«ИҚтисодий фанлар» kaфедраси «ИҚтисодиёт назарияси» фанидан маърузалар матни

iqtisodiy qonunda o’z ifodasini to’adi. Bunday qonun nafaqat ehtiyojlarning miqdoran

o’sib borishini, balki ularning tarkiban yangilanib turishini, eskilarining o’rniga

yangilarining kelishini bildiradi. Ehtiyojlarning o’sib borishi qonuni ishlab chiqarish bilan

ehtiyojlar o’rtasidagi uzviy, to’g’ridan-to’g’ri bog’liqlikni aks ettiradi. Ishlab chiqarish

ehtiyojlarni qondirishga qaratiladi va uning rivojlanishi yangi ehtiyojlarni yuzaga keltiradi.

Ishlab chiqarish baynalminal tus olishi bilan ishlab chiqarish va ehtiyoj o’rtasidagi

bog’liqlik xalqaro miqyosda aks etadi. Ma’lum bir mamlakatda ‘aydo bo’lgan ehtiyoj

boshqalariga tarqalib, xalqaro xususiyatga ega bo’ladi. Masalan, kom’yuter bir mamlakatda

‘aydo bo’lib, tez orada unga ehtiyoj dunyo miqyosida tarqaldi. Xalqaro aloqalar rivojlanib

borgani sari ehtiyojlarning milliy xususiyatlari bilan bir qatorda uning millatlararo,

baynalminal belgilari rivoj to’ib boradi.

Ehtiyojlarning o’zi ham bir-birini taqozo qiladi. Bir ehtiyoj o’z orqasidan boshqa bir

ehtiyojni keltirib chiqaradi. Masalan, kom’yuter texnikasiga ehtiyojning ‘aydo bo’lishi, o’z

navbatida uni ishlatishni o’rganish, unga xizmat ko’rsatish, dastur tuzish kabi ehtiyojlarni

keltirib chiqaradi.

Ehtiyojlarning o’sib borishi bir tekis, uzluksiz bo’lmaydi. Uning o’sishiga qarshi ta’sir

qiluvchi omillar ham mavjud bo’ladi. Ishlab chiqarish holati, jamiyatdagi 

hukmron

munosabatlar

, favqulodda yuz beradigan holatlar (urushlar, iqtisodiy tizim almashishi) va

zilzila, suv toshqini, yong’in kabi tabiiy ofatlar ehtiyojlarning o’sib borishiga qarshi ta’sir

ko’rsatuvchi omillardir. Shunday qilib, ehtiyojlarning o’sib borishi qonuni mavjud

ehtiyojlarning miqdoran o’sib borishida, mutlaqo yangi ehtiyojlarning ‘aydo bo’lishida,

muayyan ehtiyojlar doirasida turli ehtiyojlar nisbatining o’zgarishida va bir ehtiyojning

boshqasi bilan almashinishida namoyon bo’ladi. Ehtiyojlarning o’sib borishi, uni qondirish

vositalari darajasi bilan chegaralanadi. Chunki ehtiyojlar cheksiz o’zgargani holda uni

ta’minlash uchun kerak bo’ladigan iqtisodiy resurslar cheklangan bo’ladi. Iqtisodiy