Islom tarixi va falsafasi
Ijtimoiy guruhlar va ularning
Download 455.82 Kb. Pdf ko'rish
|
ijtimoiy psixologiyada guruh va sinf psixologiyasi
- Bu sahifa navigatsiya:
- Turli xil jamoalardagi shaxslararo munosabatlar
- 2.2. Etnik guruhlar
Ijtimoiy guruhlar va ularning psixologik xususiyatlarini o’rganish Shaxs psixologiyasi Kishilarning birgalikdagi faoliyatlarida amalga oshiriladigan o’zaro ta’sir va muloqot jarayonlari qonuniyatlarini o’rganish .
shaxslararo munosabatlar Ijtimoy psixologiyaning asosiy bo’limlari qo’yidagilardan iborat
13 Psixologiya bilimlar tizimida nisbatan navqiron, lekin juda tez ri-vojlanib borayotgan istiqbolli fandir. Bu fanning rivojlanishiga, awa-lo, ijtimoiy hayot va amaliyotning o'sib borayotgan ehtiyojlari, ya'ni jamiyatda bo'layotgan ijtimoiy hodisalarnmg ijtimoiy-psixologik ji-hatdan o'rganib, tushuntirib berish zarurati turtki bo'lyapti. Ijtimoiy jihatdan katta ahamiyatga ega bo'lgan insonning o'zini atroflicha o'rganishga bo'lgan talabning ortib borayotganligi sabab bo'lmoqda. Inson murakkab mavjudot, shuning uchun uni bir qancha fanlar o'rganadi. Yuridik psixologiya fani turli guruhlar, jamoalar, har xil uyushgan va uyushmagan kishilar birligida odamlarning o'zaro ijtimoiy munosa-batlarga kirishishi natijasida ular ongida vujudga keladigan ruhiy hodi-salarni, shuningdek shaxslararo munosabatlarning turli shakllari va uning qonuniyatlarini o'rganadigan fandir. Odamlarning faqat individual-psixologik xatti-harakatlarinigina emas, balki ijtimoiy munosabatlar ta'siri ostida namoyon boiadigan xulq-atvorlarini o'rganish va uni bayon etish qadimgi dunyoning bu-yuk olimlari Suqrot, Aflotun, Arastu, Epikur kabilarning asarlarida uchraydi. Chunonchi, Aflotunning «Respublika», Arastuning «Siyo-sat» va «Etika» asarlarida, keyinchalik o'rta asrlarda yashab ijod etgan inutafakkirlar - Forobiyning «Fozil odamlar shahri», Beruniyning «Qadimgi avlodlardan qolgan yodgorliklar», Jaloliddin Rurniyning «lchingdagi ichingdadir» kabi asarlarida shaxsning ruhiy va etnik (milliy) xususiyatlari, uning turli xil urf- odatlari, an'analari, udum va marosimlarini o'rganish va tushuntirib berishga bo'lgan intilish kuchli bo'lganini ko'ramiz. Hozirgi kunga kelib guruhlar muammosi ustida bir necha fanlar mustaqil izlanishlar olib bormoqda. Biroq psixologiya nuqtai nazari-dan «guruh», «jamoa», va «lider» tushunchalari o'ziga xos ahamiyatga egadir. Uning zamirida guruhlarning ijtimoiy-psixologik kelib chiqi-shi, shakllanish jabhalari, strukturasi, shaxslararo munosabatlari yotadi. Ma'lumki, jarniyatimizda bir qancha tashkilotlar, jamoalar, uyush-malar, guruhlar, partiyalar, turli xil siyosiy harakatlar va bir qancha turli xil ko'rinishdagi jamoalar mavjud. Shu bilan birga, jinoiy damning guruh, tashkilot, uyushma va harakatlari ham mavjud bo'lib, aksariyat hollarda bunday to'dalar sovuq va o'qotar qurollarga ega boiadilar. Mustaqil O'zbekistonimizda ham shunga o'xshash terroristik, di-niy- ekstremistik guruhlar mavjuddir. Bu guruhlar muqaddas islom di-nini niqob qilib olgan holda yoshlarning ma'naviyati, mafkurasi va dunyoqarashini buzmoqda. Prezidentimiz I. A. Karimov ikkinchi chaqiriq O'zbekiston Respublikasi OHy Majlisining oltinchi sessiyasida qilgan ma'ruzasida ham jinoyatchilikka, ayniqsa o'smirlar va ayollar-ning jinoyat olamiga kirib kelayotganini ta'kidladi: «Bugungi kunda voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etilayotgan jinoyatlar umumiy jinoyatlar miqdorining 4 %, ayollar tomonidan sodir etilayotgan jinoyatlar esa qariyb 11 foizini tashkil etadi. Jazoni ijro etish muassasa-larida jazo muddatini o'tayotganlarning umumiy miqdorining 1 % i voyaga yetmaganlar, 2,3 % i esa ayollardirw 1 . Bu ko'rsatkichlar in-sonlarning turli xildagi oqimlar va jinoiy guruhlarga qo'shilib ketishi-dan dalolat beradi.
