Islomiyat tarixidir

)
٢٢
(
 
«(Alloh dedi): «Ana u qo‘lingdagi nima, ey, Muso?! (Muso) dedi: «U asoyim, unga tayanurman va u 
bilan qo‘ylarimga barg qoqib berurman. Yana unda boshqa xojatlarim ham bor». (Alloh) aytdi: «Uni 
yerga tashlagin, ey, Muso!» Bas, Muso uni tashlagan edi, birdaniga u harakatlanuvchi jonli ilon bo‘lib 
qoldi.  (Alloh) dedi: «Uni ol! Qo‘rqmagin, Biz uni avvalgi holiga qaytarurmiz. Qo‘lingni qo‘ltig‘ingga 
tiqqin, u hech qanday yomonliksiz (ya’ni, qo‘lingning nurafshon oqligi uning pes kasaliga chalinganidan 
emkas, balki u sog‘lom holda Mening qudratim bilan yog‘du sochadi.Abdulaziz Mansur. Qur’oni Karim 
ma’nolarining tarjimasi. 313-bet.)
 
oppoq bo‘lib chiqur. Bu yana boshqa bir mo‘‘jizadir». (Toha, 17-22.)
 
  
Alloh taolo Muso (a.s.) uchun to‘qqizta payg‘ambarlik mo‘‘jizasi berganini va undan bittasi «qo‘l» ekanligini 
«Naml» surasida bayon etgan: 
َﺪَﻳ ْﻞِﺧْدَأَو
 ِﻪِﻣْﻮَﻗَو َنْﻮَﻋْﺮِﻓ ﻰَﻟِإ ٍتﺎَﻳﺁ ِﻊْﺴِﺗ ﻲِﻓ ٍءﻮُﺳ ِﺮْﻴَﻏ ْﻦِﻣ َءﺎَﻀْﻴَﺑ ْجُﺮْﺨَﺗ َﻚِﺒْﻴَﺟ ﻲِﻓ َك
 َﻦﻴِﻘِﺳﺎَﻓ ﺎًﻣْﻮَﻗ اﻮُﻧﺎَآ ْﻢُﻬﱠﻧِإ
)
١٢
(
 
«Qo‘lingni qo‘yningga tiq, u hech qanday yomonliksiz oppoq bo‘lib chiqur. Bu mo‘‘jizalar sen Fir’avn va uning 
qavmiga olib boradigan to‘qqiz mo‘‘jiza ichidadir. Darhaqiqat, ular itoatsiz qavm bo‘ldilar». (Naml, 12.)
 
 
Alloh taolo avvalgi ikki sura – «Qasos» va «Toha»da aytilgan qo‘l va aso mo‘‘jizalarini va «Naml»da aytilgan 
yana yettita mo‘‘jizani birga qo‘shib, «Subhon» surasida to‘qqiz mo‘‘jiza haqida bayon etadi: 
 ﻲِّﻧِإ ُنْﻮَﻋْﺮِﻓ ُﻪَﻟ َلﺎَﻘَﻓ ْﻢُهَءﺎَﺟ ْذِإ َﻞﻴِﺋاَﺮْﺳِإ ﻲِﻨَﺑ ْلَﺄْﺳﺎَﻓ ٍتﺎَﻨِّﻴَﺑ ٍتﺎَﻳﺁ َﻊْﺴِﺗ ﻰَﺳﻮُﻣ ﺎَﻨْﻴَﺗﺁ ْﺪَﻘَﻟَو
 اًرﻮُﺤْﺴَﻣ ﻰَﺳﻮُﻣ ﺎَﻳ َﻚﱡﻨُﻇﻷ
)
١٠١
(
 ِتاَوﺎَﻤﱠﺴﻟا ﱡبَر ﻻِإ ِءﻻُﺆَه َلَﺰْﻧَأ ﺎَﻣ َﺖْﻤِﻠَﻋ ْﺪَﻘَﻟ َلﺎَﻗ
ِّﻧِإَو َﺮِﺋﺎَﺼَﺑ ِضْرﻷاَو
 اًرﻮُﺒْﺜَﻣ ُنْﻮَﻋْﺮِﻓ ﺎَﻳ َﻚﱡﻨُﻇﻷ ﻲ
)
١٠٢
(
 
«Biz Musoga to‘qqizta aniq mo‘‘jiza ato etdik. (Muso (a.s.)ga ato etilgan to‘qqiz mo‘‘jiza borasida har-xil rivoyatlar 
mavjud. Bir rivoyatda ular – Muso qo‘lining yog‘dusi, aso, to‘fon, chigirtka, bit-burga, qurbaqalar, qon, tosh suvi, Tur tog‘i 
deyilsa, boshqasida qahatchilik va mevasizlik deyiladi. Abdulaziz Mansur. Qur’oni Karim ma’nolarining tarjimasi. 292-
bet.)
 
