Қишлоқ хўжалигида кичик корхоналарни ривожлантириш йўналишлари

3.1.1-jadval
Takror ishlab chiqarish omillari va iqtisodiy o‘sish o‘rtasidagi oddiy va murakkab bog‘liqliklar shakllarining asosiy xususiyatlari

Eng asosiy xususiyatlar	Bog‘liqliklar xususiyatlari
	Bir taraflama	Ko‘p taraflama
Bog‘liqliklarning asosiy ma’nolari
Yo‘naltirilgan bog‘liqlik	Bir taraflama	Ko‘p taraflama
Bog‘liqlikning vaqtli xususiyatlari	Vaqtiga mos kelmaydi	Bir vaqtda
Bog‘liqliklar ma’nosi	Texnik-iqtisodiy	Ijtimoiy-iqtisodiy
Bog‘liklik shakllari	Sabab-oqibat	Birga faoliyat ko‘rsatuvchi
Amalda qo‘llashga yaroqligi
Bog‘liqlikni oddiy ko‘rinishda bera oladimi	Ha	Yo‘q

Takror ishlab chiqarishning bir va ko‘p omilli iqtisodiy o‘sish konsepsiyalari ko‘rilganda, iqtisodiy o‘sish va uning omillari o‘rtasidagi bog‘liqliklarni xarajat-ishlab chiqarish shaklidagi bir tomonlama bog‘liqliklar ko‘rinishida qaray olmaydi. Haqiqatan ham bunda omillar iqtisodiy o‘sishni turli yo‘nalishlarini ifodalaydi, iqtisodiy o‘sish va uning yo‘nalishlarini bir va vaqtli ko‘p yo‘nalishli bo‘lib, birga faoliyat ko‘rsatadi.

Takror ishlab chiqarish hamda uning omillari va xususiyatlari o‘rtasidagi chambarchas emas, balki ularning yuzaga kelish sabablarini ham tahlil qilish talab qilinadi. Takror ishlab chiqarishning omilli iqtisodiy o‘sishni oddiy iqtisodiy o‘sish konsepsiyasi va ko‘p ko‘rsatkichli va ko‘p omilli iqtisodiy o‘sishni murakkab iqtisodiy o‘sish konsepsiyasi deyiladi.
Takror ishlab chiqarish va iqtisodiy o‘sish omillari o‘rtasida bo‘ladigan farqlar sababli oddiy konsepsiya omillari iqtisodiy o‘sishdan ilgari yuzaga keluvchi bir taraflama bog‘liqliklarni ifodalaydi. Bunda bog‘liqlik tushunchasi faqat iqtisodiy ma’noga ega bo‘lganligi sababli bu bog‘liqliklar vaqt davomida bir taraflama va bir-biriga to‘g‘ri kelmaydigan va eng muhimi bog‘liqlikning xarajat-ishlab chiqarish ko‘rinishidagi texnik shaklini ifodalaydi.
Yuqoridagi ko‘rsatilgan afzallikdan tashqari oddiy konsepsiya qator kamchiliklarga ham ega. Uning birinchi va eng asosiy kamchiligi u iqtisodiy o‘sish va uning omillari o‘rtasidagi bog‘liqliklarni faqat ishlab chiqarish korxonalari darajasida ko‘rib, butun milliy iqtisodiyot darajasida ko‘ra olmaydi. Ular uchun mehnat va asosiy fond ishlab chiqarishni tashkil qilish va ma’lum natijalarga erishish sharti hisoblanadi. Bu bog‘liqliklar butun iqtisodiyot uchun ayrim xususiy hol sifatida qaraladi. Bir xil sarfda ham, milliy iqtisodiyotning o‘sish darajasi taqsimotdagi farqlar sababli har xil bo‘ladi.
Umumiy holda ishlab chiqarish funksiyasi quyidagi ko‘rinishda ifodalanadi.
y = f ( x1, x2,..., xm),
bu yerda y - ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori; xi – resurslar sarfi. Iqtisodiy jarayonlarni modellashtirishda asosiy bosqich – bu funksiya va omillar o‘rtasidagi aloqa shakllarini tanlashdir. Bog‘liqliklar to‘plamidan iqtisodiy jarayoni xarakteriga muvofiq keladigan ishlab chiqarish funksiyasini tanlashga modellanayotgan ob’ektning texnologik, fizik-biologik va agrotexnik xarakteristikalarini o‘rganish asosida erishiladi.
Funksiya va omillar o‘rtasidagi bog‘liqlarni topish avval mazkur iqtisodiy jarayonga muvofiq keladigan empirik formulani topishdan iborat bo‘ladi. Empirik formula aloqa xarakterining yaqinlashtirilgan ma’nosini anglatadi. Demak, tanlab olingan ishlab chiqarish funksiyasi omillar bilan o‘rganilayotgan aloqa qonunini nisbatan ifodalaydi, bu esa nazariy ishlab chiqarish funksiyasiga o‘tish lozimligini ko‘rsatadi. Empirik bog‘liqlikdan nazariy funksiyaga o‘tish eng kichik kvadratlar usuli yordamida amalga oshiriladi. Uning mohiyati shunday parametrlarni topishdan iboratki, unda funksiyaning hisoblangan qiymatlari bilan uning haqiqiy qiymatlari o‘rtasidagi farq kvadratlari yig‘indisi eng minimal bo‘lib, quyidagicha ifodalanadi: