Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti foydali qazilma konlarini qidirish

 
17.2-rasm. Burg‘i qudug‘i 
bo‘yicha ko‘mir 
qatlamining umumiy (I), 
ekspluatatsion (II) va 
foydali (III) qalinliklari 
Kon bo„yicha ma‟lum darajada bir maromda taqsimlangan qidiruv 
inshootlarining yetarli miqdordagi va inshootlar bo„yicha ma‟dan tanasi 
qalinliklarining nisbatan kichik o„zgarishlarida bu usul to„liq ishonchli natijalar 
beradi. U shuningdek konning sanoat bahosi to„g„risidagi taxminiy tasavvurlar 
uchun zaxiralar me‟yorini tezda “o„tkazib” yuborish imkoniyatini beradi. 
17.3-rasm. Zaxiralar hisobida ma’dan tanasi shaklining o‘rtacha arifmetik miqdor 
usuli qo‘llanilganda qayta o‘zgarishining shakli. a- ma’dan tanasining plani; б-AB 
chizig‘i bo‘yicha qirqim; v-qayta o‘zgargan ma’dan tanasining aksonometrik 
proyeksiyasi 
 
Geologik bloklar usuli. Bu usul zaxiralarni hisoblashning juda sodda va juda 
ham kam mehnat talab qiladigan usullaridan biridir. Bu usulda foydali qazilma 
tanasining maydoni alohida uchastkalarga - bloklarga bo„linadi. Har bir blokda 
balandligi foydali qazilma tanasining o„rtacha qalinligiga teng bo„lgan yopiq 

---

- 
66
- 
figuralar qatorlashtiriladi. Bunday bloklar chegarasida zaxiralarni hisoblash 
o„rtacha arifmetik miqdor usuli bo„yicha amalga oshiriladi (17.4-rasm). 
17.1- jadval 
Ortacha arifmetik miqdor usuli bo„yicha zaxiralarni hisoblash formulyari 
а) o‘rtacha qalinlik va miqdorni aniqlash 
Burg„i qudug„i raqami 
Qalinlik, m. 
Foydali komponentning miqdori, % 
2 
8 
48 
4 
6,5 
50 
7 
4 
47 
8 
4,5 
45 
9 
5 
51 
11 
6 
47 
13 
6,5 
50 
17 
3,5 
48 
21 
5,4 
46 
22 
4,5 
47 
23 
3 
49 
25 
6,2 
46 
Hammasi 12 ta 
63,1 
574 
O„rtachasi 
5,3 
47,8 
б) zaxiralar hisobi 
Maydoni 
(1000 m
2
) 
O„rtacha 
qalinlik 
(m) 
Hajm 
(1000 m
2
) 
Hajmiy 
massa 
(t/m
3
) 
Ma‟dan 
zaxiralari 
(1000 t) 
Foydali 
komponentning 
o„rtacha miqdori 
(%) 
462 
5,3 
2450 
3 
7350 
47,8 
 
Bloklar quyidagi belgilarga ko„ra belgilanadi: 
1) zaxiralar hisobi uchun turli tasniflar bo„yicha turli darajada qidirilgan 
maydonlar ajratiladi; 
2) turli navdagi foydali qazilmalarning maydonlari ajratiladi; 
3) maydonlar ekspluatatsiyasining oldinma keyinligiga qarab ajratiladi. 
Kon bo„yicha foydali qazilmalarning umumiy zaxiralari ayrim bloklar 
bo„yicha zaxiralarni jamlash natijasida olinadi (17.2-jadval). 
17.2- jadval 
Geologik usul bo„yicha ma‟dan va metal zaxiralarini hisoblash 
Blok 
raqa
mi 
May-
don, S 
(kv.m) 
O„rta-
cha qa-
linlik, 
(m) 
Ma‟dan 
tanasining 
xajmi,V 
(m
3
) 
Hajmiy 
massa 
d (t/m
3
) 
Ma‟dan 
zaxiralari, 
Q (t) 
Metallning 
o„rtacha 
miqdori, С 
(g/t) 
Metall 
zaxiralari 
(kg) 
4 
2450 
0,62 
1519 
2,8 
4253 
47,4 
201,6 

---

- 
67
- 
Ekspluatatsiya bloklari usuli. Bu usul qidirishnig so„nggi bosqichlaridagi 
qidiruv inshootlari allaqachon alohida ekspluatatsiya bloklarining (uchastkalari-
ning) uchta yoki to„rtta chegarani tasvirlay boshlaganda zaxiralarni hisoblashda 
qo„llaniladi (17.5-rasm). Shu bilan birga chegaralangan inshootlar bo„yicha 
o„rganilganlik deyarli bir xildir.