14 Shaxsni kamol toptiradigan va tarbiyalaydigan jamoa o'zi bilan jamiyat o'rtasidagi bog'lovchi bo'g'indir. Mehnat jamoasi o'zining yuksak ko'rinishlarida kishi shaxsini har tomonlama kamol toptirish uchun shart-sharoit yaratadi. Psixologiyada jamoa muammosini guruh-larni tahlil qilib bo'lgandan so'ng o'rganish mumkin.
mumkinligiga aloqador bo'lgan ijtimoiy jamoa hisobla-nadi. Guruhlarning tavsiflanishi ham shunga muvofiq tarzda bo'lib, kichik va katta guruhlarga bo'linadi, o'z navbatida, ular ham shartli ravishda formal (rasmiy) hamda noformal (norasmly) gufllhlurga bo'linadi. Rivojlanish darajasi turlicha boigan, ya'ni rivojlungan va yetarii darajada rivojlanmagan yoki kam rivojlangan gtiruhlarga, uyushmalarga, birlashmalarga, aralash guruhlarga bo'linadi.
Ijtimoiy ‘sixologiyada katta guruxlar ichida etnik guruxlar ‘sixologiyasi yahni etno’sixologiya buyicha ku’rok tadkikotlar utkazildi. Ayniksa xozirgi davrda xar bir jumxuriyatlar aloxida, mustakil davlat mavkeini olgan, lekin boshka tomondan karaganda xamdustlik mamlakatlari ittifoki sharoitida millatlar urtasida muttasil alokalar mavjudligidan kelib chikib, ilmiy ‘sixologiya masalalari kun tartibida avvalgidan xam muxim masala sifatida kuyilmokda. SHuning uchun xam katta guruxlar ichida milliy guruxlarga ku’rok ehtibor berish lozim deb to’dik, bunday ehtiborning yana bir boisi – Uzbekistonda bu soxada ayrim tadkikotlarni utkazilganligi, lekin ular ku’ xolatlarda milliy ‘sixologiya doirasida olib chikilmaganligidadir. Milliy ‘sixologiya nima va uni kanday kilib urganish mumkin? Bu xozirda, yahni mustakil Uzbekiston sharoitida ku’gina tadkikotchilarni kiziktirayotgan masalasidir. CHunki davr etno’sixologiyadan shunday em’irik mahlumotlar kutmokdaki, u fakatgina milliy ongga taalukli bulgan xozirgi va utmishdagi xolatni emas, balki millatning ertangi kunini, uning ongi kaysi tomonga uzgarishini, millatlararo sodir buladigan jarayonlarni bashorat kilmogi lozim. Buning uchun unga kuchli etno’sixologik nazariya va ishonchli metodlar kerak, Uzbekiston olimlari oxirgi ‘aytlarda masalaning xuddi ana shu tomoniga katta ehtibor bermokdalar. CHunki sobik Ittifok sharoitining uzi ana shunday kuchli nazariyaning bulishi uchun anchagina tuganok bulgan, em’irik tadkikotlar esa, avval tahkidlanganidek tor guruxlar doirasidan, avvalo oilalar doirasidan chikmagan edi. Etno’sixologiya – bu ‘sixologiyaning shunday tarmogiki, u ayrim millatlar ‘sixologiyasidan tashkari turli xalklar ‘sixologiyasini, kichik milliy guruxlarini xam urganadi. Mahlumki bu boradagi birinchi milliy tadkikotlarni V.Vundt boshlab bergan edi. Uning tadkikotlaridan «xalk» tushunchasi aslida etnik uyushma mahnosida tushuntirilgan edi. Uning fikricha etnik guruxlar ‘sixologiyasini urganish uchun ularning tilini odatlarini va ana shu xalklarda keng tarkalgan afsonalar va boshka ong tizimlarini urganish kerak. SHunisi dikkatga sazovorki, Vundtdan keyingi davrda utkazilgan muxim tadkikotlardan biri bizning
