Исследование в XXI веке январрь, 2023 г 173 hind jamiyatida tabaqa tizimi ijtimoiy mexanizmi sifatida vujudga

– Brahmanlar xalqlarning eng tozasidir. Ular ilohlarga qo‘shilib ketganlar; 
мусулмоналар юришлари даврида каста ва жамоалари тартибларига кам таъсир этган. Бу ерда панчаят, каста 
судлари ҳаракат қилаверган. Улар жиноий ишларни ҳам маҳаллий одат ҳуқуқи асосида кўриб ҳал қилганлар. 
Панчаятлар округда, қишлоқда ҳукмрон бўлган касталарнинг вакилларидан иборат таркибда ўтган. 
35
Қаранг: 
https://uz.wikipedia.org/wiki/Manu_qonunlari
 
36
Законы Ману (II века до наший эри - II века наший эри) и др. // Под ред. Жидкова О.А., Крашенинниковой 
Н.А. – Москва.:, 1988. – С. 63. 
37
Қаранг: 
www.dalitsahitya.com
  
38
Ҳасанбоев Ў. Ўзбекистонда давлат ва дин муносабатлари: диний ташкилотлар, оқимлар, мафкуравий 
курашнинг долзарб йўналишлари. – Tошкент.: Тошкент ислом университети нашриѐт-матбаа бирлашмаси, 
2014. – Б. 96. 

---

Международный научный журнал № 6 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» январрь, 2023 г 
177 
– Ularning qullar shudralarning mol-mulklaridan xohlaganlaricha olish huquqiga 
egadirlar;
– Muqaddas kitobni yozuvchi brahmanlarning gunohlari, garchi yeru-osmonni 
to‘ldirib yuborgan bo‘lsa ham kechirilgandirlar;
– Agar brahman o‘limga loyiq bir ish qilsa, podshoh jazo sifatida faqatgina uning 
sochini olishi mumkin.
–  “Manu qonunlari”ga ko‘ra xor tabaqa vakillari hayvondan qo‘y va itdan xor 
hisoblanadi; 
– Xor tabaqa vakillarining baxti hech qanday ish haqi va savob olmasalar ham 
brahmanlarga xizmat qilishlari shart;
– Agar xor tabaqa vakillaridan birontasi brahmanga, unga zo‘ravonlik va bosqinchilik 
qilish uchun qo‘lini uzatsa, qo‘li kesiladi. Agar tepsa, oyoqlari chopib tashlanadi;
– Agar bironta xor tabaqa vakili “men brahmanlikni o‘rgatayapman” desa, unga qizib 
turgan yog‘ ichiriladi va boshqalar.
Hinduiylik Ibrohimiy bo‘lmagan dinlar orasida kreatsionizmga
39
katta e’tibor qaratadi. 
Hinduiylikning ko‘pgina e’tiqodchilari Vedalarda kelgan evolyutsion g‘oyalarga ishonadilar. 
Jumladan, birinchi (sarga) yaratilishga moddiy olam, ikkinchisi (visarga) esa, Brahma kiradi. 
Brahmanning vazifasi moddiy jismlarni yaratish edi. U avvalo, o‘z yordamchilarini yaratadi, 
ular alohida maqom – “pradjapati”ga ega bo‘ladilar. Hindistondagi mavjud aholisining 
taxminan 83 % yani, 827 mln. kishi hinduiylik dinga e’tiqod qiladi, uning asosiy shartlaridan 
biri Hindistondagi kasta tizimini qabul qilishdir. E’tiborli jihati shundaki, Hinduiylik aynan 
brahmanlik bo‘lmay, undan farq qiladi. Misol tariqasida keltirsak, Brahmanlikda duo va 
ibodat qo‘shiqlar faqat va faqat sanskrit tilida o‘qilgan bo‘lsa, Hinduiylikda ko‘pgina 
matnlar xususan, “Mahabharat” va boshqa she’riy matnlar sanskrit tilidan zamonaviy hind 
tiliga tarjima qilinib, asl matni bilan bir xil hisoblangan
40
. Filologiya fanlari doktori 
N.Nizomiddinov bu borada: “Tabaqalanishning jamiyatni boshqarishda eng samarali usul 
sifatida baholanishi, kishini biroz o‘ylantirib qo‘yadi. Ularning o‘zlari ma’lum tabaqa 
vakillari bo‘lishlari bilan birga, hind va jahon dinlari tarixiga doir tadqiqotlardan boxabar 
ekanliklari, tizimning nazariy va amaliy jihatlarini yordam berishi muqarrardir”
41
. 
Brahmanlik ta’limotida belgilangan kasta tizimi shubhasiz, yuqori tabaqa vakillariga katta 
imkoniyatlar ochib bergani, quyi tabaqa vakillariga og‘ir va tuganmas mehnat hamda, 
ko‘plab majburiy cheklovlarni yuklab qo‘ygan edi. Buning natijasida jamiyatda mavjud 
tizimdan va diniy ta’limotdan norozi insonlar soni ortib borishi oqibatida yuqori tabaqa 
39
Қаранг: Креатсионизм (лот - среато) сўзидан олинган бўлиб, яратилиш деган маънони англатади. У бутун 
борлиқни, ҳаѐтни, Ер сайѐрраси ва умуман оламни Худо яратган деб эътироф этувчи теологик ва ғоявий 
концепсиядир. Унинг қуйидаги қарашлари мавуд. Ер, кўҳна Ер, компенсасион, кун, прогрессив, теистик 
креатсионизмлари мавжуд. 
40
Қаранг: 
http://censusindia.gov.in
 
