Исследование в XXI веке октябрь, 2022 г 332 sportda motivatsiyani o‘rganish

-dunyoqarashning 
hayotiy pozitsiyasi 
va hayotiy 
maqsadlari 
-moyilliklar, qiziqishlar, 
ideallar va qadriyatlari 
ehtiyojlar, turli vaziyat motivlari 

---

Международный научный журнал № 3 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» октябрь, 2022 г
336 
Misol : Professional sportchilar va ekstremal dam olish faoliyati bilan shug‘ullanadigan 
odamlarning ba’zi psixologik xususiyatlarini solishtirish qiziqarli, ya’ni “ adrenalin 
iste’molchilari ”. Moskva davlat pedagogika universiteti Jismoniy tarbiya va sport 
pedagogika instituti psixologlari ikkala guruh subyektlarining yuqori darajadagi 
tavakkalchilikka tayyorgarligi va muvaffaqiyatga yuqori motivatsiyaga ega ekanligini 
aniqladilar. Biroq, professional sportchilar, ikkinchi guruh vakillari bilan solishtirganda, 
yuqori irodaviy tartibga solish va muvaffaqiyatsizliklardan qochishning yuqori darajasini 
ko‘rsatadi. 
Xavfli 
dam 
olishni 
yaxshi 
ko‘radiganlar 
guruhidagi 
subyektlar 
muvaffaqiyatsizlikdan qochishning past darajasini va shu bilan birga ixtiyoriy tartibga 
solishning past darajasini ko‘rsatdi. Bu ekstremal vaziyatda ular xavf darajasi va ularning 
har bir harakati nimaga olib kelishi haqida o‘ylamasdan, “oxirigacha borishlari” 
mumkinligini ko‘rsatishi mumkin. Ta’riflangan vaziyatda xavfli xulq-atvorni tanlash 
ko‘pincha erishilgan natijaning qiymati bilan emas, balki mustaqil qiymat sifatida qabul 
qilinadigan xavfning o‘zi bilan belgilanadi. So‘nggi yillarda ukrainalik psixologlar tomonidan 
o‘tkazilgan yuqori malakali sportchilarning motivatsiyasi (muvaffaqiyatga yo‘naltirilganlik 
va muvaffaqiyatsizlikka yo‘l qo‘ymaslik) tadqiqotlari quyidagi fikrga asos bo‘ladi. 
Muvaffaqiyatli sportchilarda muvaffaqiyatga erishishga qaratilgan motivatsiya darajasi har 
doim muvaffaqiyatsizlikka yo‘l qo‘ymaslikka qaratilgan e’tibordan taxminan 50% yuqori 
bo‘ladi. Bu nisbatning pasayishi sportchi faoliyatini yakunlash haqida o‘ylayotganini yoki 
boshqa jamoaga, klubga o‘tish uchun eng yaxshi taklifni ko‘rib chiqayotganini ko‘rsatadi; 
uning qadriyatlar tizimi sport foydasiga o‘zgarmagan yoki u ma’lum bir vaqtda sog‘lig‘ini 
xavf ostiga qo‘ymaslik uchun boshqa sabablarga ega. 
Sport faoliyatining motivatsiyasi sportchining psixofiziologiyasi, uning irodasi, 
shuningdek, da’volar darajasi bilan belgilanadi. Ushbu komponentlarning har biri eksklyuziv 
bo‘lmagan holda muhim rol o‘ynaydi. Demak, ma’lum psixofiziologik xususiyatlarning 
mavjudligi muvaffaqiyatni kafolatlamaydi, lekin ayni paytda unga erishishga yordam 
beradi. Nerv tizimining xususiyatlaridan kelib chiqib, tanlangan sport turi bo‘yicha 
muvaffaqiyatli faoliyat uchun zarur bo‘lgan maxsus qobiliyatlarning umumiy va o‘ziga xoslik 
darajasi aniqlanadi. Masalan, siklik sport bilan shug‘ullanadigan sportchilar odatda kuchli 
asab tizimiga ega. Biroq, psixofiziologik xususiyatlarni hisobga olish psixofiziolog uchun 
muhimroqdir , psixologlar esa motivatsiyani “shaxsning tashqi dunyo bilan munosabatlari 
kontekstida” o‘rganadilar. Ixtiyoriy komponent ham bir xil darajada muhimdir. Ko‘p o‘n 
yillar davomida mahalliy sport psixologlari ushbu tarkibiy qismga alohida e’tibor berishlari 
bejiz emas. Shuni ta’kidlash kerakki, biz qandaydir jamoaviy “g‘alaba qozonish istagi” 
haqida gapirmayapmiz. Mutaxassislar ushbu kontseptsiyada ixtiyoriy harakatlarni o‘z ichiga 
oladi: mushaklarning kuchlanishi bilan; diqqatning keskinligi bilan; charchoq, og‘riq, xavf 
tuyg‘ularini bartaraf etish, shuningdek, rejimga rioya qilish va boshqalar bilan bog‘liq. 
Shunga ko‘ra, samarali sport faoliyati uchun zarur bo‘lgan irodaviy fazilatlar - qat’iyatlilik, 
o‘zini tuta bilish, mas’uliyat, maqsadlilik, qat’iyatlilik, jasorat va boshqalar. . 

---

Международный научный журнал № 3 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» октябрь, 2022 г
337 
Sportchilar o‘rtasida taxminiy baholovchi motivatsiya muqobil motivatsiya 
variantlaridan biridir. Bu mo‘ljallangan natijaga erishish uchun zarur bo‘lgan harakatlarni 
ongli ravishda tanlashni o‘z ichiga olgan da’volar va o‘z-o‘zini hurmat qilish darajasi bilan 
belgilanadi. Kelajakda nisbatan barqaror bo‘lgan intilishlar darajasidan farqli o‘laroq, o‘z-
o‘zini hurmat qilish muvaffaqiyat yoki muvaffaqiyatsizlik tufayli mashg‘ulot yoki musobaqa 
paytida ham o‘zgarishi mumkin. 
Da’volar darajasining o‘z-o‘zini baholashga muvofiqligi jangovar tayyorgarlikning 
optimal holatini shakllantirishga yordam beradi va natijada sportchining funktsional 
imkoniyatlarini oshiradi. Da’volar va o‘z-o‘zini hurmat qilish darajasidagi farq tashvishning 
kuchayishiga, sportchining o‘z harakatlaridagi ishonchsizligiga, mashg‘ulotlar va 
musobaqalarda noto‘g‘ri xatti-harakatlarga olib kelishi mumkin. Bunday namoyishlar sport 
natijasiga salbiy ta’sir qiladi. Maqsadlar va ularga erishish vositalari o‘rtasidagi samarali 
muvozanat faoliyatning muvaffaqiyati yakuniy natija bilan ham, jarayonning o‘zi tomonidan 
ham baholanishini anglatadi. Shu bilan birga, ma’naviy va moddiy qoniqish nafaqat 
ko‘zlangan maqsadlarga erishish, balki ularga erishishning halol usullarini qo‘llash orqali 
ham shakllanishi kerak.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 
 
1. 
G‘oziev E.G‘. Umumiy psixologiya. –T.; “Universitet”, 2010 y.  
2. 
G‘oziev E.G‘. Ontogenez psixologiyasi –Toshkent.; “Noshir”, 2010 y.
3. 
Ilyin E.P. Motivatsiya va motivlar. SPb: Piter, 2000 yil 
4. 
Brayn Treysi Motivatsiya 2015 yil 
5. 
Ilyin E.P. Psixologiya sporta 2008 yil