15 ulkamizda utkazilgan bulib, uni ‘sixolog A. R. Luriya amalga oshirgan edi. Bu eks’erimental tadkikot bulib, uni utkazishdan asosiy maksad L. S. Vigatskiyning madaniy- tarixiy yondashuv goyasini tekshirish edi. Luriya bochiligidagi olimlar guruxi revolyutsiya galaba kozongan Uzbekiston sharoitida turmush tarzining uzgarishi bilan uzbek xalki ‘sixologiyasining xam uzgarganligini isbot kildilar. Asosiy maksad – bilim jarayonining uzgarganligini isbot kilish bulsa xam tadkikotchilar uz-uzini anglash va uz xulk-atvorini analiz kilish borasida xam uyda utiradigan ayollar, endigina savod olish maksadida savodxonlik kurslarida ukiyotgan ayollar xamda ‘edogogika bilim yurtlarida tahlim olaetgan kizlar urtasida fark bor-yukligini tekshirishdi. Tadkikot asosan uz-uzini analiz kilish metodi yordamida utkazilgan bulib ayollarga turli savollar orkali uz shaxsiga xos xususiyatlarini, uzidagi yetakchi sifatlarini aniklash va bahzi ‘sixologik xolatlarga baxo berish to’shirigi berildi. Lekin javoblarning sifati tulikligi ayollarning bilim saviyasiga va ijtimoiy alokalar tizimida tutgan urniga boglik bulib chikdi. Uyda utirgan ayollar ku’ xollarda kuyilgan savolni xam anglamasligi mahlum buldi. Luriya shu narsaga ikror buldiki, uzbeklardagi ong asosan boshka odamlar fikriga boglik ekanligi, tobelik ‘sixologiyasi kuchliligini anikladi. Masalan: ayollarga uzidagi yomon sifatlarni aytish to’shirigi berilganda, ular yomon kushnilarni kursatishar va umuman uz-uzini baxolashdan kura boshkalarni baxolash ularga sifat xarakteristikalari berish ancha oson tuyulardi. Yukorida tahkidlaganimizdek A. R. Luriyaning asosiy maksadi milliy ‘sixologik xususiyatlarni urganishda tarixiy ‘rintsi’ga tayanish lozimligini isbotlash, xamda milliy ‘sixologiyani xayot tarziga, shaxsni jamiyatda kishilar munosabatlari tizimida tutgan urniga bevosita boglikligini isbot kilish edi. Lekin tadkikotning axamiyati shunda ediki, unda birinchi marta milliy ‘sixologiyani urganishga yordam beruvchi metodlar va metodik ‘rintsi’lar sinab kurilgandi. Tugri bu tadkikotda tu’langan mahlumotlar va ilmiy xulosalar bilan bugungi kunda kelishib bulmaydi, kolaversa, bu kontse’tsiyaning uzi necha bor kayta ishlovni talab kildi, lekin milliy ‘sixologiya buyicha utkazilgan kross – tadkikot sifatida uning axamiyati kattadir. Kullangan ‘iktogramma – «suz ‘ortretlari»ni, uz-uzini analiz kilish metodlarini xozirgi zamonaviy tadkikotlarda xam fakat yangicha metodologik ‘rintsi’larda kullash mumkin. Oxirgi yillarda chet el va sobik Ittifok olimlarining tadkikotlarini umumlashtirib, etno’sixologik ishlarga yagona ilmiy yondashuvni to’ish xarakatlari sezilmokda. Bu soxada mashxur rus etnogrofi va ‘sixologi Yu. Bromley olib borgan ishlar, uning laboratoriyasida tu’langan mahlumotlar misol bulishi mumkin. Yu.V.Bromley etnik guruxlar ‘sixologiyasida ikki tomonni fark kiladi. 