So‘ng u Fir’avn huzuriga kelgan paytida, (unga): «Isroil avlodlarini (o‘z yurtlari – Shomga qo‘yib yuborishni, 
Fir’avndan) so‘ragin!» - (deb buyurdik). Shunga Fir’avn unga: «Ey Muso, haqiqatan, men seni sehrlangan, deb 
o‘ylamoqdaman» - dedi. (Muso) dedi: «(Ey Fir’avn,) sen anavi mo‘‘jizalarni faqat osmonlar va Yerning Parvardigori 
hujjat qilib nozil qilganini aniq bilursan. Hech shubha yo‘qki, ey, Fir’avn, men seni halok qilinuvchi deb 
bilurman». (Al-Isro, 101-102.)
 
 
Bu to‘qqiz mo‘‘jizaning yettitasi «A’rof» surasida birma-bir sanab beriladi:  
َﻦِﻣ ٍﺺْﻘَﻧَو َﻦﻴِﻨِّﺴﻟﺎِﺑ َنْﻮَﻋْﺮِﻓ َلﺁ ﺎَﻧْﺬَﺧَأ ْﺪَﻘَﻟَو
 َنوُﺮﱠآﱠﺬَﻳ ْﻢُﻬﱠﻠَﻌَﻟ ِتاَﺮَﻤﱠﺜﻟا 
)
١٣٠
(
 ُﻢُﻬْﺗَءﺎَﺟ اَذِﺈَﻓ
 َﺪْﻨِﻋ ْﻢُهُﺮِﺋﺎَﻃ ﺎَﻤﱠﻧِإ ﻻَأ ُﻪَﻌَﻣ ْﻦَﻣَو ﻰَﺳﻮُﻤِﺑ اوُﺮﱠﻴﱠﻄَﻳ ٌﺔَﺌِّﻴَﺳ ْﻢُﻬْﺒِﺼُﺗ ْنِإَو ِﻩِﺬَه ﺎَﻨَﻟ اﻮُﻟﺎَﻗ ُﺔَﻨَﺴَﺤْﻟا
 َنﻮُﻤَﻠْﻌَﻳ ﻻ ْﻢُهَﺮَﺜْآَأ ﱠﻦِﻜَﻟَو ِﻪﱠﻠﻟا
)
١٣١
(
اﻮُﻟﺎَﻗَو
 ُﻦْﺤَﻧ ﺎَﻤَﻓ ﺎَﻬِﺑ ﺎَﻧَﺮَﺤْﺴَﺘِﻟ ٍﺔَﻳﺁ ْﻦِﻣ ِﻪِﺑ ﺎَﻨِﺗْﺄَﺗ ﺎَﻤْﻬَﻣ 
 َﻦﻴِﻨِﻣْﺆُﻤِﺑ َﻚَﻟ
)
١٣٢
(
 ٍتﺎَﻳﺁ َمﱠﺪﻟاَو َعِدﺎَﻔﱠﻀﻟاَو َﻞﱠﻤُﻘْﻟاَو َداَﺮَﺠْﻟاَو َنﺎَﻓﻮﱡﻄﻟا ُﻢِﻬْﻴَﻠَﻋ ﺎَﻨْﻠَﺳْرَﺄَﻓ
 َﻦﻴِﻣِﺮْﺠُﻣ ﺎًﻣْﻮَﻗ اﻮُﻧﺎَآَو اوُﺮَﺒْﻜَﺘْﺳﺎَﻓ ٍتﻼﱠﺼَﻔُﻣ
)
١٣٣
(
 
«Fir’avn qavmini zora eslatma olsalar, deb qahatchilik yillariga va mevalarning taqchilligiga duchor 
etdik. Bas, ularga yaxshilik kelganda: «Bu bizga xos» - deydilar. Agar ularga biror noxushlik yetsa, 
Muso va u bilan birga imon keltirgan kishilardan shumlanadilar. Ogoh bo‘lingki, ularning (yaxshi-
yomon) amallari Allohning huzuridadir. Lekin buni aksariyatlari bilmaydilar. Ular Musoga aytdilar: 
«Bizni sehrlash uchun har qanday mo‘‘jiza keltirsang ham, biz senga imon keltiruvchi emasmiz». 
Shundan keyin ular ustiga to‘fon, chigirtka, bit, baqalar va qon (balolari)ni aniq mo‘‘jizalar sifatida 
yubordik. Shundan so‘ng ham ular kibr qildilar va o‘zlari oldindan jinoyatchi qavm edilar». (A’rof, 130-
133.)
 
            
Alloh taolo Muso (a.s.)ni payg‘ambar qilib tayinlab, keyin mo‘‘jizalar bilan ham quvvatlab, Fir’avn huzuriga 
yubormoqni iroda qildi. Muso (a.s.)ning yodlariga Misrda bir qibtiyni o‘ldirib qo‘yib, qochib ketganlari tushdi va 
Parvardigorga iltijo qildilar:  

