Ищзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таoлим вазирлиги фарьона политехника институти


Download 0.52 Mb.
bet7/27
Sana19.06.2023
Hajmi0.52 Mb.
#1602707
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   27
Bog'liq
iqtisodiy nazariya

РЕЖА


1 .Натурал ва товар ишлаб чиыариш ижтимоий хщжалик шаклллари эканлиги ъамда уларнинг фарылари.


2. Товар ишлаб чиыаришнинг вужудга келиш ва ривожланиш сабаблари. «Неoмат», «Товар», «Хизмат» тушунчалари.
3. Товар ва унинг хусусиятлари. Товаранинг нафлилиги ва айрибошланиш ыобилияти (ыиймати). Товар ишлаб чиыаришга сарфланган мехнатнинг икки ёылама характери. Товар ыийматининг миыдори.
4. Товар ишлаб чиыаришга сарфланган мехнатни хисоблаш. Мехнат унумдорлиги ва интенсивлигининг товар ыийматига таoсири.
Асосий адабиётлар

  1. Каримов И.А. Щзбекистон иытисодий ислохотларни чукурлаштириш йщлида.-Т., «Щзбекистон», 1995.

  2. Макконелл К., Брю С. «Экономикс», т.1,2.М.,изд. “Республика”, 1992.

  3. Щлмасов А., Шарифхужаев М. Иытисодиёт назарияси (дарслик). Т., «Мехнат» , 1995.

4. Борисов Е.Ф. Экономическая теория. Учебник. –М.: Юрист, 1997. Гл:12.

Ыщшимча адабиётлар

  1. Обшая экономическая теория. М.”Промо-Медиа”,1995.

  2. Щлмасов А. Иытисодиёт асослари. Т.: Меънат, 1997.

Х-ХI боблар.


  1. Шодмонов Ш; Жураев Т. Иытисодиёт назарияси фанидан тест савол жавоблари. Т., ДИТАФ. 1998.

Ишлаб чикариш иккита умумий шаклда юз беради. Натурал ишлаб чикариш ва товар ишлаб чикариш. Шунга кура натурал ва товар махсулотлари мавжуд булади, (натурал хужалик умум инсоний иктисоднинг биринчи шакли булиб, бунда ишлаб чикарилган махсулотларини уз эхтиежларини кондиришга каратилган). Натурал хужалик шароитида махсулот айирбошланмайди, ишлаб чикарувчининг узи учун хаетий булган воситага айланади.Ишлаб чикарувчи мехнат жараени учун керакли булган воситаларни узи яратади. Натурал хужаликни дастлабки асоси аввало ер кейинчалик хонаки саноат булган.


Натурал ишлаб чикаришнинг энг соф куриниши ибтидоий жамоа тузилиши даврида булган, чунки улар мехнат таксимоти, айирбошлаш ва хусусий мулк нима эканлигини билмаган. Натурал ишлаб чикаришда кул мехнатига таянган, бу эса юксак билим, махорат, малакани талаб килмайди. Шу сабабли ишлаб чикаришнинг моддий омили ривож топганлиги туфайли унинг шахсий инсонинй омили хам паст даражада сакланиб келган. Ишлаб чикаришнинг кенгайиши икки омил хисобидан булади:

  1. Кул мехнатининг куп сарфига ; (моддий мехнат сарфининг купайиши).

  2. Тарихий омилга.

Ишлаб чикариш кучларинг ривожланиб бориш натижасида натурал ишлаб чикариш урнига мукаммалрок ишлаб чикариш воситаларини куллашга шароит яратадиган товар хужалиги вужудга келган натижада махсулотнинг натурал шакли товар шакли билан урин алмашган. Товар хужалиги натурал хужаликдан фаркли уларок махсулот ишлаб чикарувчилар билан истеъмол килувчилар бозор оркали товарларни олди - соти килиш оркали бир-бирига богланган.
Товар ишлаб чикариш объектив тоарзда пайдо булган. Товар ишлаб чикариш икки асосга таянади:

  1. Мехнат таксимоти;

  2. Ишлаб чикарувчиларнинг алохидалашуви, мустакил фаолият курсатиш.

