Ishsizlik-global muommo sifatida kelib chiqish sabablari va bartaraf etish usullari

Ishsizlikning asosiy ko'rsatkichlari:
1) ishsizlik darajasi. Umumiy ishsizlik darajasi va ro'yxatga olingan ishsizlik darajasi o'rtasida farqlanadi.
XMT (Xalqaro mehnat tashkiloti) tavsiyalariga ko'ra , umumiy ishsizlik darajasi quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:

umumiy ishsizlik darajasi qayerda ;
– aholining maxsus so‘rovlari asosida aniqlangan, ishga muhtoj va uni qidirayotgan barcha ishsiz fuqarolarni o‘z ichiga olgan ishsizlar soni;
-iqtisodiy faol aholi, bunda band aholi (  ) va ish izlayotgan ishsizlar (  ), ya'ni.  =  +  .
O’zbekiston Federal bandlik xizmati metodologiyasiga muvofiq ishsizlik darajasi quyidagi formula bo'yicha aniqlanadi:

Ro'yxatga olingan (ro'yxatga olingan) ishsizlik darajasi () formula bilan aniqlanadi: 

bandlik organlari tomonidan ro'yxatga olingan ishsizlar soni qayerda .
2) ishsizlikning davomiyligi , ya'ni. ko'rib chiqilayotgan davr oxirida ishsiz maqomiga ega bo'lgan shaxslar, shuningdek, ushbu davrda ish bilan band bo'lgan ishsizlar tomonidan ish qidirishning o'rtacha davomiyligini (oylarda) tavsiflovchi qiymat.
3.4-jadval.
Davlat bandlik siyosatining maqsadi aholining to‘liq, samarali, samarali va erkin tanlangan bandligini ta’minlashdan iborat.
Ishsizlarni ijtimoiy qo'llab-quvvatlashning davlat kafolatlari :
bandlik xizmati ko‘rsatmasi bo‘yicha bepul kasbga yo‘naltirish, kasbiy tayyorgarlik, qayta tayyorlash va malakasini oshirish;
bepul tibbiy yordam va tekshiruv;
haq to'lanadigan jamoat ishlarida qatnashish imkoniyati;
bandlik xizmati ko'rsatmasi bo'yicha ishga joylashish uchun ixtiyoriy ravishda boshqa hududga ko'chib o'tish bilan bog'liq xarajatlarni qoplash;
ishsizlik nafaqalari, stipendiyalar (o'qishga yuborilgan taqdirda), bir martalik to'lovlar va boshqa turdagi moddiy yordam (uy-joy, kommunal xizmatlar, transport, maktabgacha ta'lim muassasalari va boshqalar uchun subsidiyalar) shaklida ijtimoiy yordam ko'rsatish.
Ishsizlik nafaqalari miqdori ishsiz deb tan olingan fuqarolarning toifalariga qarab farqlanadi.
1. Ishsizlik boshlanishidan oldingi 12 oy mobaynida korxonalardan biron-bir sababga ko‘ra ishdan bo‘shatilgan va shu davrda kamida 26 kalendar hafta davomida to‘liq ish kuni (hafta) yoki to‘liq bo‘lmagan (hafta) ish kunida ishlagan, qayta hisoblangan To'liq kunlik ish bilan 26 kalendar hafta, ishsizlik nafaqalari to'lanadi:
ishsizlikning dastlabki uch oyida - oxirgi ish (xizmat) joyida oxirgi uch oy davomida hisoblangan o'rtacha oylik ish haqining 75 foizi miqdorida;
keyingi to'rt oyda - 60% miqdorida;
kelajakda - 45% miqdorida, lekin barcha hollarda qonun bilan belgilangan eng kam ish haqidan kam bo'lmagan, O’zbekiston Respublikasining ta'sis sub'ektida hisoblangan yashash darajasidan yuqori bo'lmagan va ushbu tirikchilikning 20% ​​dan kam bo'lmagan miqdorda. Daraja.
