Issn 2181-1296 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

ILMIY AXBOROTNOMA PEDAGOGIKA 2021-yil, 2-son 
190 
- jarayon yoki natijaning yangiligi va o‘ziga xosligi [1]. 
V.A. Kan-Kalik esa o‘qituvchining kreativligini “o‘zgaruvchan sharoitlarda son-sanoqsiz ta’lim-
tarbiya vazifalarini doimiy ravishda hal qilishga yo‘naltirilgan faoliyat sifatida qaraydi, bu vaqtda 
o‘qituvchi muloqotda optimal, ma’lum bir individuallik uchun standartlashtirilgan pedagogikani ishlab 
chiqmaydi, balki pedagogik ta’sir ob’ekti-sub’ekti xususiyatlari vositachiligidan kelib chiqib yechimlar 
qabul qiladi», - deb ta’kidlaydi[7]. 
Hozirgi kunda V.I. Andreyev tomonidan taklif qilingan ijodiy shaxs tipologiyasi katta qiziqish 
uyg‘otmoqda, chunki bu tipologiya o‘qituvchilarga ham taalluqli bo‘lishi mumkin: 
1) Nazariyotchi-mantiqchilar - kreativ shaxsning bu turi keng mantiqiy xulosalar qilish, 
ma’lumotlarni tasniflash va guruhlashtirish qobiliyati bilan tavsiflanadi. Ushbu turdagi odamlar o‘zlarining 
ijodiy ishlarini aniq rejalashtiradilar, ilgari ma’lum bo‘lgan ilmiy tadqiqot usullaridan keng foydalanadilar. 
Bu guruhga kiruvchi insonlar onglilik va bilimlilik darajasi bilan ajralib turadi. Oldindan ma’lum bo‘lgan 
nazariy tushunchalarni yanada rivojlantiradilar. Ular boshlagan har bir yangilikni mantiqiy yakuniga 
yetkazishadi, dastlabki manbalarga havolalar sifatida o‘zlarining asoslarini yaratadilar. 
2) Nazariyotchi-intuitivistlar. Ular yangi, o‘ziga xos g‘oyalarni shakllantirish qobiliyati yuqori 
darajada rivojlanganligi bilan ajralib turadi, ushbu turdagi ijodiy qobiliyat odamlari yirik ixtirochilar, yangi 
ilmiy tushunchalar, maktablar va tendensiyalarni yaratuvchilardir. 
3) Amaliyotchi (eksperimentator)lar. Ular har doim o‘zining yangi original farazlarini tajriba 
asosida sinab ko‘rishga intiladi. Bunday shrxslar asbob-uskunalar bilan ishlashni yaxshi ko‘radilar va 
biladilar, ular doimo amaliy masalalarda katta qiziqish va qobiliyatga ega; 
4) Tashkilotchi ijodkorlar-kreativ shaxsning bir turi sifatida, boshqalarni uyushtirish qobiliyatiga, 
yangi g‘oyalarni ishlab chiqish va amalga oshirish uchun jamoani rivojlantirishning yuqori darajasiga ega. 
Bunday odamlar rahbarligida asl ilmiy maktablar va ijodiy jamoalar yaratiladi. Ushbu turdagi odamlar 
o‘zining yuqori energiyasi, jamoatchiligi, boshqalarni o‘z irodasiga bo‘ysundirish va ularni katta ijodiy 
muammolarni hal qilishga yo‘naltirish qobiliyati bilan ajralib turadi; 
5) Tashabbuskorlar. Tashabbuskorlik, ayniqsa yangi ijodiy muammolarni hal qilishning dastlabki 
bosqichlarida o‘zining g‘ayratliligi bilan ajralib turadi. Ammo, qoida tariqasida, tashabbuskor tezda soviydi 
yoki boshqa ijodiy muammolarni hal qilishga o‘tadi[1]. 
Kreativlik markazda talaba bo‘lgan o‘qituvchining pedagogik faoliyatidagi jarayon sifatida taqdim 
etiladi. Shu bilan birga, pedagogik ijodkorlik ilmiy-nazariy va pedagogik bilimlar asosida faoliyatning 
o‘ziga xosligini muntazam ravishda qayta ko‘rib chiqish, ijod qilish kabi ko‘rsatkichlar bilan 
tavsiflanadigan o‘qituvchining transformatsion faoliyatidir. Bu faoliyat mustaqil ijodiy pozitsiyani 
rivojlantirishga hissa qo‘shadigan pedagogik voqelikda kasbiy vazifalarni hal qilishning noyob va samarali 
usullarini o‘z ichiga oladi.
O’qituvchi pedagogik ishi mazmuni va tashkil etilishining samaradorligini belgilangan maqsadga 
erishishdagi mavjud imkoniyatlardan kelib chiqib, faoliyatga ijodiy munosabati darajasini aniqlash orqali 
to‘g‘ri baholash mumkin. Chunki pedagogik faoliyatning ijodiy tabiati uning eng muhim ob’ektiv 
xususiyatidir. Shu sababli turli xil pedagogik vaziyatlar, ularning noaniqligi va ulardan kelib chiqadigan 
muammolarni tahlil qilish, hal qilishda o‘zgaruvchan yondashuvlar talab qilinadi. 
Kreativlik - mavjud tajribani qayta tashkil etish, bilim, ko‘nikma, va mahsulotlarning yangi 
kombinatsiyalarini shakllantirish asosida ilgari mavjud bo‘lmagan yangi mahsulotni ishlab chiqaradigan 
faoliyat. O’qituvchi faoliyatida u turli darajalar bilan tavsiflanadi. 
V.A.Slastenin o‘qituvchi faoliyatining asosiy tarkibiy qismlarini aniqlaydi va uning ijodiy qismiga 
e’tiborni qaratadi, unda intellektual xususiyatlar hukmronlik qiladi: 
• pedagogik muammolarni qidirishda hushyorlik; 
•pedagogik jarayonni idrok etishning yaxlitligi (boshqa o‘qituvchilarning ijodiy faoliyati tajribasini 
umumlashtirish qobiliyati, odatdagi kasbiy faoliyatda yangiliklarni ko‘rish qobiliyati); 
• fikrlashning tanqidiyligi, moslashuvchanligi, o‘ziga xosligi (har xil pedagogik konsepsiyalarni, 
yangiliklarni, pedagogik faoliyat usullarini tahlil qilish, taqqoslash qobiliyati; harakat usullari, 
boshqalarning nuqtai-nazarini tushunish, isbotlash va asoslash qobiliyati; shaxsiy fikrlar o‘zgargan 
sharoitlarga mos kelmasa odatda ulardan voz kechish qobiliyati, pedagogik faoliyatni amalga oshirishda 
qarama-qarshiliklar va muammolarni ko‘rish qobiliyati); 
• g‘oyalarni yaratish qulayligi (o‘qitishning yangi usullari, yangi mazmun, yangi ta’lim 
texnologiyalari va boshqalarni yaratish qobiliyati); 
• bitta muammoni hal qilishning bir necha usullarini ko‘rish qobiliyati; 

---