Ищзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таoлим вазирлиги фарьона политехника институти


Download 0.52 Mb.
bet8/27
Sana19.06.2023
Hajmi0.52 Mb.
#1602707
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   27
Bog'liq
iqtisodiy nazariya

ТАЯНЧ ИБОРАЛАР
Пул муомаласи; пул тизими; инфляция; кредит; фоиз нормаси(ставкаси); банклар; банк операциялари; банк фойдаси(маржа); банк фойда нормаси.
НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ

  1. Пул муомаласининг мазмунини тушунтиринг.

  2. Муомала учун зарур бщлган пул миыдори ыандай омилларга боьлиы?

  3. Инфляциянинг мазмунини ва турларини тушунтиринг.

  4. Катта гиперинфляция ыандай ыилиб турьунликка олиб келиши мумкинлигини тушунтиринг.

  5. Кредитни нима зарур ыилиб ыщяди? Кредит тушунчасининг мазмунини баён ыилинг.

  6. Кредитнинг асосий турларини санаб кщрсатинг ва уларнинг тавсифини беринг. Кредит ыандай вазифаларни бажаради?

  7. Марказий ва тижорат банкларининг вазифаларини кщрсатинг.

  8. Бозор иытисодиётини шакллантириш даврида давлатнинг етакчилик фаолияти нимадан иборат эканлигини тушунтириб беринг.

  9. Щзбекистонда бозор иытисодиётини ыарор топтиришнинг ыандай давлат дастурларини биласиз? Улар бир бирлари билан ыандай боьланганлигини таълил ыилинг.

  10. Молиянинг иытисодий мазмунини тушунтиринг ва унинг иытисодий вазифаларини баён ыилинг.



МАВЗУ: БОЗОР ИЫТИСОДИЁТИНИНГ МОХИЯТИ ВА АСОСИЙ БЕЛГИЛАРИ. БОЗОР ВА УНИНГ ТУЗИЛИШИ
РЕЖА:
1. Иктисодий усиш манбалари, турлари, суръатлари даражаси ва сифати
2 Самарадорлиги курсатхичларивауларниикгадийтавсифи.
3. Иктисодий усиш цикллари ва фазалари.
4. Инкирозлар турлари ва уларнинг икгисодий тавсифи.

АДАБИЁТЛАР


1. И.А.Каримов. Узбекистон XXI аср бусагасида. Т. 1999 и.
2. И.А.Каримов. Узбекистон иктисодий ислохотларни чукурлаштириш йулида. Т.1995
3. М.Расулов. Бозор иктисодиети асослари. Т. 1998 и.
4. К.Ю Умаров ва б. Иктисодиет назарияси . Т. 1998 и.
5. А. Улмасов. Иктисодиет асослари. Т. 1995 и.
6. А.Улмасов, М. Шарифхужаев. Иктисодиет назарияси. Т. 1995 и.
Эхтиежларни юксалиш конунига биноан жамият аъзоларининг социал иктисодий эхтиежлари узлуксиз юксалиб боради. Мазкур эхтиежлар эса уз навбатида кишиларнинг мехнат килиши ва иктисодий мавкеига эга булиши учун истеъмол этилиши зарур булган товар ва хизматлар мажмуидан иборат.Юксалиб бораетган эхтиежларнинг кондиришнинг ягона воситаси эса иктисодий усиш хисобланади.
Иктисодий усиш деб ахоли эхтиежлари учун зарур булган моддий неъматлар ва хизматларни ишлаб чикаришиннг купайиб боришига айтилади. Моддий неъматлар деганда биз нафакат ноз-неъматларни балки шу билан бирга ишлаб чикариш воситаларини ва ресурсларни купайиб ошиб боришини хам тушунамиз.
Иктисодий усиш реал ялпи миллий махсулотни (ЯММ) ахоли бошига нисбий нархларида таксимлаш еки жамият ялпи ишлаб чикариш хажми курсаткичларида уз ифодасини топади.
Иктисодий усиш макро ва микро куламда юз беради. Макроиктисодий усиш хужалик бугинлари, фирма ва тармок доирасида усишнинг макроиктисодий усиш эса жамият микесидаги микроиктисодий усишни билдиради.
Иктисодий усишнинг хажмини унинг кулами ва суръати курсатади. Иктисодий усиш кулами яратилган товарлар ва хизматлар хажмини билдирса, унинг суръатлари, усиш тезлигини курсатади. Хорижий мамлакатлар (АКШ) тажрибаси, иктисодий усиш кулами ва суръати узаро тескари муттаносибликда узгаришни тасдигини курсатади. Демак, усиш кулами микдори ошиб борса, унинг суръатлари шунча пасайиб боради. Масалан, АКШ иктисодиетида иккинчи жахон уруши йилларида ЯММ нинг уртача усиш суръати 3 фоиздан ошикчани ташкил этган булса, реал ЯММ ахоли жон бошига уртача хисобда бир йилда 2 фоизга ошган.
Иктисодий усишга таъсир этувчи катор омиллар мавжуд; булар:
• табиий ресурсларнинг микдори ва сифати;
• мехнат ресурсларининг микдори ва сифати;
• асосий капиталнинг микдори ва таркиби;
• технология даражаси .
Мазкур омиллар ишлаб чикаришнинг микдоран усишини таъминловчи таклиф омиллари деб аталади. Аммо, иктисодий усиш талаб ва таксимот омилларига хам боглик. Бунга сабаб:
• биринчидан, жамият иктисодиетида усиб бораетган ишлаб чикариш потенциалининг ( имкониятини ) руебга чикариши учун жами харажатларининг ошириш зарурият булиб колса;
• иккинчидан, ишлаб чикариш потенциални туларок максадга мувофик фойдаланиш учун нафакат ресурсларни тула ишга солиш, шу билан бирга улардан тобора самарали, тежамли фойдаланишини таъминлаш хам талаб килинади.
Ресурсларни турли сохаларда максадга мувофик таксимланиши ишлаб чикаришнинг таркибий тузилиши деб аталади. Бундай таксимланиш иктисодий усиш баркарорлигини таъминлайди. "Таркибий тузилишда чукур узгаришларни амалга ошириш макроиктисодий баркарорликка эришишнинг, истикболда Узбекистоннинг баркарор иктисодий усишнинг ва ахоли фаровонлигини таъминлашнинг, жахон иктисодий тизимига кушилишнинг энг асосий шарт-шароитлардан биридир".
Иктисодий усишнинг икки тури (типи) мавжуд: экстенсив (кенгайтирилган) ва интенсив (кучайиш).
Экстенсив ривожланишда иктисодий усишга ишлаб чикаришнинг аввалги техникавий асосий сакланиб колган холда ишлаб чикариш омиллари микдорини усиш хисобига махсулот хажмига ошиб боради. Иктисодий усишининг бу тури ишлаб чикариш самарадорлигига олиб келмайди.
Интенсив иктисодий йули яратилган махсулот ва хизматлар микдорини купайиши, улар сифатини яхшиланиши, ресурсларнинг тежамли ишлатилиши, фан техника ютукларини тадбик этиш мехнат унумдорликни ошириш хисобидан амалга оширилишидир. Бу йул ишлаб чикаришнинг самарадорлигига узвий боглик. Самарадорлик ишлаб чикариш натижаларини харажатларга нисбати билан аникланади. Самарадорлик канча ресурс сарфлаб, канча ва кандай сифатли махсулот ва хизматлар яратилганлигини ифодалайди. Макроиктисодиетда ишлаб чикариш самарадорлиги ЯММ -пировард натижа билан улчанса микроиктисодиет микесида эса (корхонада) яратилган соф махсулотнинг ёки фонднинг махсулот таннархига нисбати билан аникланади. Амалиетда эса у ишлаб чикариш самарадорлиги курсаткичида уз ифодасини топади.
Усиш самарадорлиги миллий даромад усишининг мехнат сарфи усиши, аше сарфи, фонд сарфи ва инвестиция сарфининг нисбатига тенг булади.



