Ismatova gulzoda zarpillaevna

2.3. Yuzlikka oid tarkibli masalalar ustida ishlash usullari
Boshlangʻich matematika kursi maqsadga muvofiq ravishda tanlangan masalalar sistemasi asosida bayon qilinadi. Bu sistemada matnli masalalar katta oʻrinni egallaydi.
Boshlangʻich sinf oʻqituvchilari ishlarini kuzatish oʻqituvchilarning ba’zilari va ularning oʻquvchilari tarkibli masalalarni yechishda yechishning har xil shaklda yozilishini uning har xil yechilish usuli deb bilishlarini koʻrsatmoqda.
Aytib oʻtilgan tushunchalarni aralashtirib yuborish masalalarni har xil usullar bilan yechish haqiqatdan talab qilinganda bolalar yo topshiriqni butunlay tushunmaydilar yoki juda qiynalib tushunishlariga olib keladi. Bu esa oʻz navbatida, masalalar ustida ishlashning bu muhim turining yangi masalalarni har xil usul bilan yechishning oʻrgatuvchi va tarbiyalovchi imkoniyatlarini pasaytirib yuboradi.
Shu sababli oʻqituvchilarning e’tiborlarini masalani yechish usuli bilan yechimni yozish shakllarini bir-biridan farq qilishga qaratish kerakligini oʻrinli deb hisoblaymiz.
Agar masalaning yechimlari yechish uchun asos qilib olingan berilganlar va izlanayotganlar orasidagi bogʻlanishlar bilan yoki bu bogʻlanishlardan foydalanish ketma – ketligi bilan farq qilsa, masala har xil usul bilan yechilgan hisoblanadi.
Masalan, ushbu masalani qaraymiz: “Mehnat dasrlari uchun har bir gʻaltagi 1000 soʻmdan 4 ta oq ip va xuddi shu bahoda 6 ta qora ip sotib olishdi. Iplar uchun qancha toʻlashgan?.”
Bu masala ikkita arifmetik usul bilan yechilishi mumkin. Bu usullarning ayoniyroq boʻlgan birinchisida oldin oq iplarning qancha turishini aniqlashadi: (1000*4) soʻm, shundan keyin qora iplarning qancha turishini aniqlashadi: (1000*6) soʻm, va nihoyat bu iplarning hammasi qancha turishini aniqlashadi.
Har bir usul uchun yechimning yozilishi bir necha xil boʻlishi mumkin. Har qaysi yechish usuli uchun bu shakllarning hammasini koʻrsatamiz.
Yechimni reja bilan amallar boʻyicha yozish.
1 – usul:
1) Oq iplar qancha turadi?
1000*4 = 4000 (soʻm)
2) Qora iplar qancha turadi?
1000*6 = 6000 (soʻm)
3) Bu iplarning hammasiga qancha toʻlashgan?
6000 + 4000 = 10000
Javob: 10000 soʻm
2-usul:
1) Hammasi boʻlib, nechta ip sotib olishgan?

6 + 4 = 10 (gʻaltak).

2) Bu iplarning hammasi uchun qancha toʻlashgan?
10 * 1000 = 10000 (soʻm)
Javob: 10000 soʻm
Hozirgi vaqtda boshlangʻich maktabda masalalar yechimlarining bu xilda yozilishidan juda kam hollarda foydalaniladi. Ammo shunga qaramay bu yozuv shakli bilan oʻquvchilarni tanishtirish foydali va undan boshqa shakllarga qaraganda kamroq boʻlsa ham, matematika darslarida foydalanish kerak deb hisoblaymiz.
Shu masala yechilishining boshqa shaklda yozilishini qaraymiz, bu yechimni amallar boʻyicha tushuntirishlar bilan yozishdir.
I usul:
1) 1000 * 4 = 4000 (soʻm) - Oq iplar shuncha turadi.

2) 1000 * 6 = 6000 (soʻm) - Qora iplar shuncha turadi.

3) 6000 + 4000 = 10000 (soʻm) – Hamma ip shuncha turadi.
Javob: 10000 soʻm.
II usul:

1) 6 + 4 = 10 (iplar) - sotib olingan iplar soni.

2) 10 * 1000 = 10000 (soʻm) – hamma ipning qiymati.
Javob: 10000 (soʻm).
Masala yechilishini tushuntirishlarsiz amallar boʻyicha taxt qilish ham mumkin. Shuningdek, masala boʻyicha tengliklar tuzish va uning qiymatini topish mumkin.
I usul: 1000 * 4 + 1000 * 6 = 10000 (soʻm)
Javob: hamma ip 10000 soʻm turadi.
II usul: 1000 * (6 + 4) = 10000 (soʻm)
Javob: hamma ip 10000 soʻm turadi.
Yuqorida keltirilgan yozuv tenglikdir, uning chap qismi masala boʻyicha tuzilgan (1000 * 4 + 1000 * 6) ifodadan, oʻng qismi esa oldingi ifodaning qiymati boʻlmish bitta sondan iborat (10000)
Masalaning shu shaklda yozilgan yechimini tekshirishda oʻquvchilarga bunday savollarni berish mumkin:
1. Masala boʻyicha tuzilgan ifodani oʻqing.
Bu topshiriqni bajarishda oʻquvchilar tenglikning chap qisminigina oʻqishlari kerak. (1000*4 va 1000*6 koʻpaytmalarning yigʻindisi.) Ifoda oʻqib boʻlingandan keyin savollar berish mumkin, bu savollarga beriladigan javoblar oʻquvchilar (1000*4 va 1000*6) ifodalarning har qaysi qismi mazmunini qanday tushunganliklarini va butun (1000*4+1000*6) ifoda mazmunini qanday tushunganliklarini koʻrsatadi: oʻn bilan toʻrtning koʻpaytmasi nimani bildiradi?, oʻn bilan oltining koʻpaytmasi nimani bildiradi?, bu koʻpaytmalarning yigʻindisi nimani bildiradi?
2. Shu ifoda qiymatini ayting. (Masala boʻyicha tuzilgan ifodaning qiymati10000 ga teng)
3. Masalaning savoliga javob bering. (Hamma ip 10000 soʻm turadi)
Masalalar yechishda tegishli atamalarning oʻz nutqida toʻgʻri ishlatish kerak: a) Masalani yeching va yechimni amallar boʻyicha tushuntirishlar bilan yozing;

b) Masalani ikki usul bilan yeching, har bir yechimni tenglik koʻrinishida yozing, bu tenglikning chap qismi masala boʻyicha tuzilgan ifodadan iborat boʻlsin;