Iv bob. Ta’LIM SIFATINI NAZORAT QILISH VA BAHOLASH Ta’lim sifatini o‘lchash baholash shakli va metodlari, indikatorlarini tanlash

Ishlab chikmsh boskichlari sxemada kursatilgan

Sxemadan kurinib turibdiki, KX.K tomonidan tadjiq k;ilingan Bitiruvchi modelini yaratish dastlabki kdsam bo‘lgan edi. Xozirgi paytda DTSning malaka tavsifi xamda bitiruvchilarning ishga joy- lashish muammosi bilan bogliq bo‘lgan mintak;aviy mexnat bozori talablarini takdoslashga ob’ektiv zarurat mavjud. Shu maqsadsa 100 dan ziyod ish beruvchi (direktorlar, urinbosarlar, xodimlar buyi-

cha menejerlar) urtasida surov utkazildi. Anketalardan ish beruv- chilarning KXK bitiruvchilarining kasb ta’limi sifatiga kuyadi- gan talablari tanlab olinib, darajalarga bulindi. Bu sifatlar ruyxati DTS talablari bilan takkoslandi, natijada bugungi biti- ruvchiga kerak buladigan bir kator kasbiy malakalar standartlash- tirilmaganligi ma’lum buldi. Bu DTS mintakaviy komponenti- ning zarurlish va mudimligini yana bir bor tasdiklaydi.
Modelni ishlab chikish dar biri ikkita tor ixtisosga bulingan ikkita: shaxsiy va kasbiy sifatlar blokida olib borildi. Xar bir blokning asosini bitiruvchilarning alodida kasbiy va shaxsiy xa- rakteristikasi buyicha ish beruvchilar belgilagan umumiy daraja natijalari tashkil etdi.
KXK bitiruvchisining modeli — kishining uning edtiyojlarini DTSni, mintakaviy mednat bozorini aks ettiruvchi, uning shaxsiy va kasbiy rivojlanish darajasining xayolan tasavvur kilingan ti­ zimi. Ta’lim jarayonida shunday modelni urganish va amalga oshi­ rish KXK bitiruvchisiga UMKXT sifatini, ish urniga tezda mos- lashib ketishni kafolatlaydi.
Bulajak mutaxassis axlokiy va estetik kadriyatlar tizimida umu­ miy shaxsiy sifatlarga ega buladi: dayotda uz maksadi mavjud, ki- rishimli, uzini-uzi tadlil kilishga, komillikka, ma’naviy ji- datdan usishga edgiyoj sezadi.
Bulajak mutaxassis kuyidagi shaxsiy kasbiy xususiyatlarga:

1. 
   Muvaffakiyatli ukuv-ishlab chikarish faoliyati uchun zarur bo‘lgan intellektual potensialga (sonlar bilan ishlash kobiliyati, gapdonliq idroq keng tasavvur, yaxshi rivojlangan xotirlash tur­ lari: operativ xotira, sonlarni eslab kolish kobiliyati, kurish xotirasi, eshitish xotirasi va d. k.);
   
