Иқтисодиёт назарияси ва макроиқтисодиёт / экономическая теория и макроэкономика махмудов Н. М., Ҳакимов Ҳ. А

саларини молиялаштириш улар бошқарувини ҳозирги замон 
талабларига кўра тубдан янги услубиётда амалга ошири-
лишига замин яратишни назарда тутади. Жон бошига 
молиялаштириш услуби халқ таълими муассасаларини 
молиявий маблағлар билан таъминлашнинг илғор услубла-
ридан бўлиб, бунда муассасалар харажатларининг самара-
дорлиги кескин оширилиши назарда тутилади.
Собиқ иттифоқ даврида шаклланган 
халқ таълими муассасаларини молиялаш-
тиришда кенг қўлланган, деталлаштирил-
ган харажатлар сметасини ишлаб чиқиш 
услубига нисбатан меъёрларга (норматив-
ларга) асосланган молиялаштириш сама-
ралироқ услуб ҳисобланади.
Унинг мазмуни муассаса бюджетининг 
сметасини ишлаб чиқишда атиги иккита 
асосий кўрсаткичга таянишни назарда ту-
тади. Булар: маълум дастурлар, ўқув 
босқичидан келиб чиққан ҳолда: 
1) ҳар бир ўқувчига (жон бошига) қабул 
қилинган мезон; 
2) мазкур дастурларга кўра таълим ола-
ётган ўқувчилар сони. 
Мазкур мезон маълум даражадаги бюд-
жет ўрта таълим муассасасининг ҳар бир 
ўқувчиси ҳисобидан аниқланган молия-
лаштириладиган харажатлар миқдорини 
кўрсатади. Шу билан бирга мезонлар 
нафақат таълим муассасаларини жорий 
молиялаштириш функциясини бажариши, 
улар муассасаларнинг оқилона тараққиёт 
стратегиясини танлаш ва таълим хизмат-
ларининг сифатини оширишга ундашлари 
лозим.
Молиялаштиришнинг норматив услубга 
ўтиши бюджет ташкилотлари ажратмала-
рини бир сатрда олишларига олиб келиши 
керак. Бундай молиялаштириш усулида 
молия маблағларидан фойдаланиш жавоб-
гарлиги, уларнинг самарадорлигини таъ-
минлаш маблағ олувчи таълим муассасаси 
зиммасига ўтишини назарда тутиши ло-
зим.
Ўз ўрнида, сметаларни деталлаштириш 
усулига нисбатан норматив услубнинг қўл-
ланилиши режалаштирилаётган маблағ-
ларни таълим хизматлари кўрсатилишидаги 
лозим бўлган миқдорга аниқ боғлиқлигини 
таъминлаш имконлари кенгаяди. Шунинг-
дек, норматив молияштиришнинг афзал-
ликларига таълим муассаларининг иқти-
содий ҳимояланганлик даражасининг ор-
ти шини ҳам келтириш мумкин. Уларга мо-
лия маблағларининг тақсимланишида 
субъек тив омилларнинг бартараф қилини-
ши, улар маблағларини харажат қилишда 
эркинлик даражаси ортиши ва маблағлар 
харажати самарадорлигининг ортишига 
ўзларининг манфаатдорликларининг ўси-
шини келтириш мумкин.
Жон бошига молиялаштиришни амалга 
ошириш мақсадида 2016 йил февраль ойи-
да Ўзбекистон Республикаси Молия вазир-
лиги ҳамда Ўзбекистон Республикаси Халқ 
таълими вазирлиги билан биргаликда 
умум таълим мактабларида бир ўқувчига 
харажатлар базавий меъёрларини аниқ-
лаш ва тузатиш коэффициентларини 
50
БЮДЖЕТ ТИЗИМИ / БЮДЖЕТНАЯ СИСТЕМА

---