1- ‘sixik asos-etnik xarakter, tem’erament, milliy anhanalar va odatlardan iborat barkaror kismi: 2 - xissiyot soxasi, etnik yoki milliy xis kechinmalarni uz ichiga olgan dinamik kism. Lekin tadkikotchilar nima uchundir milliy ‘sixologiya masalalari bilan shugullanishganda, milliy kirralar yoki sifatlarni aniklash bilan shugullanadilarda, u yoki bu millatlargagina xos bulgan kirralarni to’ishga urinadilar, lekin fan texnika rivojlangan, millatlar uygunligi, millatlarning doimiy uzaro xamkorligi va mulokoti sharoitida, aralash nikoxlar keng tarkalgan sharoitda fakat u yoki bu
16 millatga xos bulgan kirralar xakida ga’irish juda kiyin. Masalan: Uzbeklar urtasida utkazilgan kichik tadkikot natijasida shu narsa mahlum buldiki, guyoki mexmondustlik, kamtarlik, samimiylik kabi ijobiy sifatlar uzbek xalkigagina xos emish. Tugri bu sifatlar albatta uzbeklarda bor. Lekin aynan shu sifatlar boshka millat vakillarida yuk deyishga chikkanimiz yuk. Xuddi xar bir shaxs ongida turlicha sterioti’lar – yahni urnashib kolgan obrazlar bulganidek, xar bir oila yakin oshna ogaynilar va uziga uxshash shaxslar bilan mulokot jarayonida u yoki bu millat vakilida xam uz millatiga xos bulgan sifatlar xakida, sterioti’lar ‘aydo bulib, uning ongida urnashib boradi. Bunday sterioti’lar uz millatiga va boshka xalklarga nisbatan bulib, boshkalar xakidagi tasovvurlar ancha sodda, yuzaki, mazmunan tor buladi. SHunday tasavvurlar asosida boshka millatlarga nisbatan yoktirish (sim’atiya) yoki yoktirmaslik (anti’otiya) va befarklik munosabatlari shakllanadi. Uz millati xakidagi tasavvur va sterioti’lar esa milliy «etnotsintrizm» xissini shakllantiradiki, shu xis tufayli shu milliy gurux vakillarida boshka millatlarga nisbatan irrotsional munosabatlar ‘aydo bulishi, bu esa milliy antogonizm va milliy adovatlarni keltirib chikarishi mumkin. Bu borada ijtimoiy ‘sixologlar va mavkurachilar oldida turgan muammolardan biri. Millat vakillirida milliy gururning kay darajada bulishini aniklash muammosi turadi. CHunki ku’incha milliy gurur tufayli ayrim shaxslarda boshka millatlarni mensimaslik, ulardagi gurur yoki milliy xislarni tan olmaslik xollari kuzatilmokda. Umuman bizning fikrimizcha, milliy adovatlar asosida yotgan etnotsintrizm va milliy gururning salbiy kurinishlari boshka millatlarning tarixini, ularning anhanalarini, tili va xokazolarini bilmaslikdan kelib chikadi. Milliy ‘sixologiya buyicha utkazilishi lozim bulgan tadkikotlarning maksadlaridan biri xam boshka millat ‘sixologiyasini bilib, uni boshka millatlarga yetkazishi tufayli, xar bir millat vakiliga xurmat-izzat xissini kuchaytirishdir. CHunki uzini xurmat kilmagan odam boshkani xurmat kilmaydi buning uchun esa, uz ‘sixologiyasini xam, uzgalar ‘sixologiyasini xam bilishi kerak. SHundagina shaxslararo ziddiyatlarga barxam berilishi mumkin. Bu narsa millatlar ‘sixologiyasiga xam xosdir yahni fan jamiyatga shunday etnografik va etno’sixologik mahlumotlar majmuini yaratib berishi lozimki, undagi mahlumotlar asosida katta gurux xisoblangan millatlar ‘sixologiyasini xam boshkarish mumkin bulsin.
