История медицины

4. 5. 
Ўрта аср бошларида Россия ва Ғарбий Овропа мамлакатлари тиббиёти 
П.Е Заблудовский, М.П. Мультановский ва бошқа муаллифлар маълумотига 
кўра XI—XVI асрларда феодал Россияда тиббий билим халқ тиббиёти сифатида 
ривожланди . Халқ тиббиёти оилавий мақомга эга эди. Бу касб наслдан-насга
ўтиб келди. Халқ тиббиёти билан шуғулланадиганларга хам хақ тўлаш керак 
107 

---

эди, шунинг учун ахолининг фақат даромади бор қатлами буларнинг
хизматидан фойдалана олишар эди. Шаҳарлик табибларнинг дори сотадиган
дўконлари бор эди. Дорилар асосан, доривор ўсимликлардан тайёрланган,
даволаш мақсадида ўндан ортиқ ўсимликларнинг турларидан фойдаланилган. 
Шундай ўсимликлар қўлланилганки, ҳатто буларни Ғарбий Овропада 
билишмасди. Византия, Арманистон, Грузия, ва Ўрта Осиё билан йўлга 
қўйилган кенг савдо-сотиқ алоқалари туфайли Киев Русида хам тиббий
билимлар тарқалишига сабаб бўлган. Бу ерга Сурия, Арманистон ва бошқа 
мамлакатлардан врачлар келган. 
Кўпгина қадимий қўллёзмаларда минатюр расмлар келтирилган. Бу 
минатюраларда беморни қандай даволашгани, жарохатланганларга ёрдам 
кўрсатиш, ибодатхоналардаги касалхоналарнинг тузилиши тасвирланган., 
доривор ўсимликларнинг, тиббий асбобларнинг, протезларнинг расмлари 
келтирилган. XI асрдан бошлаб минатюралардан жамоат, овқатланиш ва
шахсий гигиена, бундан ташқари рус халқининг санитария холатлари 
кўриниши акс эттирилган. Инсон саломатлигини юридик бахолашга русча 
хуқуқий тушунчалар тизимига тан жарохати, зўрлаб ўлдирилганлигини
аниқлаш фактлари каби тиббий элементлар ҳам киритилди. 
108 

---

Эрта ўрта асрларда дорихоначининг 
дўкони 
Қон чиқариш, даволаш усули сифатида 
Киев Руси даврида дипломли врачлар бўлмаган. Киев князлари саройларида
чет эллардан келган врачлар ишлаган. Византиядан Киев Русига христиан
дини олиб келинди, қабул қилинди, черковлар ва рохибхоналар даволаш билан
боғлиқлиги белгиланди. Черковдаги рухонийлар беморларни парвариш қилиш
ва даволаш иши билан шуғулландилар. Рохиблар орасида ўз касбини яхши 
биладиган кўпгина, табиблар (лечци) бўлган. Киев Руси князи Владимир 
Святославич томонидан табибларнинг, тиббий муассасаларнинг хақ-
хуқуқларини «Буюк княз Владимир Святославич Устави» номли хужжат билан
қонун жихатдан белгилади. XI асрдан Киев Русида рохибхоналар қошида
касалхоналар қурила бошланди. Бу касалхоналар нафақат рохибхонадагиларга, 
балки ахолига хизмат кўрсатишга хам мўлжалланган.
XIII 
аср ўрталарида Рус феодал давлатининг иккинчи даврида Шрақий-
Шимолий Руссия пайдо бўлди. Бу давлатнинг пойтахти дастлаб Суздал, сўнг
Владимир шахрида жойлашган эди. Шарқий-Шимолий рус давлати унчалик 
катта эмас эди. Шунинг учун бу ерда маданий хаёт хам, тиббиёт хам деярли 
ривожланмади. XIII аср ўрталарида Рус давлати бошига кулфат мўғиллар – 
татарлар уруши бошланди. Барча шахарлар вайрон қилинди, иқтисодий, сиёсий 
ва маданий ривожланиш бузилди. Татар-мўғил уруши, 1240 йилдан 1480 
йилгача давом этди, Рус давлатининг иқтисодий, сиёсий, маданий 
ривожланишини узуқ вақтга тўхтатди. Мўғиллар уруши билан боғлиқ 
иқтисодий инқирозлар, Рус давлатининг санитар холатига хам таъсир қилди ва 
эпидемиялар ривожланишига сабаб бўлди.
XV 
аср охирида Иван III даврида Русиянинг шарқий қисмида Москва Феодал
давлати вужудга келди. Шарқ ва Ғарб мамлакатлари билан савдо-сотиқ 
ривожлана бошлади. Янги савдо-сотиқ ва хунармандчилик марказлари келиб 
чиқди. Илми ва маданият хам ривожлана бошлади. XVI аср бошида тиббиёт 
ривожланишида хам ўсиш кўринди. Россияда ўша вақтда ўндан ортиқ тиббий 
109 

---

касблар: табиблар, дохтурлар, ўтчилар, рудометлар (қон чиқарувчи), доя 
хотинлар, тошларни олувчилар, каххоллар
.
Касалликларни ўтлар, томирлар ва 
бошқа гиёхлар билан даволашган. Табибларнинг доривор гиёхлар ва бошқа 
жойлардан олиб келинган доривор воситаларни сотадиган дўконлари бўлган. 
Табибларнинг хизматидан асосан бой шахарликлар фойдаланганлар, хизматига
хақ табибнинг таниқлилига боғлиқ ва дориларга кетган харажатига, касаллик 
оғир енгиллигига ва врачнинг беморни қанча вақт даволаганлигига қараб 
бериларди. Ахолининг асосий қисми халқ табиблари хизматидан 
фойдаланишарди.
XIV 
асрда Россияда хам Овропа сингари чечак, вабо ва бошқа ўткир юқумли 
касалликларнинг эпидемияси тарқалди. Тарихий маълумотларга кўра эпидемия 
қуйидаги шахарлар: Смоленск, Киев, Суздал, Глухов, Псков, Москвага тарқалди. 
.
Ўлим шу даражада юқори бўлганки , кўпгина ховлилар, оилалар ва кичкина 
қишлоқлар тўлиқ ўлган. Москвада эпидемияга қарши олиб борилган тадбирлар 
ҳақида қуйидагича ёзишади: беморлан соғломлардан ажратиш, зараланган
ўчоқларни ажратиш, зараланган уйлар, кварталларни ёқиш Бу шуни кўрсатади, 
ўша вақтдан халқда юқумли касалликлар хақида, уларнинг тарқалиши ва йўқ 
қилиш йўллари хақида тушунча бўлган. 
Москва давлатида давлат соғлиқни сақлаш ташкилотлари XVI аср охири 
Иван IV даврида “Дорихона махкамаси” таъсис этилди, XVII асрда “Дорихона 
буйруғи” га алмаштирилди. Бу буйруқ мамлакатда дори-дармонлар тайёрлаш 
дорихоналарни кузатиш, врачлар малакаси ва фаолиятини, юқумли касалликлар 
тарқалмаслиги учун жамоат гигиенасига риоя қилишни, харбий қисмларга 
врачлар тайинлашни, суд-тиббий экспертиза ўтказишни хам назорат қилишган..