Issiqlik energetikasi

16.4. Termokonduktomerik gaz tahlillagich asboblar 

Gaz tahlillagichlari tekshirilayotgan gaz aralashmasidagi tarkibiy qism yoki

tarkibiy qismlar yig‟indisi kontsentratsiyasi haqida ma„lumot beradigan qurilmadir.
Gaz tahlillagichlari sanoatning barcha sohalarida va ilmiy tadqiqot ishlarida keng
ishlatiladi. Gazlarni tarkibini uzluksiz avtomatik nazorat qilish asosida olib boriladi.
IES da organik yoqilg‟ilarni yoqishda yonish jarayonini nazorat qilish va kerakli havo
miqdorini (ortiqcha miqdorini) aniqlash uchun avtomatik gaz tahlillagichi ishlatiladi.
Gazlarni tahlil qilish uchun quyidagi usullar qo‟llaniladi: namunani oldindan
o‟zgartirmasdan termokonduktometrik, termomagnit, adsortsion – optik, pnevmatik
usullari namuna oldindan o‟zgartirilgan usullar, elektrokimyoviy (konduktometrik,
kulonmetrik, potensiometrik, polegrafik) usullaridir. Termokonduktometrik gaz
tahlillagichlarining ishlash prinsipi gaz aralashmasi Issiqlik o‟tkazish qobiliyatining
tekshirilayotgan tarkibiy qism kontsentratsiyasiga bog‟liqligiga asoslangan. Agar
binar aralashmasi tarkibiy qismlarning Issiqlik o‟tkazuvchanligi har xil bo‟lsa, bu
usulni qo‟llash qulay. Ko‟pchilik gaz aralashmalarining Issiqlik o‟tkazuvchanligini
quyidagi formula bilan aniqlash mumkin:





*
100
...
*
100
*
100
*
100
3
2
n
С
С
С
С




(16.1)
С
1
, С
2
, С
3
…С
n
– Issiqlik o‟tkazuvchanlik; λ
1
, λ
2
, λ
3
, …λ
n
- tarkibiy qismlar miqdori bunda
с=100%
Aniqlanmaydigan tarkibiy qismlar yig‟indisi kontsentratsiyasi С
в
ga ko‟ra mos
keladigan
Issiqlik
o‟tkazuvchanligi λ
в
bo‟ladi,
aralashmaning
Issiqlik
o‟tkazuvchanligi quyidagi ifodadan aniqlanadi:
В
В
А
А
С
С



*
100
*
100


(16.2)
С
в
+С
в
=1 bo‟lganligi uchun aniqlanadigan tarkibiy qism kontsentratsiyasi Са
ning aralashmaning o‟lchanadigan Issiqlik o‟tkazuvchanligi λ
в
ga bog‟liqligi
aniqlanmaydigan va aniqlanadigan tarkibiy qismlar quyidagicha bo‟ladi:
С
А
=(λ -λ
в
)(λ
А
λ
в
)
(16.3)
Gaz tahlillagichlariga o‟tkazgich sifatida elektr qarshiligining harorat
koeffitsienti yuqori va kimyoviy jihatidan chidamli metall simdan foydalaniladi,

---

---

106
platina volfram, nikel, tantal shularga misol bo‟la oladi. O‟lchash chizmalari bevosita

hisoblash yoki avtomatik muvozanatlash prinsipiga ko‟ra ko‟riladi. Doimiy sarfga
ega bo‟lgan tekshirilayotgan gaz aralashmasi Rt 1 ishlovchi kameralarga keladi.
Ko‟prikning qolgan Еlkasiga etalon aralashmali Rt2 yordamchi kameralar ulangan.
Sezgir unso‟rning tolalari ko‟prik chizmaning ta„minlash toki STM (stabillashgan tok
manbai) hisobiga qiziydi. Ko‟prik chizmasi Rt3 reostat orqali sozlanadi. Bu turdagi
sanoat gaz tahlillagichining o‟lchash asboblari standart avtomatik kompensator
asosida bajariladi. TP turkumidagi gaz tahlillagichi bir necha rusumda chiqariladi: TP
(1120-binar va ko‟p tarkibiy qismli gaz aralashmalarida) vodorod miqdorini aniqlash
uchun TP 7102-havodagi geliy miqdorini aniqlash uchun tahlil qilinayotgan gaz
to‟g‟ri turi va o‟lchash chegaralariga ko‟ra asosiy hatolik ±2,5%. Gaz aralashmani
hajmiy sarfi 12 sm/s aniqlash vaqti 20-110 sekund. Chiqish signali 0-5 mA; 0-100
mV; 0-10 v.