Iv bob. Ta’LIM SIFATINI NAZORAT QILISH VA BAHOLASH Ta’lim sifatini o‘lchash baholash shakli va metodlari, indikatorlarini tanlash

Me’yoriy sifat kursatkichlari ta’lim sifati x,a^ida fikr yuri- tishning yagona asosi bulib xizmat kiladi. Bunday kursatkichlar ruyxa- ti me’yoriy-xukukiy xujjatlarga kiritilgan (koidalar va norma- tivlar; texnik tavsiflar; standartlar; koidalar, talablar, buyruq- lar va xokazolar).
Endi ta’lim muassasasidagi baxolanuvchi ob’ekt ichki sifat kursatkichlarini shakllantirish mexanizmini kurib chikamiz.
Buning uchun ta’lim jarayonining asosiy bulimlari xamda ta’­ lim oluvchilarda shakllantiriladigan kasbiy layokatlar tarkibini keltirib utamiz.


^{Ta’lim jarayoni bulimlari} Tarkibi
Umumta’lim tayyorgarligi Tabiat, jamiyat, texnika tafakkur xdkrdagi, shaxe yunal-
ganligini uning dunyokerashini belshlab beruvchi va umumukuv malaka x,amda kunikmalarini shakllantiruvchi bilimlar majmui.

Umumtexnik va maxsus nazariy tayyorgarlik

Ishlab chikdrish ta’limi va sh t a b chikrrish amaliyoti

Tanlangan kasbiy faoliyat aщ yeidagi umumiy me’yor­ lar, modellar, faoliyat va munosabatlar prinsiplari tufisidaga bilimlarning shakllantiruvchi yigindisi.
Faoliyatning aniq mazmundagi muayyan turini amalga oshirish ^amda kasbiy faoliyatning bajarilishi jarayo­ nida uzaro munosabatga, alokdga kirishish layokdti; amaliy kunikma va malakalar.

Kasb-xunar ta’limi dasturlarini amalga oshirish jarayonida ukuvchilarda insoniyat tomonidan tuplangan madaniyat, tajribaning ozroq kismigina shakllantirilishini ta’kidlab utamiz. Amaliyot- da ukuvchilarning kasbiy tayyorgarligi kursatkichlari tarkibini asossiz kengaytirish yoki toraytirish xollari tez-tez ruy beradi.
Shu sababli ta’lim muassasasi faoliyatini uygunlashtirish, res­ publika ta’lim soxasi manzarasini tartybga solish vositasi xamda ta’lim oluvchilarning yuksak sifatga ega bulishi kafolati tariqa- sida ta’limni standartlashtirish amalga oshiriladi.
Eng avvalo, ob’ektning tayanch elementlari, ularning kursatkich­ lari xamda ularga kuyiladigan talablar standartlashtirish ob’ek­ ta xisoblanadi.
Ta’lim sifatini tekshirish va baxolash muammosi xususiyatla­ rini taxpil qilib, shuni kayd etish lozimki, bu masala kup vdnrra- li bulib, tadkikotchilar tomonidan turli jixatlardan kurib chi-

kilgan. Mamlakatimizda BKMlarni tekshirish va badolash vazifa- lari, metodlari, prinsiilariga ta’lim sifatini badolash va na­ zorat kilishning umumiy va xususiy masalalariga taallukdi kuplab asarlar e’lon kilingan.
Ukuvchilar BKMlari sifatini badolashning ma’lum tizimlari pedagogik nazorat tizimlari doirasini kenga ytirsa-da, ularni tula zamonaviy, deb aytish kiyin. Shu bilan birga, ular universal emas, mikdor jidatdan ulchanmagan damda ta’lim jarayoniga shaxsiy yonda- shuvni aks ettirmaydi.
Bilim, madorat va kunikmalarni badolashning nisbatan keng tarkdlgan, moslashgan va damma joyda kullaniladigan mashdur an’­ anaviy besh balli tizimi kulami allakdchon tor bulib qolgan. Ishga ijodiy yondashuvchi ukdguvchilar uning kolipidan chikish ga darakat kdladilar. Kuplab ta’lim muassasalarida besh balli tizimdan far q qiluvchi badolash usullari kullaniladi (M. Boysov, S. Veksler, A. Zaysev, A. I. Subetto, N. A. Selezneva).
Uni kupballi, reyting yoki boshkdcha nomlash mumkin, ammo mo- diyati bitta: bilim, madorat va kunikmalarni badolashning rey­ ting tizimi (G. Ya. Alimova, B. G. Ananev, A. Anastazi, K. Angelovs- ki) mashgulotlar utkazishning blok-modul shakliga asoslangan damda ukuvchilarning individual faoliyatiga mos keladi.