Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti 5330200 Informatika va axborot texnologiyalari (boshqarishda) yo‘nalishi bakalavriat talabalari uchun

1.3 Po’lat ishlab chiqrishda temir tarkibli materiallarga qo’yiladigan talablar
Metallashtirishga yuborilayotgan temir tarkibli materiallarga qo’yiladigan asosiy talablar, ularning kimyoviy tarkibiga va metallashtirish jarayonida o’zini tutishiga qo’yiladigan talablar hisoblanadi. Kimyoviy tarkibga qo’yiladigan talablar. 1. Zararli qo’shimchalar miqdori.Vaholanki, tiklanish jarayonida zararli komponentlar shixtadan amaliyotda yo’qota olmaydi va materiallarni zararli komponentlari (P, S, As, Cu, va boshqalar)bilan tiklash talab qilinadi. Oltingugurt va fosfor miqdori 0,015% dan oshmasligi kerak. Oltingugurtni oksidlangan okatishlar ishlab chiqarishda yo’qotish mumkin. Fosfor oksidlovchi kuydirishda yo’qolmaydi, shuning uchun past fosfor tarkibli rudalardan foydalaniladi. 2.Nordon oksidlar miqdori. Dastlabki ruda tarkibidagi nordon oksidlar miqdori po’lat ishlab chiqarishda hosil bo’luvchi shlak massasini aniqlaydi va elektroenergiya sarfiga, jarayonning iqtisodiy ko’rsatgichlariga kuchli ta‘sir qiladi. Temir tarkibli materiallar tarkibidagi nordon oksidlar miqdori 3% dan oshmasligi kerak, aks holda metallashtirish iqtisodiy samarasiz hisoblanadi. 3. Flyus materiallardan foydalanish imkoni mavjudligi. Metallashtirish uchun shixtalardan foydalanish qator afzalliklarga ega. Birinchidan, tiklovchi qayta ishlashda temir tarkibli materiallarning mustahkamligi ortadi, ikkinchidan okatishlar ishlab chiqarish uchun agregetlarning ishlab chiqarish unumdorligi orttiriladi, uchinchidan 91 okatishlarni metallashtirishda ularning uglerodlanishiga sharoit yaratiladi. 4. Legirlangan metallashgan okatishlar olish. Shixtaga legirlovchi qo’shimchalarning qo’shilishi po’lat tarkibida bu qo’shimchalarning teng taqsimlanishini ta‘minlab beradi va temir bilan birga tiklanadi. Tiklanishda o’zini tutishi. Temir tarkibli materiallarning turli xil agregatlarda, qarama qarshi oqim prinspida ishlovchi shaxtali pechlarda tiklanishda asosiy talab qattiq materiallarning granulametrik tarkibiga qo’yiladi. Dastlabki temir tarkibli materiallarga qo’yiladigan muhim talablardan biri, tiklanishda ularning mustaxkamligi va tarkibida mayda fraksiyaning (0-5mm) kamligidir. Shu bilan bir qatorda ta‘kidlab o’tilganki, tiklanish jarayonida barcha temir tarkibli materiallar o’zining mustahkamligini yo’qotadi. Olib borilgan umumiy tadqiqot natijalaridan temir tarkibli materiallarni tiklash jarayoni haqida quydagicha xulosalarni chiqarish mumkin: 1. Temir tarkibli materiallarni tiklovchi qayta ishlashda barcha materiallarning (ruda, аglomеrаt, okаtish) mustaxkamligi kamayadi. Mustaxkamlikning sezilarli pasayishi 5000C dan boshlanadi. Yanada harorat oshirilsa bu holat kuchli kuchliroq nomoyon bo’ladi, keyinchalik, 950-10000Cda kuchsizlanadi. Eng kuchsiz mustaxkamlik, tiklanish darajasi 20-25 % bo’lganda sodir bo’ladi. Bu vyustit mavjud bo’lgan hududlarga to’g’ri keladi. 2.Qoidaga binoan, materiallar mustaxkamlagining yo‘qolishi bilan ular hajmining oshishi kuzatiladi. Agar hajmning oshishi kuzatilmasa, demak, mustaxkamlik kamaymayotganligidan dalolat. 3.Temir tarkibli materiallarni issiq tiklovchi qayta ishlab olishda ular bir qancha yuqori mustaxkamlikga ega bo’ladi, bu materiallar tiklanganda mustahkamligi yanada ortadi. Shuning uchun aglomeratlar okatishlarga qaraganda yuqori mustaxkamlikga ega bo’ladi. 4.Past haroratlarda temir rudali materiallar uglerod oksidi atmosferasida, vodorod oksidli atmosferaga nisbatan o’zining mustaxkamligini ko’proq yo’qotadi. Temir tarkibli materiallarni tiklash jarayonida materiallar mustaxkamligining yo’qolishiga quyidagilar sabab bo’ladi: 92 1.Ma‘lumki, gematitning magnetitga kristallokimyoviy o’zgarish davomida oraliq birikmalardan o’tadi, bunda qonuniyat bo’yicha hajm o’zgarishi kuzatiladi.