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
97
 ِنﻮُﻠُﺘْﻘَﻳ ْنَأ ُفﺎَﺧَﺄَﻓ ﺎًﺴْﻔَﻧ ْﻢُﻬْﻨِﻣ ُﺖْﻠَﺘَﻗ ﻲِّﻧِإ ِّبَر َلﺎَﻗ
)
٣٣
(
 ﻲِّﻨِﻣ ُﺢَﺼْﻓَأ َﻮُه ُنوُرﺎَه ﻲِﺧَأَو
 ِنﻮُﺑِّﺬَﻜُﻳ ْنَأ ُفﺎَﺧَأ ﻲِّﻧِإ ﻲِﻨُﻗِّﺪَﺼُﻳ اًءْدِر َﻲِﻌَﻣ ُﻪْﻠِﺳْرَﺄَﻓ ﺎًﻧﺎَﺴِﻟ
)
٣٤
(
 َكَﺪُﻀَﻋ ﱡﺪُﺸَﻨَﺳ َلﺎَﻗ
ُﺳ ﺎَﻤُﻜَﻟ ُﻞَﻌْﺠَﻧَو َﻚﻴِﺧَﺄِﺑ
 َنﻮُﺒِﻟﺎَﻐْﻟا ﺎَﻤُﻜَﻌَﺒﱠﺗا ِﻦَﻣَو ﺎَﻤُﺘْﻧَأ ﺎَﻨِﺗﺎَﻳﺂِﺑ ﺎَﻤُﻜْﻴَﻟِإ َنﻮُﻠِﺼَﻳ ﻼَﻓ ﺎًﻧﺎَﻄْﻠ
)
٣٥
(
 
«Muso dedi: «Ey, Robbim, men ulardan bir jonni o‘ldirib qo‘yganman. Bas, meni o‘ldirishlaridan qo‘rqurman. 
Birodarim Horun mendan ko‘ra tili burroroq. Bas, uni ham men bilan birga meni tasdiqlaydigan yordamchi qilib 
yuborgin. Chunki, ular meni yolg‘onchi qilishlaridan qo‘rqaman». Alloh dedi: «Biz seni birodaring bilan 
quvvatlantirurmiz va ikkingiz uchun saltanat (g‘alaba) ato qilurmiz. Bas, ular sizlarga biror ziyon yetkaza 
olmaydilar. Bizning mo‘‘jizalarimiz bilan sizlar ham, sizlarga ergashganlar ham g‘olibdirlar». (Qosos, 33-35.)
 
  
Alloh taolo bular haqida «Toho» surasida ham bayon etgan: 
 ﻰَﻐَﻃ ُﻪﱠﻧِإ َنْﻮَﻋْﺮِﻓ ﻰَﻟِإ ْﺐَهْذا
)
٢٤
(
 يِرْﺪَﺻ ﻲِﻟ ْحَﺮْﺷا ِّبَر َلﺎَﻗ
)
٢٥
(
 يِﺮْﻣَأ ﻲِﻟ ْﺮِّﺴَﻳَو
)
٢٦
(
 ﻲِﻧﺎَﺴِﻟ ْﻦِﻣ ًةَﺪْﻘُﻋ ْﻞُﻠْﺣاَو
)
٢٧
(
 ﻲِﻟْﻮَﻗ اﻮُﻬَﻘْﻔَﻳ
)
٢٨
(
 ﻲِﻠْهَأ ْﻦِﻣ اًﺮﻳِزَو ﻲِﻟ ْﻞَﻌْﺟاَو
)
٢٩
(
 ﻲِﺧَأ َنوُرﺎَه
)
٣٠
(
 يِرْزَأ ِﻪِﺑ ْدُﺪْﺷا
)
٣١
(
ِﺮْﺷَأَو
 يِﺮْﻣَأ ﻲِﻓ ُﻪْآ
)
٣٢
(
 َﻚَﺤِّﺒَﺴُﻧ ْﻲَآ
 اًﺮﻴِﺜَآ
)
٣٣
(
 اًﺮﻴِﺜَآ َكَﺮُآْﺬَﻧَو
)
٣٤
(
 اًﺮﻴِﺼَﺑ ﺎَﻨِﺑ َﺖْﻨُآ َﻚﱠﻧِإ
)
٣٥
(
 ﺎَﻳ َﻚَﻟْﺆُﺳ َﺖﻴِﺗوُأ ْﺪَﻗ َلﺎَﻗ
 ﻰَﺳﻮُﻣ
)
٣٦
(
 
«Endi Fir’avnning huzuriga bor! Haqiqatan, u haddan oshdi («Xudoman» deb da’vo qildi). Muso dedi: 
«Ey, Robbim, bag‘rimni keng qilgin, ishimni oson qilgin, tilimdan tugunni(Muso alayhissalomni 
chaqaloqlik paytlarida Fir’avn saroyidagilar juda yaxshi ko‘rishardi. Fir’avnning o‘zi ham Musoni qo‘lida ko‘tarib, 
o‘tirganda tizzasida olib o‘tirardi. Bir kuni Muso Fir’avnning soqoliga chang solib, yulib oldi. Bundan 
g‘azablangan Fir’avn chaqaloqni o‘limga buyurdi. Osiya Musoni himoya qilib, uning aqlsiz go‘dakligiga ishora 
qildi va eriga: “Bu chaqaloq tilla bilan cho‘g‘ning farqiga yetmaydi-yu, sizga dushmanlik qilarmidi?!” – deb, 
gapining isboti uchun uning oldiga bir tovoq oltin va bir tovoq cho‘g‘ni keltirishdi. Muso qo‘lini oltinga 
cho‘zganda, Jabroil farishta kelib, cho‘g‘ga to‘g‘irlab qo‘ydilar. Muso cho‘g‘ni ushladi, qo‘li kuyib darhol uni 
og‘ziga olib borganda, qo‘liga ilashib chiqqan cho‘g‘ Musoning tilini kuydirdi. Shundan so‘ng Musoning tili 
duduq bo‘lib qolgan edi. Ibn Kasir. Qisasul-anbiyo. Qohira. 236-bet)
 