41
Низомиддинов Н.Ғ. Ҳиндистонда ислом: тарих, ижтимоий-сиѐсий ҳаѐт ва ҳинд-мусулмон маданияти 
(Хрестоматия). – Тошкент.: Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Давлат Адабиѐт музейи, 2010. – Б. 
25. 

---

Международный научный журнал № 6 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» январрь, 2023 г 
178 
vakillari bilan quyi tabaqa vakillari o‘rtasidagi qarama-qarshilik keskinlashib bordi. Bu 
vaziyatda insonlarning muammolariga yechim topishni o‘z oldiga maqsad qilgan bir qator 
ta’limotlar paydo bo‘ldi. Ular qatoriga jaynizm va buddaviylik ta’limotlarini kiritish mumkin.
Bu ikki ta’limot deyarli bir vaqtda miloddan avvalgi VI-V asrlarda vujudga kelgan 
bo‘lib, ularning ikkisi ham kastachilik tizimiga qarshi edi. Bu esa ularning bir-biriga yaqin 
tabaqada ekanligini ko‘rsatadi. Vaqt o‘tishi bilan vedalardagi qo‘shiqlar ommaga, hatto 
ruhoniylarga ham tushunarsiz bo‘lib qoldi. Natijada o‘z hayotlarini ibodat qilish, ilohiyot 
ilmini o‘rganish, murakkab marosimlarni o‘tkazish va xalq ruhoniy hayotini boshqarishga 
bag‘ishlagan brahmanlar tabaqasi (kastasi) vujudga keldi
42
. Brahmanning hayoti to‘liq, 
qat’iy belgilangan tartib qoidalar asosida o‘tishi belgilab qo‘yilgan bo‘lib, u butun umri 
davomida hatto ish qilib qo‘ymaslik uchun doim avvaldan tuzib chiqilgan hayot tarziga 
qattiq amal qilishi lozim bo‘lgan. Agar, qaysi bir brahman bu tartibni buzsa brahmanlik 
ta’limotida mazkur tabaqa vakiliga berilgan barcha imkoniyatlardan mahrum etilgan.
Hindistonda bugungi kunda eng asosiy tabaqalar ro‘yxati keltirilgan: अछोड़पंथी 
(achhoripantxi)