Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti foydali qazilma konlarini qidirish

Namunalarga ishlov berish sxemalarini tuzish. Laboratoriyadagi tadqiqotlar 
uchun mo„ljallanib olingan namunalar birinchi navbatda belgilangan og„irlikgacha 
qisqartirilishi kerak. Dastlabki (oddiy, birlashtirilgan, guruhli) namunalarga ishlov 
berish natijasida olingan namunaning massasi odatda 5-200 gr.ni tashkil qiladi. 
Namunalarga ishlov berish avvaldan tuzilgan sxema bo„yicha ko„pchilik hollarda 
G.O. Chechett formulasi qo„llanilgan holda amalga oshiriladi: 
Q = K d
2
 ; 
Bunda: 
Q - namunaning og„irligi, kg; 
d - eng yirik fraksiyadagi bo„laklarning diametri, mm; 
K - ma‟dan tipiga bog„liq koeffitsiyent. 

---

- 
78
- 
Turli tipdagi ma‟danlar uchun tavsiya qilinadigan “K” koeffitsiyentining 
qiymatlari 9.3-jadvalda keltirilgan. 60 kg.li boshlang„ich massaga ega bo„lgan 
namunalarga ishlov berishning muayyan sxemasini yuqorida keltirilgan formula 
asosida tuzish (K = 0,2) 9.1-rasmda ko„rsatilgan. 
Namunalarga ishlov berish texnikasi. Namunalarga ishlov berish jarayoni 
quyidagi operatsiyalardan iborat: 1) maydalash (uvalantirish); 2) elash; 3) aralash-
tirish; 4) qisqartirish. Bu hamma operatsiyalar qo„lda va mexanizatsiya yordamida 
bajarilishi mumkin. 
Mavsumiy dala guruhlarida namunalarga ishlov berish odatda maxsus jihoz-
langan maydonlarda amalga oshiriladi. Maydonning maydalash va elash amalga 
oshiriladigan qismi tunuka bilan qoplanadi. Maydon ayvon bilan himoyalanadi. 
Statsionar qidirish guruhlarida, namunalash katta hajmlarda amalga 
oshiriladigan o„zlashtirilayotgan omborlar, konlarda maydalagichlar, valikli va 
sharli tegirmonlar, elaklar va boshqa asboblar bilan jihozlangan maxsus 
laboratoriyalar tashkil qilinadi. Bu asboblar namunalarga ishlov berish jarayonini 
to„liq mexanizatsiyalash, omborlar esa, namuna dublikatlarini saqlash imkonini 
beradi. 
9.3-jadval 
Ma‟dan tipiga bog„liq bo„lgan formuladagi “K” koeffitsiyentining qiymatlari 
(V.M. Kreyter bo„yicha) 
Ma‟dan tiplarining qisqacha tavsifi 
К 
Bir tekis 
0,05 
Notekis (turli xildagi mineral xomashyo) 
0,10 
Juda notekis 
0,20-0,40 
Yirik (0,6 mm) oltinli o„ta notekis 
0,40-0,50 
Maydalash. Amaliyotda yirik (100-30 mm.), o„rtacha (12-5 mm.), mayda (3-
0,7 mm.) va mayin (0,15-0,07 mm.) maydalanishlar qo„llaniladi. 
Yirik va o„rtacha maydalashlar shnekli maydalagichlar va maydalovchi 
valiklar, mayin maydalash esa sharli tegirmonlar va turli maydalagichlar bilan, 
qo„lda maydalash bolg„alar bilan cho„yan yoki temir plitalarda amalga oshiriladi. 
O„rtacha maydalash uchun botiq yoki yassi tubli cho„yan xovonchalardan 
foydalaniladi. Xovonchaning o„lchamlari: balandligi 60 sm., diametri 40 sm., 
massasi 8 kg.gacha, qum og„irligi 15 kg.gacha. Og„ir xovonchalarda maydalash 
balansir yordamida amalga oshiriladi. 25-30 mm.dan katta bo„lmagan bo„laklarni 
maydalashda yog„och yoki temir sop bilan ta‟minlangan temir halqalardan 
foydalaniladi. Maydalash halqa ichida olib boriladi. 
Qo„lda yuzaki maydalash o„rtacha va kichik o„lchamdagi xovonchalarda 
amalga oshiriladi: balandligi 25-30 sm; diametri 15-20 sm; massasi 10-12 
kg.gacha, qum massasi 2-5 kg.gacha. Namunani 0,15-0,07 mm.gacha qo„lda mayin 
maydalash cheti qaytarilgan cho„yan plitalarda boshmoq yoki dastali valiklar 
yordamida amalga oshiriladi. Boshmoqlarning massasi 6 kg.gacha bo„lishi 
mumkin. 

---

- 
79
-