(duduqlikni) yechib yuborgin, toki ular 
(qavmim) gapimni anglasinlar. Menga o‘z ahlimdan vazir qilgin, ya’ni birodarim Horunni. U bilan belimni 
baquvvat qilgin. Va uni ishimda (ya’ni payg‘ambarlik ishida) sherik qilgin. Toki, biz Senga ko‘proq tasbeh 
aytaylik, va Seni ko‘proq yod etaylik. Albatta, Sen bizni ko‘ruvchi zotsan. Alloh dedi: «So‘ragan 
narsang senga ato etildi, ey, Muso!». (Toha, 24-36.)
 
  
Alloh taolo Muso (a.s.)ning duolarini ijobat qilib, talablarini qondirganini «Maryam» surasida ham ta’kidlaydi: 
 ﺎًّﻴِﺒَﻧ َنوُرﺎَه ُﻩﺎَﺧَأ ﺎَﻨِﺘَﻤْﺣَر ْﻦِﻣ ُﻪَﻟ ﺎَﻨْﺒَهَوَو
)
٥٣
(
 
«Biz unga o‘z fazlimiz bilan birodari – Horunni payg‘ambar qilib berdik». (Maryam. 53.) 
Oysha onamiz (r.a.) haj yo‘lida ketayotib, bir odamning: «Qaysi aka o‘zining ukasiga eng ishonchli sherik bo‘lgan?» - 
deb savol qilganini eshitdilar. Butun qavmdagilar sukut saqlab, javobga og‘iz ochmadilar. Shunda Oysha onamiz (r.a.) 
atrofdagilarga dedilar: «Musoning duosi bilan akasi Horunni Alloh taolo eng ishonchli sherik qilgan». (Ibn Kasir, Qisasul 
anbiyo. Qohira, 236-bet.) 
Shunday qilib, Alloh taolo Muso va Horun payg‘ambarlarni birgalikda Fir’avn va uning qavmini hidoyatga 
chaqirish uchun Misrga yubordi. 
 َﻦﻴِﻤِﻟﺎﱠﻈﻟا َمْﻮَﻘْﻟا ِﺖْﺋا ِنَأ ﻰَﺳﻮُﻣ َﻚﱡﺑَر ىَدﺎَﻧ ْذِإَو
)
١٠
(
 َنﻮُﻘﱠﺘَﻳ ﻻَأ َنْﻮَﻋْﺮِﻓ َمْﻮَﻗ
)
١١
(
 ِّبَر َلﺎَﻗ
 ِنﻮُﺑِّﺬَﻜُﻳ ْنَأ ُفﺎَﺧَأ ﻲِّﻧِإ
)
١٢
(
 َنوُرﺎَه ﻰَﻟِإ ْﻞِﺳْرَﺄَﻓ ﻲِﻧﺎَﺴِﻟ ُﻖِﻠَﻄْﻨَﻳ ﻻَو يِرْﺪَﺻ ُﻖﻴِﻀَﻳَو
)
١٣
(
َﺄَﻓ ٌﺐْﻧَذ ﱠﻲَﻠَﻋ ْﻢُﻬَﻟَو
 ِنﻮُﻠُﺘْﻘَﻳ ْنَأ ُفﺎَﺧ
)
١٤
(
 َنﻮُﻌِﻤَﺘْﺴُﻣ ْﻢُﻜَﻌَﻣ ﺎﱠﻧِإ ﺎَﻨِﺗﺎَﻳﺂِﺑ ﺎَﺒَهْذﺎَﻓ ﻼَآ َلﺎَﻗ
)
١٥
(
 َﻦﻴِﻤَﻟﺎَﻌْﻟا ِّبَر ُلﻮُﺳَر ﺎﱠﻧِإ ﻻﻮُﻘَﻓ َنْﻮَﻋْﺮِﻓ ﺎَﻴِﺗْﺄَﻓ
)
١٦
(
 َﻞﻴِﺋاَﺮْﺳِإ ﻲِﻨَﺑ ﺎَﻨَﻌَﻣ ْﻞِﺳْرَأ ْنَأ
)
١٧
(
َﺖْﺜِﺒَﻟَو اًﺪﻴِﻟَو ﺎَﻨﻴِﻓ َﻚِّﺑَﺮُﻧ ْﻢَﻟَأ َلﺎَﻗ
 َﻦﻴِﻨِﺳ َكِﺮُﻤُﻋ ْﻦِﻣ ﺎَﻨﻴِﻓ 
)
١٨
(
 َﺖْﻠَﻌَﻓ ﻲِﺘﱠﻟا َﻚَﺘَﻠْﻌَﻓ َﺖْﻠَﻌَﻓَو
 َﻦﻳِﺮِﻓﺎَﻜْﻟا َﻦِﻣ َﺖْﻧَأَو
)
١٩
(
 
