Ismatova gulzoda zarpillaevna

2.2. Yuzlik mavzusida tarkibli - murakkab masalalar ustida ishlashning nazariy asoslari
Boshlagʻich sinf oʻquvchilarini tarkibli masalalar yechishga oʻrgatishda berilganlari yetishmaydigan masallarni yechish muhim rol oʻynaydi. Bunday masalalar matematika darsligida dastlab quyidagi koʻrinishda beriladi. “Malik 10 ta misol yechishi kerak. U misolni yechib boʻldi. Yana nechta misol yechish kerak?”.
Qoʻyilgan savolga javob berish uchun ma`lumotlar (yana 1 ta ma`lumot) yetishmaydi. Bu ma`lumotni oʻquvchilarning oʻzlari kiritishlariga imkon berib, ularning e`tiborlarini kiritilayotgan ma`lumot masalaning shartida berilgan ma`lumotlarga bogʻliq boʻlishiga qaratish lozim. Ya`ni, masalan, “darcha” ga 11, 12 sonlarini qoʻyib boʻlmaydi. Chunki, oʻquvhci bor-yogʻi 10 ta misol yechishi kerak.
Aslida tarkibli-murakkab masalalarni yechishda ham shunday vaziyat hosil boʻladi. Masalan, masalaning asosiy savoliga (2 amalli) javob berish uchun bitta ma`lumot yetishmaydi. Bu ma`lumotni masalada berilgan boshqa ma`lumotlardan foydalanib topish kerak. Bunday vaziyat biroz murakkab boʻladi. Shuning uchun, ma`lumotlari yetishmaydigan masalalarni yechish va malakani asta-sekin egallash va malakani asta-sekin egallash va oʻquvchilar tarkibli masalalarni yeshichda yuritadigan mulohazalarni yaratish imkonini beradi.
Tarkibli-murakkab masalalarni yechishga tayyorlashda ikki savolli masalalar alohida oʻrin tutadi. M: “Masalan, masalaning asosiy savoliga (2 amalli) javob berish uchun bitta ma`lumot yetishmaydi. Bu ma`lumotni masalada berilgan boshqa ma`lumotlardan foydalanib topish kerak. Bunda vaziyat biroz murakkab boʻladi. Shuing uchun, ma`lumotlari yetishmaydigan masalalarni yeshich va malakani asta-sekin egallalsh va oʻquvchilar tarkibli masalalarni yechishda yuritadigan mulohazalarni yaratish imkonini beradi.
Tarkibli-murakkab maslalarni yechishga tayyorlashda ikki savolli masalalar alohida oʻrin tutadi.
M: “Duradgor 8 ta kitob tokchasi, undan 3 ta kam oshxona tokchasi yasadi. Duradgor nechta oshxona tokchasi yasagan?” berilgan topshiriqqa asoslanib, u bilan ishlashga ijobiy yaqinlashish mumkin. M: oʻquvchilarga savollarni boshqacha tartibda berish va oldin qaysi savollarga javob berish kerakligini yoki berilgan savollardan qaysinisiga oʻquvchilar javob bera olishlarini aniqlash kerak. Buni yaxshi oʻzlashtirish uchun oʻzaro bogʻliq boʻlmagan 2 ta savolli masalani yechish uchun berish kerak va oʻquvchilar e`tiborini shu holga qaratish kerak. Masalan, “1-tokchada 6 ta, ikkinchi tokchada 8 ta kitob bor. Ikkala tokchda nechta kitob bor. Bir tokchdagi kitoblar boshqa tokchadagi kitoblardan nechta ortiq?”
Qoʻyilgan savolga javob berish uchun zarur boʻlgan kerakli ma`lumotlarni tanlash malakasini shakllantirsh uchun “mavhum” ma`lumotlari boʻlgan masalalar ham juda foydalidir. M: “Valida 6 ta, Lolada undan 2 ta kam marka bor. Kamolda 3 ta marka bor. Vali bilan Kamolda nechta marka bor?”
Yana quyidagicha masalani berish oʻrinlidir. “Daraxtda 10 ta qush oʻtirgan edi. Oldin 3 ta qush, keyin yana 2 ta qush uchib ketdi. Nechta qush uchib ketdi?” Bunday masla ustida ishlab, uni shunday toʻldirish mumkin: “Bu masalada javob berish mumkin boʻlgan yana savol oʻylab toping. (Daraxtda nechta qush qolgan?)”
Tarkibli masala bilan tanishtirishda har xil metodlardan foydalanish mumkin:

1.