Katta guruxlar ‘sixologiyasiga xos xususiyatlar va ularning ilmiy tadkik kilish ‘rintsi’lari. Katta guruxlar kishilarning shunday birlashmasiki, ulardagi odamlar soni avvalo ku’chilikni tashkil etib, sinfiy, ilmiy, irkiy, ‘rofessional belgilar, ularning shu guruxga mansubligini tahminlaydi. Katta guruxlarni tashkil etuvchilar ku’sonli bulganligi va ular xulk-atvorini belgilovchi mexanizmlarni uziga xosligi tufayli bulsa kerak ijtimoiy ‘sixologiyada olimlar ku’incha kichik guruxlarda ish olib borishni afzal kuradi. Lekin katta kishilar uyushmasining ‘sixologiyasini bilish juda katta tarbiyaviy va siesiy mavkuraviy axamiyatga ega. Bu soxadagi tadkikotlarning kamligi bir tomondan, aytib utilganidek, ku’chilikni kamrab olishda kiyinchiliklar bulsa, ikkinchidan tomondan katta guruxlar ‘sixologiyasini
17 urganishga karatilgan metodik ishlar zaxirasining kamligidir. Masalan: Ishchilar yeki zielilar sinfi ‘sixologiyasini urganish kerak, deylik. Avvalo usha ishchilarning soni ku’, kolaversa ishchilarning uzi turli ishlab chikarish sharoitlarida yashaetgan turli millatga mansub kishilardir, ularning barchasini kamrab oladigan yagona ishonchli metodikani to’ish masalasi tadkikotchi oldida juda katta muammolarni kuyadi. SHuning uchun xam xar bir katta guruxga taalukli bulgan asosiy, yetakchi sifatni to’ish va shu asosda uning ‘sixologiyasini urganish xozirgacha ijtimoiy ‘sixologiyadagi asosiy metodologik yullanma bulib kelmokda. Kolaversa katta guruxlar jamiyatning tarixiy tarakkiyoti mobaynida shakllangan guruxlar bulgani uchun xam xar kanday guruxni urganishdan oldin, xox bu sinflar bulsin, xox millatlar yoki xalklar ‘sixologiyasi bulsin, ular xayot tarzi, unga xos bulgan odatlar, u yoki bu guruxga taalukli bulgan kishilar amalga oshiriladigan mulokot ti’lari, uzaro munosabatlarda ustun bulgan ‘sixologik omillar, kizikishlar, kadriyatlar, extiyojlar va boshkalar nazarda tutiladi. Ana shularning umumiyligi tufayli xar bir shaxsda, yahni u yoki bu katta guruxga mansub bulgan shaxsda ti’ik xislatlar shakllanadi. Masalan: 90-yillar yeshlariga xos bulgan ti’ik sifatlar ana shu yoshlar urtasida keng tarkalgan urf-odatlar, moda, suzlashish xususiyatlari, kadriyatlar, kizikishlar va boshkalar tufayli shakllanadi. SHuning uchun xam 20 yoshli kishining ‘sixologiyasini tulik ravishda urganish uchun undagi bilish jaraenlarining uziga xosligi, shaxsi, xarakteri va boshka individual ‘sixologik xususiyatlaridan tashkari yana unga uxshash yeshlarda ustun bulgan ‘sixologik xislatlarning kanchalik namoen bulishini, u mansub bulgan va asosan vaktini utkazadigan guruxlar ‘sixologiyasini milliy sifatlargina xam nazarda tutish va ularni urganish zarur. Bu degani xar bir shaxs ongida uning aloxida orttirgan shaxsiy tajribasiga alokador ‘sixologik tizimlardan tashkari uning kaysi millat, elat, sinfga mansubligidan singdirilgan ‘sixik tizimlar xam mavjuddir va uni ilmiy tadkikotchi inkor etmasligi kerak. Katta guruhlar umumiy makon va zamonda hayol kechirayotgan anchagina odamlarni o'z tarkibiga olgan ijtimoiy xususiylikni tashkil qiladigan real guruhlar shaklida boiishi mumkin. Katta guruhlar ba'zi bir beigilari (sinfiy, jinsiy, milliy, yosh va boshqa belgiiari)ga binoan ajratiladigan va birlashtiriiadigan shartli guruhlar shaklida boiishi ham mumkin. Katta shartli guruhga kiritil-gan kishiiar hech qachon bir- birlari bilan uchrashmagan bo'lsalar ham, lekin bu xildagi guruhga ajratilishi uchun asos boigan belgilariga ko'ra, umumiy ijtimoiy va psixologik ta'rifga ega boiishlari mumkin.
Katta guruhlardagi (katta muhit) ijtimoiy-psixologik hodisalar o'r-ganiladi. Bunga milliy urf-odat, xarakter, turli sinf va ijtimoiy qatlam-larga xos psixologik xususiyatlarning vujudga kelish qonuniyatlarini o'rganish, shuningdek ommaviy axborot vositalari (radio, televide-niye, matbuot, internet va boshqalar)ning kishiiar jamoasiga ko'rsata-digan ta'siri va uning mexanizmlari, ijtimoiy qadriyat, kishiiar o'rtasi-da modalaming vujudga keiishi va uning yoyiiishi, turli-tuman mish- mishlarning tarqalishi kabi masalalarni o'rganish kiradi.