«(Ey Muhammad,) eslang, Robbingiz Musoga nido qilib: «Zolimlar qavmiga borgin – Fir’avn qavmiga. 
Ular  (Mendan) qo‘rqmaydilarmi?» - degan edi. Muso aytdi: «Ey Robbim, (borurman, lekin) ular meni 

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
98
yolg‘onchi qilishlaridan qo‘rqaman. Dilim tang bo‘lur, tilim esa burro emas. Bas, (birodarim) Horunga 
ham  (payg‘ambarlik) yuborgin! Yana ular nazdida mening gunohim bor. Bas, meni o‘ldirib 
qo‘yishlaridan qo‘rqaman». Alloh aytdi: «Yo‘q (o‘ldira olmaslar)! Bas, (Horun bilan) mo‘‘jizalarimizni olib 
boringlar! Albatta, Biz sizlar bilan birga (savol-javoblaringizni) tinglab turuvchidirmiz. Bas, ikkovingiz 
Fir’avnga borib aytinglar: «Haqiqatan, biz olamlar Parvardigorining elchilarimiz. Isroil avlodini bizga 
qo‘shib  (o‘z yurtlari – Falastinga) jo‘natgin! Fir’avn Musoga dedi: «Biz seni bolalik chog‘ingda o‘z 
ichimizda tarbiyalamaganmidik, umringning bir necha yilida oramizda turgan eding-ku! Keyin 
noshukrlardan bo‘lib qilgan ishingni qilgan eding-ku!». (Shuaro, 10-19.)
 
 
Alloh taolo Muso (a.s.) va Horun (a.s.)ni Fir’avnning huzuriga yuborar ekan, uning va qavmining huzurida 
qo‘pollik qilmasdan, o‘zlarini odob doirasida saqlashni, imkonlarining boricha muloyimlik bilan da’vat qilishni, 
Fir’avn xudolik da’vosini qilib, adashayotganini, u Allohning oddiy bandalaridan biri ekanligini, u o‘ziga noloyiq 
da’vo sababli, uning qavmi esa unga ergashganligi sababli zalolatda ekanligini aytib, zarur bo‘lganda mo‘‘jiza 
ko‘rsatish bilan o‘zlarining haq payg‘ambarliklarini isbotlashni buyurdi. Shu bilan birga ularning zimmasiga 
Fir’avndan Isroil avlodiga o‘z yerlari – Falastinga chiqib ketishga ijozat berishini talab qilishni ham yukladi: 
 ﻰَﻐَﻃ ُﻪﱠﻧِإ َنْﻮَﻋْﺮِﻓ ﻰَﻟِإ ﺎَﺒَهْذا
)
٤٣
(
 ﻰَﺸْﺨَﻳ ْوَأ ُﺮﱠآَﺬَﺘَﻳ ُﻪﱠﻠَﻌَﻟ ﺎًﻨِّﻴَﻟ ﻻْﻮَﻗ ُﻪَﻟ ﻻﻮُﻘَﻓ
)
٤٤
(
 
«Ikkovingiz Fir’avnning oldiga boringiz, chunki u (Men – xudoman), deb haddidan oshdi. Bas, unga 
yumshoq so‘z so‘zlangiz! Shoyad, u eslatma olsa yoki (halok bo‘lishidan) qo‘rqsa». (Toha,  43-44.)
 
 
Har qanday odamning qalbini zabt etish uchun unga shirin muomala, yumshoq so‘z, ochiq yuz bilan ro‘baro‘ 
bo‘lish kerak. Shuning chun ham Alloh taolo barcha payg‘ambarlarga xuddi shunday sifatni fazilat qilib bergan. 
Qaysi payg‘ambarning tarixini o‘qimang, u o‘z qavmiga shirin muomala qilganini, qavmning inkoriga, tazyiqiga 
matonat bilan chidaganining guvohi bo‘lamiz. 
Ustoz H. S. Karomatovning payg‘ambarlar tarixiga oid yozgan kitobini «Xo‘rlangan payg‘ambarlar 
g‘alabasi» deb nomlashi ham bejiz emas. Bunda barcha payg‘ambarlar o‘z qavmlari tomonidan qo‘pollik, 
munkirlik bilan qarshi olinib, ularga nisbatan yomon munosabatda bo‘lishgani, xo‘rlashgani, azoblashgani, 
shunga qaramay, payg‘ambarlar sabr-matonat, afv-mag‘firat, rahm-muruvvat ko‘rsatishib, oxir-oqibat g‘oliblik 
ular tarafida bo‘lganiga ishora bor. 
Payg‘ambarlardan biri Yunus (a.s.)ning ana shu xos fazilatdan biroz chekinishlari natijasi esa, u kishining 
o‘zlari jiddiy sinovga giriftor bo‘lishlari bilan yakunlandi. Agar Yunus (a.s.) Allohga ma’qul bo‘ladigan iltijoni 
qilmaganlarida, bu chekinish nima bilan yakunlanishi faqat Allohga ayon edi, ya’ni nahang qornida 
qiyomatgacha qolib ketishlari mumkin edi. 
Shuning uchun Alloh taolo Payg‘ambarimiz (s.a.v.)ni payg‘ambar qilib, Quraysh ahlini da’vat etishga 
yuborayotganda shunday dedi:  
 ﺎَﻣ َءﺎَﺳ ﻻَأ ٍﻢْﻠِﻋ ِﺮْﻴَﻐِﺑ ْﻢُﻬَﻧﻮﱡﻠِﻀُﻳ َﻦﻳِﺬﱠﻟا ِراَزْوَأ ْﻦِﻣَو ِﺔَﻣﺎَﻴِﻘْﻟا َمْﻮَﻳ ًﺔَﻠِﻣﺎَآ ْﻢُهَراَزْوَأ اﻮُﻠِﻤْﺤَﻴِﻟ
 َنوُرِﺰَﻳ
)
٢٥
(
 
