Иšтисодий таілил фанининг моіияти, бозор иšтисодиёти шароитида аіамияти ва вазифалари

Δ МХ _миқ = (СММ_х – СММ_н) .МН_нор
Бунда: ΔМХ _миқ – материал харажатлари сўммасини сарфланган
матераиллар миқдорини ўзгариш ҳисобига четланиши;
СММ_х – ҳақиқатда сарфланган матераиллар миқдори;
СММ_н – норматив бўйича сарфланган матераиллар миқдори;
МН_нор – сарфланган матераилларнинг норматив қиймати.


Меҳнат ҳақи харажатлари меҳнат қиймати ва фойдаланилган меҳнат қиймати ва фойдаланилган меҳнат миқдорини ҳисобга олган ҳолда аниқланади. Шунга боғлиқ ҳолда таҳлил мобайнида иккита омил таъсирини ҳисобга олиш зарур:

• 
  меҳнат ҳақи ўртача ставкасининг ўзгариши;
  
• 
  ишланган вақтнинг четланиши.
  

Меҳнат ҳақи ставкасининг ўртача ўзгариши таъсирини аниқлаш учун меҳнат ҳақининг ҳақиқатдаги норматив ставкалар ўртасидаги фарқни ҳақиқатда ишланган вақтга (агар соатбай меҳнат ҳақи бўлса) ёки ишлаб чиқарилган маҳсулот сонига (агар меҳнатга ишбай асосида ҳақ тўлаш) кўпайтирилади. Унинг формуласи:
ΔМҲЧ_м.ҳ.ў.= (МҲ_ўр.ҳақ – МҲ_ўр.нор).Вақт ишлан_ҳақ.
Бунда – ΔМҲЧ_м.ҳ.ў – меҳнат ҳақи бўйича ўртача ставканинг ўзгариши
натижасида меҳнат ҳақини четланиши;
МҲ _{ўр. ҳақ} - меҳнат ҳақи бўйича ўртача ҳақиқий ставкаси;
МҲ _{ўр. нор} – меҳнат ҳақининг ўртача норматив ставкаси;
Вақт.ишлан _ҳақ - ҳақиқатда ишланган вақт (норма-соатда) ёки ишлаб
чиқарилган маҳсулот сони.


Меҳнат унумдорлигининг таъсири, яъни маҳсулот ишлаб чиқариш учун ишланган вақтни ўзгариши ҳақиқатда ишлаб чиқарилган маҳсулот учун кетган ҳақиқий (соатда) вақт ва норматив (соатда) вақт орасидаги фарқни иш ҳақини норматив соатбой ставкасига (ўртача) кўпайтирилади: