Иқтисодий таълимотлар тарихи

Karl Menger

• 
  Aynan mana shu yili 1871 yilda Avstriyada Karl Mengerning «Siyosiy iqtisod asoslari» nomli kitobi ham e’lon qilindi. Bu kitobda ham xuddi mana shu «eng yuqori foydalilik» nazariyasi tahlil qilinib matematik formula va teoremalarsiz ilmiy jihatdan asoslab berildi.
  

Leon Valras

• 1874 yilda Shveysariyada Leon Valrasning «Sof iqtisodiyot fani elementlari» nomli kitobi nashrdan chiqdi. Bu kitobdagi iqtisodiy nazariya to’liq ravishda matematik jihatdan rivojlantirildi.

• 
  Shunday qilib yangi yo’nalish bir vaqtda uchta olim tomonidan turli mamlakatlarda ingliz, nemis va fransuz tillarida ilmiy jihatdan asoslab berildi.
  

Маржинализм ва унинг ривожланиш даври
икки босқичга бўлиб ўрганилади.
Birinchi bosqich XIX asrning 70-80-yillarini o’z ichiga olib iqtisodiy tahlilning dastlabki marjinalistik g’oyalarini mujassam qilgan dastlabki ilmiy asarlar yaratildi (K.Menger, U.Jevons va L.Valras asarlari). Bu davrda asosiy mavzu insonning psixalogik xususiyati, ya’ni uning hissiyoti va qabul qilishi asosida o’rganiladi. Shuning uchun marjinalizmning bu bosqichini iqtisodiy ta’limotlardagi «subyektiv yo’nalish» deb ataldi.
Ikkinchi bosqich XIX asrning 90- yillariga to’g’ri kelib, bu davrdan boshlab marjinalizm ko’pgina mamlakatlarda mashhur va asosiy ta’limotga aylandi.
Marjinalistlarning bu davrda
erishgan asosiy yutug’lari subyektiv- psixologik yo’nalishdan voz kechib iqtisodiyotning asosiy maqsadi bu iqtisodiy hayotning doimiy borishini mavjud shart-sharoitlar asosida tushuntira bilish demakdir, dedilar.

• Natijada yangicha iqtisodiy g’oyalar namoyondalari klassik iqtisodiy maktabning davomchilari sifatida baholanib, ularga neoklassiklar deb nom berildi. Marjinal rivojlanishning ikkinchi bosqichini ya’ni neoklassik iqtisodiy ta’limotni rivojlanishiga yirik iqtisodchi olimlar A.Marshall, Dj. B.Klark va V.Pareto katta hissa qo’shdilar.

Кейинчалик
неоклассиклар ҳар иккала жараённи
биргаликда
ўрганиб анча мукаммал таълимот яратдилар.

Маржинал иқтисодий ғояларни иккала босқичини ўзига хос хусусиятлари. Биринчи
Dastlabki marjinalistlar o’zlarining subyektiv oqimlarida asosiy e’tiborni iqtisodiy tahlil jarayonida istemol (talab)ning tutgan o’rnini o’rganishga qaratib
klassiklardan farqli
ravishda ishlab chiqarish (taklif)ni ikkinchi darajali qilib qo’ydilar.

Иккинчи
Birinchi bosqich marjinalistlari
subyektiv yo’nalish vakillari klassiklar singari sabab oqibatga asoslangan ilmiy tahlilni qo’llab ularning g’oyalarini ma’lum darajada takrorladilar. Lekin birgina katta farq subyektiv maktab qo’llagan iste’mol va tovarlarning foydaliligi usuli ularni klassik maktab usulidan farqladi.

Fz navbatida

marjinalistlarning
neoklassik yo’nalishi
funksional ilmiy
tadqiqotni maydonga tashlash bilan birga ishlab chiqarish va iste’molni yaxlit holda o’rganib me’yoriy iqtisodiy o’lchamlarni taqsimot va ayirboshlash
jarayonlariga ham tadbiq
etdilar.

Учинчи
Marjinal inqilobning birinchi
bosqichidan farq qilib, ikkinchi bosqichda funksional ilmiy uslub bilan birga iqtisodiy tahlilga iqtisodiy jarayonlarni matematik modellashtirish usuli ham olib kirildi. Shu jumladan, har ikkala bosqich nazariyotchilari «erkin» raqobat yordamidagi iqtisodiy o’sishni haligacha avtomatik ravishda qo’llab kelinmoqda degan fikrga keldilar.

Тўртинчи
Neoklassiklar iqtisodiy ta’limotlar

tarixida alohida o’rin egallagan klassiklardan iqtisodiy liberalizm tamoyillariga sodiq qolishni meros qilish bilan birga tadqiqot mavzuini yanada kengaytirib, unda funksional tadqiqot usulidan va iqtisodiy ko’rsatkichlarni taqqoslash usuli va nihoyat tizimli matematik usuldan keng foydalanishni amalga oshirdilar.





XIX asrning 70-yillarida iqtisodiy ta’limotlarning nufuzli maktablaridan biri bo’lgan Avstriya maktabi vujudga keldi. Avstriya maktabini subyektiv yoki subyektiv-psixologik maktab deb ham ataydilar. Uning mafkurachilari qo’llagan usul munosabati bilan unga mana shunday nom berilgan. 70-yillarda Avstriya maktabining asoschisi K.Menger (1840- 1921) bu g’oyani rivojlantirib, uni subyektiv- psixologik maktabning asosiy nazariyasiga aylantirdi.