«(Ey Muhammad,) Rabbingizning yo‘li (dini)ga hikmat va chiroyli nasihat bilan da’vat qiling! Ular bilan eng 
go‘zal uslubda munozara qiling!». (Nahl, 25.)
 
  
«Ankabut» surasida esa «Ahli kitoblar»ga ham muloyim muomala qilishga, ular bilan qo‘pollik qilib, 
mujodala qilmaslikka buyurgan: 
َﻇ َﻦﻳِﺬﱠﻟا ﻻِإ ُﻦَﺴْﺣَأ َﻲِه ﻲِﺘﱠﻟﺎِﺑ ﻻِإ ِبﺎَﺘِﻜْﻟا َﻞْهَأ اﻮُﻟِدﺎَﺠُﺗ ﻻَو
 يِﺬﱠﻟﺎِﺑ ﺎﱠﻨَﻣﺁ اﻮُﻟﻮُﻗَو ْﻢُﻬْﻨِﻣ اﻮُﻤَﻠ
 َنﻮُﻤِﻠْﺴُﻣ ُﻪَﻟ ُﻦْﺤَﻧَو ٌﺪِﺣاَو ْﻢُﻜُﻬَﻟِإَو ﺎَﻨُﻬَﻟِإَو ْﻢُﻜْﻴَﻟِإ َلِﺰْﻧُأَو ﺎَﻨْﻴَﻟِإ َلِﺰْﻧُأ
)
٤٦
(
 
«(Ey mo‘minlar) sizlar ahli kitob bilan faqat eng chiroyli uslubda munozara qilinglar, illo ularning orasidagi 
zulm (tajovuz) qilganlar bundan mustasnodirlar». (Ankabut, 46.) 
Vahb ibn Munabbahning aytishicha, Alloh taolo Muso va Horunga «Bas, unga yumshoq so‘z so‘zlangiz!» deganida:  
«Mening kechiruvchiligim va mag‘firatim g‘azabimdan va azobimdan osonroq»ligini aytinglar», - degan edi. 
 ِﻪِﺑ ُﻦِﻣْﺆُﻳ ْﻦَﻣ ِءﻻُﺆَه ْﻦِﻣَو ِﻪِﺑ َنﻮُﻨِﻣْﺆُﻳ َبﺎَﺘِﻜْﻟا ُﻢُهﺎَﻨْﻴَﺗﺁ َﻦﻳِﺬﱠﻟﺎَﻓ َبﺎَﺘِﻜْﻟا َﻚْﻴَﻟِإ ﺎَﻨْﻟَﺰْﻧَأ َﻚِﻟَﺬَآَو
 َنوُﺮِﻓﺎَﻜْﻟا ﻻِإ ﺎَﻨِﺗﺎَﻳﺂِﺑ ُﺪَﺤْﺠَﻳ ﺎَﻣَو
)
٤٧
(
 
«Bas, sizlar uning oldiga borib (aytinglar): «Biz Parvardigoringning elchilaridirmiz. Isroil avlodini biz bilan birga 
qo‘yib yuborgin, ularni azoblamagin. Biz senga Rabbing tomonidan hujjat keltirdik. Hidoyatga ergashganlarga 
salom (omonlik) bo‘lur». ( O’sha sura, 47.)
 
 
 
Muso (a.s.) bilan Horun (a.s.) Fir’avnning huzuriga borib, uni Haq yo‘liga chaqirishdi. Fir’avn Muso (a.s.)ga: 

