Ishsizlik-global muommo sifatida kelib chiqish sabablari va bartaraf etish usullari

2.2 Bandlik siyosati vositalari : mintaqaviy o'lchov
O’zbekistonda zamonaviy ijtimoiy-iqtisodiy sharoitda aholi bandligi muammolarini hal qilishda mintaqaviy jihatning ahamiyati ortib bormoqda. Bu bir qator holatlarga bog'liq.
Birinchidan, ishsizlik darajasining yuqori hududiy differentsiatsiyasi mavjud bo'lib, uning asosiy sababi alohida hududlarning notekis rivojlanishi hisoblanadi.
Ikkinchidan, aholi bandligi muammosini hal qilish tabiatiga ishchi kuchining mintaqalararo harakatchanligi sezilarli darajada ta'sir qiladi.
Uchinchidan, mehnat resurslarini miqdoriy va sifat jihatidan shakllantirish jarayoni aynan hududlarda sodir bo'ladi. Va nihoyat, respublika subyektlarining siyosiy va iqtisodiy mustaqilligi ortib borayotgan bir sharoitda ular tomonidan ishlab chiqilgan va amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy siyosatning, uning ustuvor yo‘nalishi bandlik siyosatining ahamiyati ortib bormoqda.
Mintaqaviy bandlik siyosatining maqsadlari, yo'nalishlari va vositalari bandlik milliy strategiyasi bilan belgilanadi, ammo mintaqaviy darajada hal qilinishi kerak bo'lgan vazifalar ro'yxati iqtisodiy, ijtimoiy-demografik, tabiiy-iqtisodiy, muayyan hududning geografik va boshqa sharoitlari.
Mintaqa deganda odatda tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy, milliy-madaniy va boshqa sharoitlarning umumiyligi bilan ajralib turadigan hudud yoki tuman tushuniladi. So'nggi paytlarda ushbu tushuncha ko'pincha "respublika sub'ekti" atamasining sinonimi sifatida ishlatiladi.
O’zbekistonda respublikaning sub'ektlari respublika tarkibiga kiruvchi ma'muriy-hududiy birliklar, ya'ni respublikalar, avtonom viloyatlar va okruglar, viloyatlardir.
Mintaqaviy siyosatning yo'nalishlari va vositalarini tanlash ushbu siyosatni amalga oshirish strategiyasini belgilashda rahbarlik qiladigan iqtisodiy kontseptsiyaga bog'liq. Shunday qilib, o'sishning neoklassik nazariyasiga ko'ra, mintaqaviy iqtisodiyotning o'sish sur'ati kapitalning to'planishi, ishchi kuchi taklifining ko'payishi va ilmiy-texnikaviy taraqqiyot bilan belgilanadi. Hududiy tengsizliklar ishlab chiqarish omillarining mintaqalararo harakatchanligi pastligi bilan bog'liq, shuning uchun mintaqaviy ijtimoiy-iqtisodiy siyosatning asosiy vazifasi investitsiyalar va migratsiya subsidiyalari, infratuzilmani yaxshilash va boshqalar yordamida mintaqalararo harakatchanlikni oshirishni rag'batlantirishdan iborat bo'lishi kerak.
Bandlik siyosatining asosiy yo'nalishlari[10].
Samarali iqtisodiyot sharoitida aholi bandligi sohasi insonning qobiliyatlari, bilim va ko'nikmalarini ro'yobga chiqarish sohasidir. Ijtimoiy omon qolishning hozirgi sharoitida bu oddiy asos buziladi. Ko'p sonli raqobatbardosh va professional tayyorgarlikka ega bo'lgan odamlar ozod qilinadi yoki o'z mutaxassisligidan tashqari ishlashga majbur bo'ladi. Bandlikka ko'maklashish siyosati inson resurslarini rivojlantirish va ulardan samarali foydalanishga yo'naltirilgan bo'lishi kerak. Aynan shu yondashuv mehnat bozorida faol harakatlarni ta'minlaydi, ishsizlarni keyinchalik ish bilan ta'minlash uchun ishchi kuchi sifatini oshiradi, aholining maksimal darajada bandligini ta'minlaydi. Ushbu strategiya 2018-2000 yillarga mo'ljallangan federal bandlik dasturining asosini tashkil etdi.
Bandlik siyosatining asosiy yo'nalishlari:
1) Mehnat bozori haqidagi ma'lumotlar. Mehnat bozori dinamikasi, kasblar va martabalar, bandlik imkoniyatlari, ishchi kuchiga talab va taklif tendentsiyasi to'g'risidagi ma'lumotlar bandlikka ko'maklashish markazlari, ommaviy axborot vositalari, korxonalar, ta'lim muassasalari orqali tarqatilishi kerak.
2) Ish topishda yordam berish. Bo‘sh ish o‘rinlari bankini aholini ishga joylashish imkoniyatlari to‘g‘risida xabardor qilish, korxonalar buyurtmasiga ko‘ra mos ish o‘rinlari va xodimlarni tanlash, ish qidirish ko‘nikmalariga o‘rgatish, jamoatchilik maslahatlarini tashkil etish tizimini tizimlashtirish.
3) Kasbiy yo'nalish. Ish qidiruvchilar klublari faoliyatini tashkil etish, bo‘sh ish o‘rinlari yarmarkalari, bo‘sh ish o‘rinlari va mutaxassislarni o‘tkazish, faoliyat yo‘nalishini tanlash, bo‘sh ish o‘rinlariga kasb tanlash, kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash bo‘yicha maslahatlar berish, aholini izlashga rag‘batlantirishni kuchaytirish orqali psixologik yordam ko‘rsatish. ish uchun, o'z-o'zini hurmat qilishni oshirish, ishsizlarning ishlashga moslashish qobiliyatini rivojlantirish.
4) Kasbiy ta'lim. Ishsizlar uchun bozor iqtisodiyoti ehtiyojlariga mos keladigan kasb-hunar ta’limi tizimini yaratish, ta’lim muassasalari tarmog‘ini shakllantirish, o‘quv-dasturiy hujjatlar va intensiv o‘qitish texnologiyalarini ishlab chiqish, o‘quv jarayonini tashkil etish.
5) Aholining tadbirkorlik va o'zini o'zi bandligini qo'llab-quvvatlash. Ishsizlarga o'z biznesini boshlash uchun kasbiy maslahat va kasb tanlash, moliyaviy qo'llab-quvvatlash, tadbirkorlik asoslariga o'rgatish.
6) “Yoshlar amaliyoti” dasturi. Bandlik xizmatida ro‘yxatdan o‘tgan ta’lim muassasalari bitiruvchilarini Bandlik jamg‘armasi mablag‘laridan qisman foydalangan holda vaqtinchalik ish o‘rinlariga ishga joylashtirish.
7) O'smirlarni vaqtinchalik ish bilan ta'minlash. O'smirlarni vaqtincha ish bilan ta'minlash. Maqsadli mehnat yarmarkalarini o‘tkazish, yoshlar mehnat birjalarini tashkil etish.
8) Jamoat xizmati. Ishsizlarni oldindan kasbiy tayyorgarlikni talab qilmaydigan haq to'lanadigan ish bilan ta'minlash. Ish beruvchilar tomonidan va qisman Bandlik jamg'armasi hisobidan moliyalashtirish.