidan nafaqa olish uchun murojaat qilishlari mumkin. Ota-ona taʼtilini ota-onalar o‘rtasida bo‘lishishi mumkin.
   

Mehnatni sug‘urtalash dasturi shuningdek, jiddiy jarohatlangan, kasal bo‘lgan yoki hayotining oxirigacha parvarishga muhtoj bo‘lgan oila aʼzolariga qarash uchun ish joyini tark etadigan ishchilarga g‘amxo‘rlik qilish imtiyozlarini taqdim etadi.
Avvallari “Oilaviy nafaqa” deb nomlanadigan Kanada bolalar nafaqasi 18 yoshga to‘lmagan bolalari bor Kanadalik oilalarga oylik to‘lov tarzida berilar edi. Federal hukumat oilaning Kanada bolalar nafaqasi uchun to‘lov miqdorini aniqlash uchun oilaning daromad solig‘i deklaratsiyasidagi maʼlumotlardan foydalanadi. Kanada bolalar nafaqasi soliqsiz bo‘lib, u bola nogironligi uchun nafaqani o‘z ichiga olishi mumkin. Bola nogironligi nafaqasi 18 yoshga to‘lmagan bolasi bor va aqliy yoki jismoniy faoliyatida jiddiy buzilishlarga ega bo‘lgan oilalar uchun beriladi.

4. 
   Davlat pensiyalari. Old Age Security (OAS)dasturi 65 yosh va undan katta kanadaliklarna, ular ishlagan yoki ishlamagan bo‘lsalar ham har oyda to‘lanadi. Ushbu to‘lov pensiya deb ataladi. . Old Age Security dasturi federal hukumatning soliq tushumlari jamg‘armasi hisoblanadi. Fuqaro oladigan OAS pensiyasining miqdori ular 18 yoshdan keyin Kanadada qancha vaqt yashaganlariga bog‘liq.
   

Kanada pensiya rejasi bu kanadaliklar va ularning oilalariga pensiya, nogironlik yoki o‘limidan keyin daromadlarini qisman almashtirish uchun to‘lanadigan oylik to‘lovdir. Ishlayotgan kanadaliklar munosib pensiya olish uchun Kanada pensiya rejasiga muntazam ravishda to‘lovlarni amalga oshiradilar. Kebek provinsiyasi o‘zining pensiya rejasini, Québec Pensiya rejasini yuritadi. Kanada pensiya rejasi “omon qolgan shaxsning nafaqasi” o‘limi oldidan rejaga kirgan shaxsning turmush o‘rtog‘ini yoki qonuniy sherigi uchun to‘laydi. Og‘ir nogiron va ishlashga yaroqsiz bo‘lgan 65 yoshgacha bo‘lgan ishchi nogironlik bo‘yicha nafaqa olish huquqiga ega.

5. 
   Daromadlarni qo‘llab quvvatlash dasturlari moliyaviy yordamga muhtoj odamlarga yordam va ish bilan taʼminlashga yordam beradi. O‘zini o‘zi boqish imkoniyatiga ega bo‘lmagan insonlar uchun bunday mablag‘lar oxirgi daromad manbai bo‘lib xizmat qiladi. Ushbu dasturlarni viloyat va hududlar boshqaradi. U nomlanishi turlicha bo‘lib, Ijtimoiy yordam (NB, ON, QC, PE, YT), Bandlik va daromadga yordam (MB), Daromadga yordam (BC, NU, NS, NT) va Daromadlarni qo‘llab-quvvatlash (AB, NL, SK) kabi yuritiladi. Odamlar ish izlayotgan vaqtda ham “ijtimoiy” to‘lovlarni olish imkoniyatiga ega. Daromadlarni qo‘llab-quvvatlash dasturlari ish bilan taʼminlashga yordam beradi. Bunga ish joylari bo‘yicha maslahat berish, o‘qitish va turli kanallar orqali taʼlim olish imkoniyati kiradi.
   
6. 
   Tovar va xizmatlarga soliq/muvofiqlashtirilgan savdo solig‘i (GST/HST) kreditlari har chorakda to‘lanadigan to‘lov bo‘lib, u kam va o‘rta daromadli kanadaliklarga beriladi. Ushbu to‘lov har yili to‘lanadigan GST yoki HST qismini to‘liq yoki qisman qoplaydi. GST/HST kreditini olish uchun kanadaliklar har yili soliqlarni o‘sha yil daromad olishgan yoki olmaganliklari to‘g‘risida maʼlumot topshirishlari shart.
   