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
99
 َﻦﻴِﻨِﺳ َكِﺮُﻤُﻋ ْﻦِﻣ ﺎَﻨﻴِﻓ َﺖْﺜِﺒَﻟَو اًﺪﻴِﻟَو ﺎَﻨﻴِﻓ َﻚِّﺑَﺮُﻧ ْﻢَﻟَأ َلﺎَﻗ
)
١٨
(
 َﺖْﻠَﻌَﻓ ﻲِﺘﱠﻟا َﻚَﺘَﻠْﻌَﻓ َﺖْﻠَﻌَﻓَو
 َﻦﻳِﺮِﻓﺎَﻜْﻟا َﻦِﻣ َﺖْﻧَأَو
)
١٩
(
 َﻦﻴِّﻟﺎﱠﻀﻟا َﻦِﻣ ﺎَﻧَأَو اًذِإ ﺎَﻬُﺘْﻠَﻌَﻓ َلﺎَﻗ
)
٢٠
(
 ْﻢُﻜُﺘْﻔِﺧ ﺎﱠﻤَﻟ ْﻢُﻜْﻨِﻣ ُتْرَﺮَﻔَﻓ
ِﻟ َﺐَهَﻮَﻓ
 َﻦﻴِﻠَﺳْﺮُﻤْﻟا َﻦِﻣ ﻲِﻨَﻠَﻌَﺟَو ﺎًﻤْﻜُﺣ ﻲِّﺑَر ﻲ
)
٢١
(
 ﻲِﻨَﺑ َتْﺪﱠﺒَﻋ ْنَأ ﱠﻲَﻠَﻋ ﺎَﻬﱡﻨُﻤَﺗ ٌﺔَﻤْﻌِﻧ َﻚْﻠِﺗَو
 َﻞﻴِﺋاَﺮْﺳِإ
)
٢٢
(
 َﻦﻴِﻤَﻟﺎَﻌْﻟا ﱡبَر ﺎَﻣَو ُنْﻮَﻋْﺮِﻓ َلﺎَﻗ
)
٢٣
(
 ﺎَﻣَو ِضْرﻷاَو ِتاَوﺎَﻤﱠﺴﻟا ﱡبَر َلﺎَﻗ
 َﻦﻴِﻨِﻗﻮُﻣ ْﻢُﺘْﻨُآ ْنِإ ﺎَﻤُﻬَﻨْﻴَﺑ
)
٢٤
(
 َنﻮُﻌِﻤَﺘْﺴَﺗ ﻻَأ ُﻪَﻟْﻮَﺣ ْﻦَﻤِﻟ َلﺎَﻗ
)
٢٥
(
 ُﻢُﻜِﺋﺎَﺑﺁ ﱡبَرَو ْﻢُﻜﱡﺑَر َلﺎَﻗ
 َﻦﻴِﻟﱠوﻷا
)
٢٦
(
 ٌنﻮُﻨْﺠَﻤَﻟ ْﻢُﻜْﻴَﻟِإ َﻞِﺳْرُأ يِﺬﱠﻟا ُﻢُﻜَﻟﻮُﺳَر ﱠنِإ َلﺎَﻗ
)
٢٧
(
 
«Biz seni bolalik chog‘ingda o‘z ichimizda tarbiyalamaganmidik, umringning bir necha yilida 
oramizda turgan eding-ku! Keyin noshukrlardan bo‘lib qilgan ishingni qilgan eding-ku!» (Muso (a.s.) 
aytdi: «O’shanda men u ishni yanglishganlardan bo‘lib qilgan edim. So‘ngra sizlardan qo‘rqib qochib 
ketdim. Keyin Rabbim menga hikmat berdi va meni payg‘ambarlardan qildi. O’sha sen menga minnat 
qilayotgan ne’mat (aslida) sen Isroil avlodini qul qilib olishing tufaylidir. Fir’avn dedi: «Olamlarning 
Parvardigori (deganing) nima?» (Muso) aytdi: «Agar ishonadigan bo‘lsanglar, U osmonlar va Yerning 
hamda ularning orasidagi barcha narsalarning Parvardigori (murabbiysi)dir».  (Fir’avn) atrofidagi 
(a’yon)lariga: «Eshitmayapsizlarmi?!», - dedi. (Muso) aytdi: «U sizlarning ham, o‘tgan ota-
bobolaringizning ham Parvardigoridir. (Fir’avn) dedi: «Sizlarga yuborilgan bu payg‘ambaringiz, 
qasamki, jinnidir». (Shuaro, 18-27.)
 
 
 ﻰَﺳﻮُﻣ ﺎَﻳ ﺎَﻤُﻜﱡﺑَر ْﻦَﻤَﻓ َلﺎَﻗ
)
٤٩
(
 ىَﺪَه ﱠﻢُﺛ ُﻪَﻘْﻠَﺧ ٍءْﻲَﺷ ﱠﻞُآ ﻰَﻄْﻋَأ يِﺬﱠﻟا ﺎَﻨﱡﺑَر َلﺎَﻗ
)
٥٠
(
 َلﺎَﻗ
 ﻰَﻟوﻷا ِنوُﺮُﻘْﻟا ُلﺎَﺑ ﺎَﻤَﻓ
)
٥١
(
 ﻰَﺴْﻨَﻳ ﻻَو ﻲِّﺑَر ﱡﻞِﻀَﻳ ﻻ ٍبﺎَﺘِآ ﻲِﻓ ﻲِّﺑَر َﺪْﻨِﻋ ﺎَﻬُﻤْﻠِﻋ َلﺎَﻗ
)
٥٢
(
 
«Fir’avnga kelib, mazkur so‘zlarni aytishgach, u dedi: «Ikkingizning rabbingiz kim, ey Muso?» 
(Muso) aytdi: «Rabbimiz har bir narsaga O’z yaratuvchiligini ado etib (ko‘rsatib), so‘ngra (uni) to‘g‘ri 
yo‘lga yo‘llagan zotdir». (Fir’avn) dedi: «Unda avvalgi avlodlarning holi nedir? (Rabbing ularni ham 
azoblaganmi?)». (Muso) aytdi: «Ular haqidagi ma’lumot Rabbim huzuridagi Kitob (Lavhul-mahfuz)dadir. 
Rabbim adashmas va unutmas».( Toha, 49-52.)
 
