Истеъмолчилар электр қурилмаларини эксплуатация қилишда хавфсизлик техникаси

Ишларни бажариш
32. Электр қурилмаларидаги ишлар хавфсизлик чораларига қараб қуйидагиларга бўлинади:
кучланиш олиниб бажариладиган ишлар;
кучланиш олинмасдан, ток ўтказувчи қисмларда ва уларнинг яқинида бажариладиган ишлар;
кучланиш олинмасдан, кучланиш остида бўлган ток ўтказувчи қисмлардан узоқда бажариладиган ишлар.
Кучланиши 1000 В гача ва ундан юқори бўлган электр қурилмаларида ишлар бир вақтда бажариладиган бўлса, ишларнинг тоифаси кучланиши 1000 В дан юқори бўлган электр қурилмаларига нисбатан белгиланади.
33. Кучланиш олиниб, бажариладиган ишлар жумласига электр қурилмасининг (ёки унинг қисмининг) ток ўтказувчи қисмидан кучланиш олиниб бажариладиган ишлар киритилади.
34. Кучланиш олинмасдан, ток ўтказувчи қисмларда ва уларнинг яқинида бажариладиган ишлар жумласига бевосита ушбу қисмларда ҳамда уларнинг яқинида бажариладиган ишлар киради.
Кучланиши 1000 В дан юқори бўлган электр қурилмаларида, ҳамда кучланиши 1000 В гача бўлган электр узатиш ҳаво линияларида (кейинги ўринларда — ҲЛ) бундай ишлар жумласига, ток ўтказувчи қисмлардан мазкур Қоидаларга 7-илованинг 1-жадвалида кўрсатилган масофадан кам масофада бажариладиган ишлар киради.
Кучланиш олинмасдан, ток ўтказувчи қисмларда ва уларнинг яқинида ишларни камида икки киши бажариши, улардан бири иш бажарувчи — электр хавфсизлиги бўйича камида IV гуруҳга, қолганлари — камида III гуруҳга эга бўлиши керак.
35. Кучланиш олинмасдан, ток ўтказувчи қисмларда ва уларнинг яқинида бажариладиган ишларга иш бажараётган одамлар ҳамда улар ишлатаётган асбоб ва таъмирлаш жиҳозларини ток ўтказувчи қисмлардан мазкур Қоидаларга 7-илованинг 1-жадвалида кўрсатилгандан кам масофага бехосдан яқинлашиш эҳтимоли бўлмаган ҳамда бундай яқинлашишнинг олдини олиш учун ташкилий ёки техник тадбирларни (масалан, узлуксиз назорат қилиш) қўллаш зарурати бўлмаган ҳоллардаги ишлар киради.
36. Кучланиши 1000 В дан юқори бўлган электр қурилмаларида ток ўтказувчи қисмлардан кучланиш олинмасдан, ток ўтказувчи қисмларда ва уларнинг яқинида бажариладиган ишлар одамни ток ўтказувчи қисмлардан ёки ердан изоляция қилиш учун ҳимоя воситаларидан фойдаланган ҳолда бажарилиши шарт. Одамни ердан изоляциялаб бажариладиган ишлар зарур хавфсизлик чоралари кўзда тутилган махсус йўриқномалар ёки технологик карталарга мувофиқ бажарилиши керак.
37. Кучланиши 1000 В гача бўлган электр қурилмаларида кучланиш олинмасдан, ток ўтказувчи қисмлар ва уларнинг яқинида бажариладиган ишларда қуйидагилар зарур:
бехосдан тегиб кетиш мумкин бўлган, кучланиш остида турган иш жойи яқинида жойлашган бошқа ток ўтказувчи қисмлар тўсиб қўйилиши;
ишлар диэлектрик калишларда ёки изоляцияловчи тагликдан туриб ёхуд диэлектрик гиламчада туриб бажарилиши;
дастаклари изоляцияланган асбоблардан фойдаланиш (бундан ташқари отвертканинг ўзаги изоляцияланган бўлиши шарт). Бундай асбоблар бўлмаган тақдирда, диэлектрик қўлқоплардан фойдаланиш зарур.
38. Кучланиш олинмасдан, изоляцияловчи ҳимоя воситалари ёрдамида ток ўтказувчи қисмларда ишлар амалга оширилганда қуйидагилар шарт:
ҳимоя воситалари дастакларининг изоляцияловчи қисмини чеклайдиган халқасига қадар ушлаш;
ҳимоя воситаларининг изоляцияловчи қисмини шундай жойлаштириш керакки, бунда ток ўтказувчи қисмларнинг икки фазаси орасида изоляция юзаси бўйлаб туташиш ёки ерга уланиш хавфи пайдо бўлмаслиги;
фақат изоляцияловчи қисми қуруқ ва тоза бўлган, лак билан қопланган юзаси шикастланмаган ҳамда ўз вақтида синовдан ўтган ҳимоя воситаларидан фойдаланиш.