Ушбу формула оркали биз сарфлар эвазига канча махсулот яратилганлигини аниклаймиз.
Гарчи иктисодий усиш самарадорлигини интенсив усуллар заминида амалга оширганда баркарорликка эришилса хам, аммо баркарорлмк доимий тус ололмайди, чушси иктисодий усишда узилишлар хам, бир холатдан иккинчи холатга утишлар хам булиб туради. Бундай халат иктисодий усишнинг даврийдиги деб аталади. Иасгисодиегд& икгисодий усишнинг гох тез сураъгда усиши, гох инфляция ва бахолар даражасининг кутярилиб бориши, аъни баркарорлик холатларишшг юз бериб турюшаш иктисодий усишнинг цикли деб атадади. Цикл икгисоднкнг тадрижий кутарилиши ва пасайиш ходисаларни уз ичига оладиган икчисоднинг тебраниб гуриши билан гавсифланадагнн гебранма давридир-
Икгисодий цихлниш шгмашиниб гурилишн танцев ва ички oMW-ifap бклан б<м'лик- Ташки омиллар ахгисодкй гузумдан тшпкарида, унта боглик булмаган холда юз берадиган ходисашфдир, ички омиллар эса хар бир тизимнииг узига хос булган ходисалярдир- Масалан. татки омилларга урушлар, илииЙ кашфиеглар кирса, истеьмол, инвестиция ва хукуматниыг ишлаб чикариш фаолияги ички омиляи ташкил эгади.
Иктисодий циклнинг турт фазаси мавжуд: усиш чуккиси, пасайиш, тургунлик, жонлаяит Ушбу фазамар б^ф-бири билан алмахииниб турилипт на-пскасида тулкинсимон хараказ юз беради. Иктисодий цикллар узининг узунлиги ва интенсяйлиги билан бир-биридан фаркланади.
Усиш чуккисяда икгисодий фволият кучайиб боради, буни икгисодчйлар «бум» деб атадпади. Бу даврнинг характерланувчи белгилари: икгисодий усиш суръатларини юкорилигини, туя& иш билан бандляк, итлаб чикарию кувватларини туда ишга солиниши, махсулот ва хи-шатлар итаяаб чикаришнинг опздб кетишидир Ушбу фаза инкяроз билан алмашинади Ишлаб чикаришнинг пасайиб бориши, ишлаб чикариш кувватларини бушаб колишв, товарлар рсализоциясини сусайиши бу даврнинг беягиларидир. Кризис фаааси тург-унлик фазаси билан алмашинади. Икгисодиегнинг Qssp хаяатда саклаяиши, инвестицион харакятнинг бошланшпи бу даврнинг характерли белгисидир Тургуняик фазаси жонланиш билан алмапганади, бу даврда инвестицион фаоллик кучаяди- ишлаб чикариш технологияси ва техника янгиланиб боради ва янги махсулотлар навларининг ишлаб чикарилиши кенгаяди Бу иктисодий усншни такозо этада- Бундай хояатлар доимий равишда такрорланиб турилади



Download 0.52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   27




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling