Иқтисодий фанларни ўқитиш

Кооператив кичик гуруҳларга бўлиб дарс ўтиш
Бу методни қандай қўлланишини юқорида кичик гуруҳларга бўлиб дарс ўтишнинг кооператив методи ҳақида тўхталганимизда, қўллашнинг асосий қоидаларини кўриб ўтдик.
Кооператив методнинг дарслик, мақола ёки бошқа матн билан ишлашга қаратилган бир усули «Бумеранг»¹ деб номланади.
Бу метод ўқувчиталабаларнинг дарс жараёнида, дарсдан ташқари турли адабиётлар, матнлар билан ишлаш, ўрганилган материални ёдда сақлаб қолиш, сўзлаб бера олиш, ўз фикрини эркин баён қилишни ўрганишига, дарс давомида уларни билимини баҳолашга қаратилган. Методни қўллашдан мақсад ўқувчиталабаларга тарқатилган материални якка ва гуруҳ бўлиб ўзлаштириш, суҳбат, мунозара орқали унинг мазмунини тушунишларига эришишдан иборат.


¹ Бумеранг – австралиялик маҳаллий аҳоли ишлатадиган қурол. Отганда яна орқасига, овчига қайтиб келиш хусусиятига эга.
«Бумеранг» методи кооператив ўқитиш методи бўлиб, кичик гуруҳлар билан дарс ўтишга ўхшаш бўлади. Бунда дарс жараёнида талабаларга ўрганилиши лозим бўлган матн билан ишлаш топширилади. Бунда дастлаб умумий мавзу матни кичик гуруҳларнинг сонига кўра бўлиниб, кичик гуруҳнинг барча аъзоларига бир хил матн тарқатилади.
Агар гуруҳни 5 та кичик гуруҳга бўлган бўлсак, у ҳолда 5та кичик гуруҳ умумий мавзу бўйича 5 хил матнга, ҳар бир ўқувчиталаба ўз кичик гуруҳига тушган матнга эга бўлади. Талабалар фаолияти юқорида кооператив кичик гуруҳларга бўлиниб ишлашни кўриб чиққанимиздек, ташкил қилинади.
Кичик гуруҳ фаолиятининг яна бир тури «Зигзаг» усули деб ҳам юритилади. Бунда юқоридагидек дастлаб, кичик гуруҳнинг барча аъзоларига бир хил матн бериб эмас, балки гуруҳга ажратилган матнни мавзуни ўрганиш учун кичик гуруҳлар фаолиятини ташкил қилишнинг иккинчи босқичида, ҳар бир гуруҳ аъзолари ўртасида ҳам тақсимлаш орқали амалга оширилади. Масалан, бир талабага матннинг биринчи ёки ва иккинчи бети, иккинчисига 34бети ва ҳоказо тарқатилади. Кичик гуруҳ аъзолари ўзларига теккан матн бўйича эксперт гуруҳи ҳисобланади.

1. 
   Эксперт кичик гуруҳлари материални ўрганадилар, тақдимот тайёрлайдилар. Эксперт гуруҳлари бу кичик гуруҳларда бир хил топшириқ олган талабалар бўлиб, яъни ўрганилиши керак бўлган китоб бетлари биринчи гуруҳдаги талаба билан иккинчи, учинчи, тўртинчи кичик гуруҳдан шундай топшириқ олганлар, яъни худди шу бетлар тушган талабалар учрашиб биргаликда ўқиб, муҳокама қиладилар.
   

Айтайлик, гуруҳ 25 талабадан иборат бўлсин. Уларни 5 та кичик гуруҳларга бўламиз. Бу кичик гуруҳдаги А номерли талабага 15бетни ўрганиш топширилган бўлсин, худди шу топшириқ 2кичик гуруҳдаги А номерли, 3кичик гуруҳдаги А номерли талаба, 4кичик гуруҳдаги А номерли талаба, 5кичик гуруҳдаги А номерли талабада ҳам бор. Демак 5 та талаба 15бетни ўқиб, фикр алмашадилар.
Шериклар экспертлар ўз материалларини ўқиб, ўрганишади. Уни диққатни тортадиган қилиб тақдим этиш учун саволлар тайёрлашади.

2. 
   Талабалар ўз кооператив гуруҳларига қайтишади. Ўрганилган 5 бет материални навбат билан, ўзаро бирбирларига ўргатишади. Мақсад: ҳар бир киши бутун мавзуни тўлалигича ўзлаштириши керак.
   
3. 
   Ҳар бир гуруҳ индивидуал ва гуруҳ ҳисоботини тайёрлайди.
   

Гуруҳларнинг ҳар бир аъзоси билимини синаш йўлларини ўқитувчи белгилайди. Айтайлик, ўқитувчи ҳар бир гуруҳ аъзоларига қатор саволлар бериб, оғзаки жавобларига кўра ёки ёзган назорат ишига қараб, тайёрлаган тақдимоти бўйича ва бошқа усуллар, жумладан, кичик гуруҳлар ва талабаларни ўзларини ва бошқаларни баҳолаши орқали амалга ошириш мумкин.

3§. Методнинг афзалликлари ва камчиликлари

Кичик гуруҳлар ишининг муваффақияти кўп жиҳатдан дарсни тўғри ташкил қилиш, топшириқ ва унинг таркибини аниқлаш, дарс ўтказишни режалаштириш ва ўтказишга боғлиқ. Дарсни қуйидагича режалаштириш мумкин.

1. 
   Ўзаро ижодий боғлиқлик, бирбирига таъсир этиш. Гуруҳда ижобий тарзда ўзаро ижодий боғланиш юз беради.Бунда:
   

• 
  Кичик гуруҳ олдига умумий мақсад қўйилади (масалан, гуруҳда биронбир материални ўзлаштириш. Саволга жавоб бериши лозим бўлган талабалар ана шу материални гуруҳнинг ҳар бир аъзоси тушуниб етишига эътибор қилиши керак).
  
• 
  Гуруҳнинг барча аъзолари рағбатлантирилади (масалан, гуруҳнинг ҳар бир аъзоси топшириқни бажариб, белгиланган натижага эришгандагина балл олади).
  
• 
  Гуруҳ аъзолари ўзларида бор материал ва ахборотни ўзаро алмаштиришлари, ўртоқлашишлари керак (масалан, гуруҳнинг бир қисми бир материални, иккинчи қисми бошқа материални ўрганади ва сўнгра олган ахборотлари билан фикр алмашадилар).
  
• 
  Гуруҳ аъзолари ўзаро ҳамкорликда ўйлайдилар ва маълум ролни бажарадилар (масалан, бири ёзиб туради, бири бутун гуруҳ номидан сўзга чиқади. Бошқалари мунозарада қатнашади). Шундай тарздаги ижодий боғланиш ижобий натижа беради. Ўзаро ҳамкорлик жараёнида (оғзаки таҳлил ва мулоқотда, бири билган ахборотни иккинчиси билмаслиги мумкин) талабалар бирбиридан ўрганади.
  

2.