Ҳимоя воситаларининг лак билан қопламаси бузилганлиги ёки изоляцияловчи қисмларида бошқа носозликлар ҳамда ўз вақтида синовдан ўтказилмаганлиги аниқланган тақдирда, улардан фойдаланиш зудлик билан тўхтатилиши керак.
39. Электр ҳимоя воситаларидан (изоляцияловчи штанга ва қисқич, электр ўлчов қисқичи, кучланиш кўрсаткичлари) фойдаланиб ишлар бажарилганда, одамни ток ўтказувчи қисмларга ушбу воситаларнинг ҳимояловчи қисми узунлигида белгиланган масофагача яқинлашишига рухсат этилади.
40. Кучланиш остидаги электр қурилмасининг изоляторларига электр ҳимоя воситаларини қўлламасдан тегиш тақиқланади.
41. Электр қурилмаларида эгилиб ишлаш ман этилади. Агар тик турганда ток ўтказувчи қисмларгача бўлган масофа мазкур Қоидаларга 7-илованинг 1-жадвали 2-устунида кўрсатилгандан кам бўлса.
Тўсилмаган ток ўтказувчи қисмларнинг олдида ишларни бажаришда, ушбу қисмлар орқа томонда ёки икки ён тарафда бўлиб қоладиган ҳолатда бўлиш тақиқланади.
42. Айрим қисмлари тўсилмаган ва бехосдан тегиб кетиш эҳтимоли бўлган ТҚларга узун жисмларни (қувур, нарвон ва бошқалар) олиб кириш ва улар билан бажариладиган ишлар икки шахс иштирокида, алоҳида эҳтиёткорлик билан иш бажарувчининг доимий кузатуви остида амалга оширилиши керак.
Таъмирлаш ишлари учун қўлланиладиган нарвон ва ҳовозалар давлат стандартлари ёки улар учун техник шартлар асосида ясалган бўлиши шарт. Текис юзаларда ўрнатиладиган нарвоннинг асоси резина билан қопланиши, ерга ўрнатиладиган нарвоннинг асосларида эса ўткир металл учлар бўлиши керак. Нарвоннинг юқори учлари мустаҳкам таянчга ишончли таяниб туриши керак. Агар нарвон симга таяниши зарур бўлса, унда нарвон юқори қисмида илгак билан таъминланган бўлиши шарт. Боғланган нарвонларни қўллаш тақиқланади.
Тирама нарвонлар кран ости балкаларга, металл конструкцияларнинг элементларига ва бошқаларга ўрнатилганда, уларнинг пастки ва юқори қисмлари конструкцияларга ишончли маҳкамланиши керак.
Электр қурилмаларига хизмат кўрсатишда, шунингдек, уларни таъмирлашда металл нарвонларни қўллаш тақиқланади.
Нарвон билан бажариладиган ишларни икки киши бажариши ва уларнинг бири пастда туриши шарт.
Яшик ва бошқа бегона нарсалар устида туриб ишлаш ман этилади.
43. Очиқ тақсимлаш қурилмалари (кейинги ўринларда — ОТҚ) ҳудудида жойлашган электр узатиш ҳаво линиясининг охирги таянчларида бажариладиган ишлар мазкур Қоидаларга 10-илованинг 7-боби талабларига мувофиқ бажарилиши керак.
ОТҚга киришдан олдин линияни таъмирловчи ходимларга тезкор ходимлар ҳисобланган электр хавфсизлиги бўйича камида III гуруҳга эга бўлган шахс томонидан йўл-йўриқ берилиши ва иш жойига кузатиб қўйилиши лозим. Иш тугатилганидан сўнг ёки танаффус вақтида ходимларни ОТҚдан иш бажарувчининг кузатуви остида чиқишига рухсат этилади.
44. ОТҚда ва ҲЛнинг таянчлари оралиғидаги кесишиш жойларида кучланиш остида бўлган симлардан пастда жойлашган тросларни, симларни ва уларга тегишли бўлган изолятор ва арматураларни алмаштиришда, алмаштирилаётган трос, сим устидан синтетик ёки ўсимлик толасидан ясалган арқон ташланиши керак. Арқонлар икки жойдан — кесишган жойнинг иккала тарафидан ташланиб, учлари конструкциялар ва лангарларга маҳкамланиши зарур.