Товар хужалиги бозорда сотиш учун махсулот ишлаб чикаришни билдиради. Умуман олганда товар ишлаб чикаришнинг вужудга келиши натижасида бозорнинг шаклланиши, инсонларни чекланган ресурслардан унумли, сифатли фойдаланишни такозо этади.


ТОВАР – эхтиежни кондириш максадида инсон мехнати натижасида бозорда айирбошлаш учун ишлаб чикарилган мехнат маъсулидир. У инсоннинг маънавий, жисмоний, ишлаб чикариш эхтиежларини кондиради.
Хозирги шароитда товар ишлаб чикарувчиларга фирма бирлашма завод фабрика жамоат ташклотлари ва бошкалар киради. Улар бир-бирлари билан иктисодий муносабатга киришганда бозор оркали алока киладилар. Махсулот товар булиши учун у энг аввало кишиларнинг муйаян талаб эхтиежини кондириш мумкин. Товарнинг бу хоссаси товарнинг истеъмол киймати деб айтилади. Хар бир товарни нафлиги бор, лекин у узини яратувчининг эхтиежини кондирмайди, балки бошка кишиларнинг эхтиежини кондиради.
Товарнинг яна бир хусусиятлари уларнинг алмашуви кийматидир. Бир товарнинг иккинчи товарга бирор –бир нисбатда айирбошга унинг алмашуви киймати дейилади. Хулоса килсак, махсулот товар булиши учун икки хусусиятга эга булиши керак; истеъмол киймати ва алмашув киймати.
Товарни айирбошлаш факатгина истеъмол киймати асос була олмайди. Айирбошланадиган товарлар турли-туман булганидан уларнинг улчами бир хил эмас. Уларнинг моддий улчами турли хил катталикларда улчанади. Шу сабабли товарларни тенглаштириш асос буладиган нарса бу уларнинг ишлаб чикариш учун сарфланадиган мехнатидир.
Товарлар гавдаланган мехнат унинг кийматини вужудга келтиради. Хар кандай товарнинг истеъмол кийматининг, унинг фойдалилигини сезиши мумкин. Истеъмол киймати, товаронинг хар – хил табиий хусусиятларини ифода этади, киймати эса ижтимоий, социал иктисодий хусусиятларини ифода этади. Товарлар кийматининг хажми бевосита унга сарфланган мехнатнинг микдори билан белгиланади. Хамма мехнат сарфи хам кийматни яратмайди. Факат товар яратилгандагина мехнат сарфи кийматни билдиради. Киймат мехнат натижасида ишлаб чикаришнинг узида яратилади, лекин бозорда намоен булади.
Товар ишлаб чикарувчи мехнати биринчидан, муайян бир мехнат тури булса, иккинчидан инсон мехнатидир. Шунинг учун истеъмол кийматини яратган мехнат конкрет мехнат деб яратади.
Инсонни нима ишлаб чикаришидан катъий назар аклий ва жисмоний кувватини сарфланишини абстракт мехнат дейилади. Товарни киймати мехнат билан белгиланади. Товар киймати мехнат сарфини билдирганда киймат узгарувчан булади. Кийматни узгарищига мехнат унумдорлиги ва инстенсивлиги таъсир курсатади.
Унумдорлик – вакт бирлигида яратилган махсулотни билдирса; Интенсив – вакт бирлигидаги мехнат сарфини билдиради.
Кийматнинг ички мазмуни, унинг улчов мезони мехнатнинг микдори ва сифатидир. Амалиетда товарнинг киймати узи билан эмас билки пул билан ифодаланади.
Товар хужалигини ривожланиши товар кийматининг ифодаси булиши пулни келтириб чикаради. Дастлабки товарлар пулсиз бир-бирига бевосита айирбошланган. Бундай айирбошлаш муносабатларида кийматнинг оддий еки тасодифий шакли пайдо булган. Айирбошлаш окибатида товар махсулоти узига тенг кийматли эквивалент махсулотга айирбошланган. Товар айирбошлаш ривожланиши билан тасодифий киймат шаклидан тула еки кенгайган шаклга утилган. Бундай айирбошлашда куп товарлар иштирок этади. Тасодифий айирбошлашда бир товарга карама-карши факат битта товар туради. Кенгайтирилган шаклда нисбий кийматда турган товарга бир неча товар айирбошланган.