 
Buni eshitgan Fir’avn juda g‘azablandi va: 
 َﻦﻴِﻧﻮُﺠْﺴَﻤْﻟا َﻦِﻣ َﻚﱠﻨَﻠَﻌْﺟﻷ يِﺮْﻴَﻏ ﺎًﻬَﻟِإ َتْﺬَﺨﱠﺗا ِﻦِﺌَﻟ َلﺎَﻗ
)
٢٩
(
 ٍﻦﻴِﺒُﻣ ٍءْﻲَﺸِﺑ َﻚُﺘْﺌِﺟ ْﻮَﻟَوَأ َلﺎَﻗ
)
٣٠
(
 َﻦﻴِﻗِدﺎﱠﺼﻟا َﻦِﻣ َﺖْﻨُآ ْنِإ ِﻪِﺑ ِتْﺄَﻓ َلﺎَﻗ
)
٣١
(
 
«Qasamki, agar mendan o‘zgani iloh qilib oladigan bo‘lsang, albatta, men seni zindonbandlardan 
qilurman». - dedi. (Muso) aytdi: «Agar men senga aniq narsa (mo‘‘jiza) keltirsam-chi? (Fir’avn) dedi: 
«Bas, agar rostgo‘ylardan bo‘lsang, o‘sha mo‘‘jizangni keltir-chi!». (Shuaro, 29.)
 
  
Alloh taolo Muso (a.s.)ni bir necha payg‘ambarlik mo‘‘jizalari bilan quvvatlagan edi. Ularning biri qo‘llaridagi 
hassalari edi. Muso (a.s.) hassalarini yerga tashladilar, u shu ondayoq ajdarhoga aylandi. Qo‘llarini 
qo‘ynilaridan chiqargan edilar, hammayoq munavvar bo‘lib ketdi. 
Ammo Fir’avn ham a’yonlar ham bu hodisani payg‘ambarlik mo‘‘jizasi emas, oddiy sehr  deb o‘ylashdi.  
 ٌﻢﻴِﻠَﻋ ٌﺮِﺣﺎَﺴَﻟ اَﺬَه ﱠنِإ ُﻪَﻟْﻮَﺣ ﻺَﻤْﻠِﻟ َلﺎَﻗ
)
٣٤
(
 اَذﺎَﻤَﻓ ِﻩِﺮْﺤِﺴِﺑ ْﻢُﻜِﺿْرَأ ْﻦِﻣ ْﻢُﻜَﺟِﺮْﺨُﻳ ْنَأ ُﺪﻳِﺮُﻳ
 َنوُﺮُﻣْﺄَﺗ
)
٣٥
(
َﺪَﻤْﻟا ﻲِﻓ ْﺚَﻌْﺑاَو ُﻩﺎَﺧَأَو ْﻪِﺟْرَأ اﻮُﻟﺎَﻗ
 َﻦﻳِﺮِﺷﺎَﺣ ِﻦِﺋا
)
٣٦
(
 ٍﻢﻴِﻠَﻋ ٍرﺎﱠﺤَﺳ ِّﻞُﻜِﺑ َكﻮُﺗْﺄَﻳ
)
٣٧
(
 
«Fir’avn atrofidagi zodagonlarga: «Aniqki, bu (Muso) bilimdon sehrgardir. U o‘z sehri bilan sizlarni 
o‘z yerlaringizdan chiqarmoqchi. Nima deysizlar?» - dedi. Ular aytishdi: «Uni va akasi (Horunni) qo‘yib 
turgin-da, hamma shaharlarga (sehrgarlarni yig‘ib keladigan kishilarni) jo‘natgin! Ular senga barcha o‘tkir 
sehrgarlarni keltirsinlar!». (Shuaro, 34-37.)
 
 

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
100
 ﻰَﺳﻮُﻣ ﺎَﻳ َكِﺮْﺤِﺴِﺑ ﺎَﻨِﺿْرَأ ْﻦِﻣ ﺎَﻨَﺟِﺮْﺨُﺘِﻟ ﺎَﻨَﺘْﺌِﺟَأ َلﺎَﻗ
)
٥٧
(
 َﻚﱠﻨَﻴِﺗْﺄَﻨَﻠَﻓ
 ْﻞَﻌْﺟﺎَﻓ ِﻪِﻠْﺜِﻣ ٍﺮْﺤِﺴِﺑ
 ىًﻮُﺳ ﺎًﻧﺎَﻜَﻣ َﺖْﻧَأ ﻻَو ُﻦْﺤَﻧ ُﻪُﻔِﻠْﺨُﻧ ﻻ اًﺪِﻋْﻮَﻣ َﻚَﻨْﻴَﺑَو ﺎَﻨَﻨْﻴَﺑ