Симни (тросни) кўтариш секин-аста ва равон амалга оширилиши керак.
Кучланиш остида турган симлардан юқорида жойлашган симлар, трослар ва уларга тегишли бўлган изоляторлар, арматуралардаги ишларни бажаришга симларнинг пастга тушишининг олдини олиш, ҳамда илашган кучланишдан ҳимоялаш чоралари кўзда тутилган, корхонанинг бош муҳандиси тасдиқлаган ишларни бажариш лойиҳаси бўлиши шарти билангина йўл қўйилиши мумкин. Бундай ишларда кесишаётган симлардан кучланишни олмай, симлар ва тросларни алмаштириш тақиқланади.
45. Илашган кучланиш зонасидаги ҲЛдаги ишлар, таянчдан ерга қадар туширилган симга (тросга) тегиш билан боғлиқ бўлса, бундай ишларни электр ҳимоя воситаларини (штанга, қўлқоп) қўллаб ёки потенциалларни тенглаштириш учун ушбу сим (трос) ўтказгич билан уланган металл майдончадан туриб бажариш зарур. Ишларни ердан туриб, электр ҳимоя воситаларини ва металл майдончани қўлламасдан, симни (тросни) ҳар бир тегиш жойининг бевосита яқинида, аммо ишлаётган одамлардан 3 метрдан узоқ бўлмаган масофада ерга улаш шарти билан бажаришга рухсат этилади.
46. Момақалдироқ яқинлашаётганда ҲЛ ва ОТҚда барча ишлар, ЁТҚда эса ҳаво линияларига бевосита уланган коммутация аппаратлари ва уларнинг киришларидаги ишлар тўхтатилиши шарт.
Туман ва ёмғир вақтида изоляцияловчи ҳимоя воситаларини қўллашни талаб қиладиган ишларни бажариш тақиқланади.
47. Ерга туташув аниқланган тақдирда, туташув жойига ёпиқ ТҚларда 4 метрдан, очиқ ТҚларда 8 метрдан кам масофага яқинлашиш тақиқланади.
Ушбу жойга кўрсатилган масофадан камроқ масофага яқинлашишга,фақат ерга туташувни бартараф этиш учун коммутация аппаратида ўчириш-улаш ишларини бажариш учун, шунингдек, жабрланганларга биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш зарурати бўлганда рухсат этилади.
Бундай ҳолатларда асосий электр ҳимоя воситалари билан бирга қўшимча электр ҳимоя воситаларидан ҳам фойдаланиш зарур.
48. Ходимлар электр қурилмалардан олинган кучланиш огоҳлантиришсиз қайта берилиши мумкинлигини ҳар доим ёдларида тутишлари шарт.
49. Сақлагичларни олиш ва ўрнатиш одатда кучланиш олиниб бажарилади. Сақлагичларни кучланиш остида, аммо юкламасиз олиш ва ўрнатиш схемасида коммутация аппаратлари бўлмаган уланмаларда амалга оширилиши мумкин. 1000 В гача кучланишли шчитлар ва йиғмаларда уланманинг сақлагичлари вертикал бўйича, бирини устида бошқаси жойлаштирилган (фазалар вертикал жойлаштирилганда) ҳамда коммутация аппаратлари бўлмаган схемаларда, сақлагичларни юклама остида олиш ва ўрнатишга йўл қўйилади. Бунда кўзни ҳимоя қилиш воситалари ўрнига юзни ҳимоя қилиш воситаларини қўллаш тавсия этилади.
Кучланиши 1000 В гача бўлган электр қурилмаларида ёпиқ турдаги сақлагичларни ва кучланиш трансформаторлари сақлагичларини кучланиш ҳамда юклама остида олиш ва ўрнатишга рухсат этилади.
50. Сақлагичларни кучланиш остида олиш ва ўрнатишда қуйидагилардан:
кучланиши 1000 В дан юқори бўлган электр қурилмаларида изоляцияловчи қисқич (штанга), диэлектрик қўлқоп ва ҳимоя кўзойнагидан (ниқобдан);
кучланиши 1000 В гача бўлган электр қурилмаларида изоляцияловчи омбирлар ёки диэлектрик қўлқоплар, очиқ эрувчан ўрнатма бўлган тақдирда эса, уларга қўшимча ҳимоя кўзойнагидан (ниқобдан) фойдаланиш шарт.