2. Boshqa barcha hollarda ishsizlik nafaqalari O’zbekiston Respublikasining ta'sis sub'ektlarida yashash qiymatining 20% ​​miqdorida, lekin eng kam ish haqidan past bo'lmagan miqdorda belgilanadi.
Ishsizlikning har bir davrida nafaqa to'lash muddati 18 kalendar oyi uchun jami 12 oydan oshmasligi kerak, pensiya yoshidagi shaxslar bundan mustasno, ular uchun ma'lum shartlarda nafaqa to'lash muddati 24 kalendar oyga etishi mumkin.
Masalan, O’zbekistonga katta miqdordagi shaxsiy kompyuterlarning importi katta kompyuterlardan foydalanishdan voz kechishga olib keldi, bu esa ko'plab dasturchilardan ularga texnik xizmat ko'rsatishni talab qildi. Chet eldan kompyuterlar bilan bir qatorda vositachi dasturchisiz mashina bilan muloqot qilish imkonini beruvchi dasturiy mahsulotlarning yangi “avlodi” paydo bo'ldi. Ishni saqlab qolish yoki olish uchun eski maktab dasturchilari zudlik bilan qayta tayyorlashlari, yangi dasturlash tillari va yangi dasturiy paketlarni o'zlashtirishlari kerak edi. Bugungi kunda talab tarkibidagi o'zgarishlar tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ish o'rinlarining eng tez o'sib borayotgan soni odamlar uchun bo'ladi
1. hisobchi yoki auditor;
2. Huquqbuzarlarni reabilitatsiya qilish bo'yicha mutaxassis;
3. muhandis-mexanik;
4. hamshira;
5. kompaniyaning jamoatchilik bilan aloqalar bo'yicha mutaxassisi;
6. shaxsiy kompyuterlar va kompyuterlashtirilgan uskunalar uchun dasturchi;
7. kasbiy kasalliklarga ixtisoslashgan terapevt;
8. tibbiy asbob-uskunalarga texnik xizmat ko'rsatish bo'yicha texnik.
Bu shuni anglatadiki, fermerlar va fabrika ishchilari tarkibiy ishsizlikka duch kelishadi, masalan, hamshiralar nafaqat ish topishlari, balki ularga eng yaxshi ish sharoitlarini taklif qiladigan klinikani tanlashlari mumkin. Va bularning barchasi bir vaqtning o'zida mehnat bozorida sodir bo'ladi. Tarkibiy ishsizlik, barcha dardlariga qaramay, mamlakatni tashvishga solmasligi mumkin, ammo bo'sh ish o'rinlarining umumiy soni ish qidirayotganlar sonidan kam bo'lmasa, garchi ular boshqa mutaxassisliklarga ega bo'lsalar ham. Agar ishsizlarga qaraganda ish joylari odatda kamroq bo'lsa, unda ishlar yomon. Bu shuni anglatadiki, mamlakatda ishsizlikning uchinchi, eng yoqimsiz shakli - tsiklik.
Tsiklik ishsizlik umumiy iqtisodiy tanazzulni boshdan kechirayotgan mamlakatlarga xosdir. Bunda inqiroz hodisalari alohida emas, balki deyarli barcha tovar bozorlarida yuzaga keladi. Mamlakatdagi aksariyat firmalar qiyinchiliklarni boshdan kechirmoqda va shuning uchun ommaviy ishdan bo'shatish deyarli bir vaqtning o'zida va hamma joyda boshlanadi. Natijada, mamlakatda mavjud ish o'rinlarining umumiy soni ishsizlar sonidan kamroq.
Tabiiy ishsizlik - bu ishqalanish va tarkibiy ishsizlikning kombinatsiyasi. Tabiiy ishsizlik darajasi to'liq bandlik holatiga va YaIMning potentsial qiymatiga mos keladi. Tabiiy ishsizlik (yoki to'liq bandlikdagi ishsizlik) mehnat bozoridagi makroiqtisodiy muvozanat holatiga teng bo'lib, ish qidirayotganlarning umumiy soni bo'sh ish o'rinlari soniga teng bo'ladi.