10 – 15 куй


10 коп бугдой { = 20 – 30 эчки
= 2 новвос.
Кийматнинг бундай шакли товар айирбошлаш оркали усаетган эхтиежларни кайриб булмайди. Керакли товарни топиш учун кул овора тугри келади.
Ишлаб чикаришнинг ривожланиши билан айирбошланадиган махсулотлар сони хам ортиб боради, бинобарин айирбошда кейинчалик хам купаяди. Аста-секин товарлар орасидан хамма товарларга айирбошлана оладиган ва хамма товарлар кийматини узида ифода эта оладиган махсус товар ажралиб чикади.
Турли вактда хар-хил товарлар умумий эквивалент ролини уйнаган. Масалан, бу ерда муйна еки чорва хайвони, яна бир ерда кимматбахо чиганок, фил суяги, чой еки туз умумий эквивалент ролини уйнаган. Бунда товарлар дунесидан ажралиб чиккан махсус товар, колган барча товарлар учун умумий эквивалентига айланади. Кийматннг кенгайган шакли аста-секин кийматнинг эквивалент шаклига айланади. Энди бир неча товарлар уз кийматини битта товарда ифода этади.
1 коп бугдой =
10 кг чой =
40 кг кофе= } 10 та куй
2 унция олтин
1 унция = 35,6 гр

Кейинчалик умумий эквивалент урнига пул шаклидаги эквивалент майдонга келади.


1 коп бугдой =
10 та куй = } 2 унция олтин
10 кг чой =
40 кг кофе =
Пул шаклидаги киймат куйидагилар билан фарк килади.

  1. Умумий эквивалент ролини факат битта товар, пул танхо бажаради.

  2. Пул ички бозордан келиб чикиб, халкаро микесга таркалади.

Пул – бу шундай махсус бир товарки, у хамма товарлар учун умумий эквивалент вазифасини бажаради.
Пул шундай кучга эга буладики, у умумий ижтимоий кийматга эга хамма товарларни харид этиш воситаси булиб хизмат килади. Пул товар ишлаб чикариш ва айрибошлаш жараенида кишилар уртасидаги ижтимоий муносабатларни ифода этадиШу сабабли товар пул муносабатлари пайдо булади Авваллари пул рллини мис, бронза, кумуш олтин бажаргян Кейинчалик эса когоз пуллар умумий эквивалент ролини уйнаган Нима учун олтин пулга айданди? Бмринчидан, унинг киЙмати юкоридажми кичик.дакинчидан, олгинни ыайда булакдарга булиш осой. Будинганда киймаги йуколмайдн. Бошка товарларни бундай хусусияти йук, учинчидан, у майда кясмлврга - гангаларга будила ачади, туртинчидан, олтин яхши саклаш мумкин, бешинчядан, олиб юриш кулай
Хар бир мамлакатнинг уз пул бирлиги мавжуд. Мвсалан, доллар, динор, рупий, марка, франк, сум, рубль ва хакозо. Кимнинг пули булса у ижтимоий мехнатнинг тегишли кисмини товар шаклида узлаштириш хукукига эга булади. Пул хамма нарсадан кудраглилиги хам шундан кслиб чиккан Пул иктисодаинг мухим куролига айланада

Download 0.52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   27




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling