Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti elektr energetikasi fakulteti

3.4-rasm. Kombinatsiyalangan dielektrikning elektrod chetidagi ekvivalent sxemasi. 
Agar dielektriklarga U kuchlanish qo‘yilgan bo‘lsa, u holda qaralayotgan 

U
x
= f(x) bog‘lanishni 
quyidagicha ifodalash mumkin: 

U
x
= U



Sh
)
x
l
(
Sh
, 
bu yerda
2
2
1
1
C
j
1
C
j
1








Qattiq dielektrikning sirti bo‘ylab maydon kuchlanganligi 
E
x
= -
dx
dU
= U
l
sh
)
x
l
(
ch




.
Elektrodning chetidagi eng katta kuchlanganlik 
E
xmax
= U
l
сth


Elektrod sirtida tojlanish boshlanadigan kuchlanganlik va kuchlanish quyidagicha bog‘lanishda: 
Ub = 
l
h
t
b
Е






O‘zgaruvchan tok kuchlanishida katta solishtirma qarshi-likli muhit uchun (

2
>10
12
),

S
2 
bilan 
solishtira oladigan 1/

2
kattalikni hisobga olmasak ham bo‘ladi. Bundan tashqari barcha texnik 

---

26 
dielektriklar uchun 
2
1

<<

C
1
. Bunda parametr 

=
d
к
2
1


ga teng. Bunda 

ni qo‘llab va 

l > 
10 th

l =1 deb quyidagi ifodani olamiz Ub = Eb
1
2
d
к


, bu yerda Eb = 24 kV/sm - havoda 
razryadlanish mustaqilligi uchun maydonning boshlang‘ich kuchlanganligi. Bu ifodadan 
ko‘rinadiki, agar die-lektrikning uzunligi l

5d bo‘lsa, sirpanuvchan razryadning paydo bo‘lish 
kuchlanishi elektrodlar orasidagi masofaga emas, balki asosan uning dielektrik o‘tkazuvchanligi 
bilan qalinligiga bog‘liq. 
U
sr
=
44
.
0
1
С
18
, bu yerda C
1
= 
2
1
0
10
d



- maydoni 1 sm
2
bo‘lgan dielektrik qarama-qarshi sirtla-
rining sig‘imi. Bu formula S
1 

0,25*10
-12 
F/smda o‘rinli. 
Yuqorida 3.4-rasmda keltirilgan almashtirish sxemasidan ko‘rinadiki, elektrodlarga qo‘yilgan 
o‘zgaruvchan kuchlanish C
1 
va C
2
sig‘imlarga taqsimlanadi. Dielektrikning uncha katta 
bo‘lmagan qalinligida C
1 
dan C
2
anchagina katta, shu sababdan elektrodlarga qo‘yilgan kuchla-
nishning ko‘pgina qismi C
2
ga (havo oralig‘iga) to‘g‘ri keladi. Strimer paydo bo‘lganda razryad 
toki dielektrikning sig‘imi C
1 
da siljish toki ko‘rinishida tutashadi. Chunki strimer kanaliga yon-
boshdagi ko‘chkilar va kichik strimerlarning toki oqib kirishidan unda tok anchagina, u strimer 
kanalining qizishiga va termik ionlanishning boshlani-shiga olib keladi. Yoki bu sig‘imlar 
bo‘yicha kuchlanishning tekis taqsimlanishini ta’minlaydigan maxsus uslublarni qo‘llash orqali, 
bu ko‘pincha kondensator turidagi kirishlarda uchraydi.
Izolatsiya konstruksiyalarida sirpanuvchan razryadning uzoq davom etishi ruxsat etilmaydi. 
Izolatsiya konstruksiyalarida sirpanish razryadning boshlanish kuchlanishi va razryadlanish kuch-
lanishini ko‘paytirish uchun dielektrik sirti bo‘ylab uning qarshiligiga mos potensialning 
sig‘imlarda tekis taqsimlanishiga imkon beradigan yarim o‘tkazgichdan qoplama qo‘llaniladi. 
Sirtda bo‘layotgan razryad rivojlanishining birinchi bosqichida uning uzunligi kuchlanish 
o‘sishiga proporsional va kuchlanishning o‘zgarish tezligiga deyarli bog‘liq emas, bu xossa 
impuls kuchlanishining amplitudasini o‘lchashga mo‘ljallangan asbob– klidonografda 
qo‘llaniladi. 
Izolatsiya konstruksiyalari metall qoplamalarining uchlari orasida elektr maydonni tenglashtirish, 
qo‘shimcha manjetlar yotqizish orqali bajariladi (3.5-rasm). Bu A va B asosiy qoplamalar; 1-3 
qo‘shimcha qoplamalar; d –izolatsiya qalinligi;
C
1
– C
4
–qoplamalar orasidagi sig‘im; C
21
, C
31
–asosiy va qo‘shimcha qoplamalar orasidagi 
sig‘im; 

- chekinish uzunligi; h – C
1
– C
4
sig‘imlarni tashkil qiluvchi qoplama uzunligi. 
Tashqi B qoplamaga yopishgan qatlam eng katta yuklangan bo‘ladi va kuchlanish quyidagi 
ifoda bo‘yicha topiladi: 
Un
= 
n
U
К
n
К
n
2
)
1
(
1
)
1
(
1




= 
К
n
U


---

27