Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti foydali qazilma konlarini qidirish

8.2-rasm. Burg‘i qudug‘i og‘zida shlamni yig‘ish uchun mo‘ljallangan qurilma 
sxemasi. 1-tarnov; 2-birinchi quti (to‘siqsiz); 3-tarmoq; 4-shlam uchun quti; 
5-oqim novi; 6-bak. 
Kolonkali burg„ilashda namunaning uzunligi ma‟danlanishning harakteri va 
uning qalinligiga bog„liq. 
Zarbali aylanma burg„ilashda foydali qazilmaning mastahkamligiga qarab 
namnunalar burg„ilash quduqlari, burama trubka (zmeyevik) yoki jelonkada 
olinadi. Burg„ilash qoshiqlari foydali qazilmalarning omonat zonalarida, masalan, 
kvarsli va boshqa qumlarni o„lchamlariga ko„ra uncha katta bo„lmagan 
qo„shilmalari mavjud bo„lgan qo„ng„ir temirtoshli qumoqlarni va boshqa tog„ 
jinslarini qidirishda qo„llaniladi. Namuna materali avvaldan quritilgan alohida 
qazish joylaridan olinadi. 

---

- 
74
- 
Gillar va gilsimon materiallar namunalari burma trubkada olinadi. Burma 
trubkadan olingan namuna burg„i loyidan qirtishlab tozalanadi va quritiladi, 
foydali qazilma sifati o„zgarib turganda bir necha marta olingan materialni bitta 
umumiy namunaga birlashtirish mumkin emas. 
Foydali qazilma jelonka bilan qazib olinganda namuna odatda suyuq burg„i 
loyidan iborat bo„ladi. Bu loy bakga quyiladi. Loy tugagandan keyin suvi to„kiladi. 
Cho„kindisi pechda yoki quyoshda quritiladi. 
Zarbali arqonli va rotorli burg„ilashda namuna bo„lib quduq tubidan yoki 
pnevmatik jelonka bilan ko„tariladigan burg„i loyi xizmat qiladi. Burg„i qudug„i 
devoridan arqon bilan ma‟dan metarialining qirib olinishi hisobiga namunalarning 
boyishini yoki kambag„allashishini oldini olish uchun burg„i qudug„ini mustah-
kamlovchi quvurlar bilan mahkamlanadi. 1 m.dagi quduq namuna massasi burg„i 
qudug„ining diametriga ko„ra 45 kg.dan 220 kg.gacha o„zgaradi. Dastlabki namu-
nalarnning katta massasi va ma‟dan materialining doloto bilan nisbatan kuchli 
maydalanishi burg„i qudug„ida bevosita namuna qisqartirish imkoniga va zaruri-
yatiga sabab bo„ladi. Buning uchun shlam qabul qiluvchi qutilardan foydalaniladi. 
Ulardan namunalar qo„lda namuna olgichlar yordamida olinadi. Namunalashda 
xatoga yo„l qo„ymaslik uchun namunalarning haqiqiy og„irliklariga e‟tibor berish 
kerak. 
Eski to„kilmalardan namuna olish ulardagi foydali komponentlarni aniqlash va 
ajratib olish imkonini belgilash maqsadida amalga oshiriladi. To„kilmalarning sifat 
tarkibini to„g„ri baholash uchun uni shurflar, burg„i quduqlari bilan unchalik katta 
bo„lmagan qalinlikda esa ariqlar (zovurlar) bilan qidiriladi. Bunda asosan yalpi 
usul bilan namunalanadi. Shu bilan birga shurflardan namunalar har yarim metrdan 
olinadi. Keyin ular foydali qazilma harakteriga ko„ra kvartlash yo„li bilan ma‟lum 
bir massagacha (30-150 kg.gacha) qisqartiriladi. Bo„shoq tog„ jinslari to„kilmalari 
(masalan, boyitish fabrikalarining shlamlari) agar ularning qalinligi 3-4 m.dan 
oshmasa, burg„i-shup bilan namunalanadilar. Namunalarning soni va ularning 
joylashish sistemasi har bir muayyan holatdan kelib chiqib aniqlanadi.