Ixtiyoriy ishsizlik odamlarning, masalan, ish haqining pastligi sharoitida ishlashni istamasligi bilan bog'liq. Ixtiyoriy ishsizlik iqtisodiy yuksalish davrida ortadi va tanazzul davrida kamayadi; uning miqyosi va davomiyligi turli kasb egalari, malaka darajalari, shuningdek, aholining turli ijtimoiy-demografik guruhlari orasida farqlanadi. ishsizlik aholi friksion siklik
Mavsumiy ishsizlik - iqtisodiyotning ayrim tarmoqlariga xos bo'lgan yil davomida iqtisodiy faollik darajasining o'zgarishiga bog'liq.
Mavsumiy ishsizlik ko'plab kasblardagi odamlarga, masalan, dam olish maskanlarida dam oluvchilarga xizmat ko'rsatadigan har bir kishiga tanish. Bunday ishsizlik, albatta, muayyan muammolarni keltirib chiqaradi, ammo buning hech qanday fojiali joyi yo'q: yangi mavsum keladi va u bilan ish qaytadi. Bundan tashqari, mavsumiy ishsizlar ishsizlar ta'rifiga to'liq mos kelmaydi, chunki ular ko'pincha doimiy ish izlamaydilar. Ba'zi odamlar bu turmush tarzini yaxshi ko'radilar, boshqalari esa kerakli malakaga ega emas yoki ularga ega bo'lish istagi yo'q va hokazo.
Ro'yxatga olingan ishsizlik - ish qidirayotgan va rasmiy ro'yxatga olingan ishsiz aholi.
Marjinal ishsizlik - aholining zaif himoyalangan qatlamlari (yoshlar, ayollar, nogironlar) va quyi ijtimoiy tabaqalarning ishsizligi.
Barqaror ishsizlik vaqtinchalik sabablarga ko'ra yuzaga keladi (masalan, ishchilar o'z ixtiyori bilan ish joylarini o'zgartirganda yoki mavsumiy ishlab chiqarishda ketishganda).
Institutsional ishsizlik - bu tabiiy bozor iqtisodiyoti sharoitida shakllanishi mumkin bo'lgan ish haqi stavkalaridan farq qiladigan ish haqi stavkalarini belgilashga davlat yoki kasaba uyushmalari aralashuvi natijasida yuzaga keladigan ishsizlik.
Majburiy (kutishdagi ishsizlik) - xodim ma'lum ish haqi darajasida ishlashga qodir va xohlasa, lekin ish topa olmaganida yuzaga keladi. Sababi - ish haqining o'zgarmasligi (eng kam ish haqi to'g'risidagi qonunlar, kasaba uyushmalari ishi, mehnat sifatini yaxshilash uchun ish haqini oshirish va boshqalar tufayli) tufayli mehnat bozoridagi nomutanosiblikdir. Agar real ish haqi talab va taklif muvozanatiga mos keladigan darajadan yuqori bo'lsa, mehnat bozoridagi taklif unga bo'lgan talabdan oshib ketadi. Majburiy ishsizlikning turlari.
Texnik ishsizlik - ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish bilan bog'liq bo'lgan ishsizlik, buning natijasida ishchi kuchining bir qismi ortiqcha bo'lib qoladi yoki yuqori malaka darajasini talab qiladi. Texnologik ishsizlik strukturaviy ishsizlikka o'xshaydi.
Yashirin ishsizlik - Bunday ishsizlik ayniqsa mamlakatimiz mehnat bozori uchun dolzarbdir. Ushbu toifadagi ishsizlik kontingenti yarim kunlik ishlashga majbur bo'lgan yollanma ishchilardir; oldingisiga qaraganda kamroq mehnat zichligi bilan ishlash yoki barqaror o'sib borayotgan iqtisodiyotda ijtimoiy normal deb hisoblanadi.
Ochiq ishsizlik - iqtisodiyotda amalda band bo'lgan, lekin aslida ortiqcha ishchilarni o'z ichiga oladi
Ishsizlik turlarining tasnifini ko'rib chiqamiz (1-jadval).