2. 
   Oldiga kuyilgan maksadga erishish yulida kat’iy irodaga;
   
3. 
   Malakasini muttasil oshirish, professional jidatdan usish edtiyojiga ega buladi.
   

Bulajak mutaxassis UMKXT buyicha DTS bilan tartibga soli- nadigan axborotlar dajmini bilishi va uni egallashga darakat kili­ shi zarur. Ish beruvchilarning kasbiy talablari yigindisini tad­ lil kilarkanmiz, biz Bitiruvchi modelida ta’lim jarayonining natijasi sifat emas, tayyorgarlik va rivojlanish darajasi aks etishi keraq degan xulosaga keldik. Modomiki, natijaga erishish- da motivlashtirish darajasi muvofiklashtiruvchi rol uynar ekan, biz blokka shaxsning rivojlanish va shakllanish darajasi motiva- siyasini kiritdik.
KXK bitiruvchisining sifatlarini modellashtirish jarayoni — bu Modelning barcha bloklarini nazorat kdlish, tadlil kilish va tugrilashning tuxtovsiz jarayonidir.
Asosiy muammoni xal kdlish: KXKda UM KXT sifatini nazo­ rat kdlish tizimini ishlab ch idish ishimizning keyingi bosqichi buldi. Xozirgi paytda KXKda nazoratning mazmuni an’anaviy ra­ vishda joriy, orali*; va yakuniy nazorat turlarini olib borishda ifodalanayapti. UMKXT buyicha DTS joriy kdlinishi bilan biz- ni UMKXTning samaradorlik mexanizmi kdzistirdi. Buning uchun ukitishning turli boskdchlaridagi natijalarni solishtirish lo­ zim edi, ammo takdoslaydigan narsaning uzi topilmadi. Oraliq natijalar yuq edi. Shuning uchun sifat tizimiga joriy nazorat kiritildi. Keyinchaliq 2001 yilda bitiruvchilar kartotekasining taxlili shuni kursatdiki, KXKni bitirgandan sung dastlabki yarim yil mobaynida bitiruvchilarning 38 % ish joyini uzgartirishar ekan. Vaziyatni taxlil kdlish va buning sabablarini anikdash uchun biz UMKXT sifatini nazorat kdlish tizimiga bitiruvchilarning korxonadagi faoliyatining birinchi yili mobaynida ularning ish joyiga moslashishi ustidan nazoratni kiritdik.
KXKda urgatiladigan kasblar bozorboi kasb va mutaxassislik xisoblanadi, shuning uchun keyingi yillarda ularga bo‘lgan talab keskin oshdi, bu esa KXKda ukdshni xoxlovchi abiturientlar soni- ning oshishiga olib keldi. Yu(Kning ixtisoslik dasturlari buyi­ cha ishlash tajribasi ta’lim sifati birinchi kurs talabalarining umumta’lim fanlari buyicha bilim va malakalarining shakllan- ganlik darajasiga bovshkdigini kursatdi. Shunday kdlib, yakuniy nazorat natijalari, sifat nazorati tizimiga dastlabki nazoratni kiritish keraq degan xulosaga kelishimizga olib keldi.
Shu tarifa KXKdagi UM KXT sifatini nazorat kdlishning kom­ pleks tizimi nazoratning beshta turini (boskdshni) uzida jam- laydi. Bular:

• 
  kirishdagi nazorat (kn);
  
• 
  joriy nazorat (jn, semestr mobaynida);
  

i orali q nazorat (on, xar bir ta’lim davri — yarim yilliq yillik davrning oxirida);

• 
  yakuniy nazorat (ya’ni, dar bir ta’lim boskdchining oxiridagi yakuniy attestatsiya);
  
• 
  ish joyidagi moslashuv (korxonada ish boshlashning birinchi yilida).
  

Nazoratning xar bir boskdchi yul-yulakay attestatsiyani, bundan xam muximrogi, yakuniy attestatsiyani istisno kdlmaydi. Ular pa- rallel ravishda utkazilib, nazariy materiallarni uzlashtirish xamda kasbiy kunikmalarni egallash darajasini tartibga solish vosita- si bulib xizmat kdladi. Natijalarning ob’ektivligini ta’min­ lash, ta’lim vaktini tejash, nazorat jarayonining mustakdxligi nuqtai nazaridan KXKda ustuvor metod sifatida testli nazorat
tanlab olindi. Ammo ta’lim sifatining ishonchliligi va dakikiy- ligiga turli nazorat metodlaridan okdlona foydalanish orkali erishiladi. Kugshab pedagogik jamoalar testli nazoratni afzal kurishdi. Lekin ishonchlilikning ketidan kuvilsa, talabalarning shaxsiyati ikkinchi darajali bulib keladi: bunda shaxe ijodkorli- giga, nostandart karorlarni qabul kilishiga, ular uchun javobgar bulishiga, ravon gapirishni urganishiga va d.k. larga imkon bulmay- di. Shuning uchun turli nazorat metodlarining mushtarakligi kasb ta’limining ishonchli, takrorlanuvchi, takkoslanuvchi va boshkari- luvchi natijasiga erishish imkonini beradi.
Taklif etilayotgan ta’lim sifatini nazorat kilishning kom­ pleks tizimining prinsipial farki shundan iboratki, uning aso- sini UMKXTning mudim jidatlari: motivatsiya jarayonlari dara­ jasi va ukuvchilar shaxsiyatining rivojlanish darajasi, umumta’­ lim va kasbga oid bilim, malaka va kunikmalarning shakllanganligi, ta’limning barcha boskichlari — birinchi kursdan boshlab to ish joyiga moslashishgacha bo‘lgan krbiliyat (14-ilovaga karang) dakvda doimo va muntazam ma’lumot yigishni tashkil etadi.