18 Kichik guruhlar Kichik gurux muammosi ijtimoiy ‘sixologiyada eng yaxshi ishlangan va ku’lab ilmiy tadkikotlar utkazilgan obhektlardandir. Bu anhana Amerikada asrimiz boshida utkazilgan ku’lab eks’erimental tadkikotlarni boshlagan bulib, ularda olimlar oldiga kuyilgan asosiy muammo shu ediki, individ yakka xolda yaxshi ishlaydimi yoki guruxda yaxshirok samara beradimi, boshka odamlarning yonida bulish uning faoliyatiga kanday tahsir kursatadi. SHuni tahkidlash lozimki, bunday sharoitlarda individlarning uzaro xamkorligi (interaktsiya) emas balki ularning bir vaktda bir yerda bir vaktda birga bulganligi faktning (koaktsiya) tahsiri urganiladi. Olingan mahlumotlar shuni kursatadiki, boshkalar bilan xamkorlikda bulgan individ faoliyatining tezligi oshadi, lekin xarakatlar sifati ancha ‘asayishi aniklanadi.Bunday mahlumotlar Amerikalik N.Gri’lett, nemis olimi V.Myode va boshkalarning tadkikotlarida xam kayd etildi. Bu ‘sixologik xodisa ijtimoiy ‘sixologiyada ijtimoiy fatsilitatsiya nomini oldi.Uning moxiyati shundan iborat ediki, individning faoliyat maxsullariga uning yonida bulgan boshka individlarning bevosita tahsiri bulib, bu tahsir avvalo sensor kuchayishlar xamda ish xarakatlarning, fikrlarning tezligida namoyon buladi.Lekin ayrim eks’erimentlarda teskari effekt xam kuzatildi.Bu narsa fanda ingibitsiya nomini oldi. Lekin olingan faktlarning kandayligidan kathiy nazar, olimlar uchun kichik guruxlar asosiy tadkikot mavzuiga aylanib koldi va ular natijasida kator konuniyatlar ochildi. Birinchidan, kichik guruxlarning xajmi, uni tashkil etuvchi shaxslar soni xususida shunday fikrga kelindiki,kichik guruxda «diada» ikki kishidan tortib, to maktab sharoitida 30-40 kishigacha deb kabul kilindi. Ikki kishilik gurux deyilganda, avvalo oila-yangi shakllangan oila ku’rok nazarda tutiladi. Lekin samarali uzaro tahsir nazarda tutilganda 7-2 kishi nazarda tutiladi. Bunday gurux ijtimoiy ‘sixologik tadkikotlar uchun xam, sotsial ‘sixologik treninglar utkazish uchun xam kulay xisoblanadi. Ikkinchidan, guruxlar ulchami kanchalik katta bulsa, uning aloxida olingan shaxslar uchun kadrsizlanib borish xavfi kuchayadi, yahni shaxsning ku’chilikdan iborat guruxdan uzini tortish va uning normalarini buzishga moyilligi oshib boradi. Uchinchidan, guruxning xajmi kichiklashib borgan sari shaxslraro uzaro munosabatlar taranglashib boradi. CHunki shaxslarning bir birlari oldida mahsuliyatlarining oshishi va yakindan bilishlari ularning urtasidagi alokalarda doimo aniklik bulishini talab kiladi. Munosabatlardagi xar kanday disbalanslar ochik xoldagi ziddiyatlarni keltirib chikaradi. Turtinchidan, agar gurux ahzolaraning soni tok bulsa,ular urtasidagi uzaro munosabatlar juft bulgan xoldagidan ancha yaxshi buladi. SHundan bulsa kerak, boshkaruv ‘sixologyasida odamlarni biror nimaga saylashda va umuman rasmiy tanlovlarda guruxdagi odamlar soni tok kilib olinadi. Beshinchidan, shaxsning gurux tazyikiga berilish va buysunishi xam gurux ahzolarining soniga boglik. Gurux soni 4-5 kishi bulgunga kadar uning tahsiri kuchayib boradi, lekin undan ortib ketgach, tahsirchanlik kamayib boradi. Masalan: kuchada sodir bulgan baxtsiz xodisaning guvoxlari soni ortib borgan sari, jabrlanganga yordam berishga intilish, mahsuliyat xissi ‘asayib boradi. Bu konuniyatlarni bilish, tabiy guruxlarni boshkarish ishini ancha yengillashtiradi.
|
ma'muriyatiga murojaat qiling