Xizmatlarga asoslangan ijtimoiy dasturlar quyidagilar:
1. Kanada sog‘liqni saqlash tizimi. Sog‘liqni saqlash tizimi kanadaliklarga sog‘lom hayot kechirishga yordam beradigan federal institutdir. Kanada sog‘liqni saqlash xizmatlari va maʼlumotlarni taqdim etadigan turli xil bo‘limlarga ega. Kanada tibbiy sug‘urta dasturi, davlat tomonidan moliyalashtiriladigan sog‘liqni saqlash tizimi (tibbiyot deb ham ataladi) bo‘lib, barcha kanadaliklarning kasalxonalar va shifokorlar bilan uchrashishini taʼminlaydi. Fuqarolar va doimiy yashovchilar tibbiy xizmatlardan foydalanish uchun viloyat yoki hududiy sog‘liqni saqlash kartalari (parvarishlar kartalari)ga ega bo‘lishi lozim. Federal hukumat odamlarning baʼzi guruhlariga, jumladan Kanada qurolli kuchlari aʼzolari va federal qamoqxonalardagi mahbuslarga sog‘lig‘ini saqlashni bevosita taʼminlaydi.
2. Uy-joy. Federal xukumat 1946 yilda barcha kanadaliklar jumladan, kam daromadli va alohida ehtiyojlarga ega bo‘lmaganlar uchun uy-joy olishni yaxshilashga yordam berish uchun Kanada ipoteka va uy-joy korporatsiyasini yaratdi. Uy-joy mulkdorlariga boshpana sotib olish narxini aniqlashda yordam beradigan bir qator qoidalar mavjud. Bularga uy egalari uchun nafaqa va imtiyozlar va arzon uy-joylar kiradi. Subsidiyalangan uy-joylar butun Kanadada mavjud ammo, har bir viloyat va mintaqada siyosat turlicha.
3. Taʼlim. Viloyat va hududlar boshlang‘ich va o‘rta taʼlimni moliyalashtiradi va taʼminlaydi. O‘quvchilar o‘rta maktabdan keyingi taʼlim uchun to‘lov to‘laydilar. O‘rta maktabdan keyingi talim ham federal va provinsiya hukumatlari tomonidan subsidiyalanadi. Kanada talabalar grantlari va kreditlari o‘rta maktabdan keyingi talabalarga o‘qish narxiga qarab yordam beradi. Federal xukumat talabalar sportchilarini kasb-hunarga o‘qitish va o‘qishni qo‘llab quvvatlash uchun o‘quv kreditlarini taqdim etadi.
4. Yuridik yordam dasturi. Viloyat va federal hukumatlar huquqiy yordam dasturlarini viloyat va hududlar tomonidan boshqariladi. Ushbu dasturlar kam daromadli odamlarga jinoiy, immigratsiya va qochqinlar ishlari bo‘yicha yuridik xizmatlardan foydalanishga yordam beradi.
5. Bolalar farovonligi dasturi. Kanadadagi bolalar farovonligi bo‘yicha dasturlar xizmatlarni taqdim etib, ularning maqsadlari zo‘ravonlik va beparvolikdan himoya qilish hisoblanadi. Shuningdek, ular iloji boricha tug‘ilgan bolalarni oilalari bilan ushlab turish uchun oiladagi barqarorlikni qo‘llab-quvvatlaydilar. Ushbu xizmatlarni yetkazib berish uchun mamlakatning viloyat va xududiy hukumatlari bolalarga yordam ko‘rsatadigan jamiyatlarini tuzdilar.
6. Maxalliy xalqlar. 2019 yilda tashkil etilgan federal hukumatning bo‘limi bo‘lgan Kanada mahalliy xizmatlar Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Inuit va Métis jamoalari uchun ijtimoiy dasturlarga kirishni yaxshilash uchun ishlaydi. Ushbu dasturlarga taʼlim, sog‘liqni saqlash, oila va bolalar farovonligi kiradi. Mahalliy xizmatlar Kanada tub aholisini o‘z jamoalari ichida mustaqil ravishda ijtimoiy dasturlarni amalga oshirishda qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan.
7. Nogironlar. Mintaqaviy yordam dastulari nogironligi bo‘lgan odamlarning qamrab olinishi va sog‘lom turmush tarziga yordam beradi. Ushbu dasturlar ishtirokchilarga ishlashga, ko‘ngilli bo‘lib mashq qilishga va kundalik tarmush ko‘nikmalarini yaxshilashga yordam beradi. Hamjamiyat idoralari qo‘shimcha yordamga muhtoj bo‘lganlar uchn guruhli ular, oilaviy uylar va ixtisoslashgan turar joylar bilan taʼminlaydilar.
8. Kanadaga yangi kelganlar. Kanadadagi ko‘chishga ko‘maklashish dasturi hukumat tomonidan qochoqlarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlaydi. Qochoqlar – urush yoki taʼqiblar tufayli o‘z mamlakatini tark etishga majbur bo‘lgan muhojirlar. Immigratsion kreditlar dasturi, qochoqlarga ko‘chirish uchun tanlanganlarga moliyaviy kreditlar beradi.
9.Faxriylar. Federal hukumat Kanada Qurolli Kuchlari va Kanada Qirollik Politsiyasining hozirgi va sobiq aʼzolariga alohida imtiyozlar taqdim etadi. Ushbu dasturlar daromadlarni qo‘llab-quvvatlash, jarohati yoki kasalligi tufayli kompensatsiya, harbiy asirlarga beradigan nafaqa, o‘lim nafaqalari va favqulodda yordam fondlarini o‘z ichiga oladi.