Iv-bob yer qazish mashinalari

4.6–rasm. Burilmaydigan (a) va buriladigan (b) otvalli buldozerlarda grunt uyurmasiiiig hosil bo’lish sxemasi
Ekspluatatsion hisoblar. Gruntga qatlamlar bo’yicha ishlov berilganda buldozerning texnik ish unumdorli­gi (m³/s) yer sharoitiga bog’liq holda hisoblanadi. U chuqur qazishda to’xtovsiz 1 soatda kazilgan gruntni zich holat­ga keltirilgan hajmiga teng:
(4.1)
bu yerda: –qazishning oxirida gruntni yumshatilgan holatidagi uyurma prizmasining hajmi, m³; — ish siklining davomiyligi, s; – gruntning yumshatilganlik koeffitsienti;
(4.2)
bu yerda: V va N –otval uzunligi va balandligi; –proportsionallik koeffitsienti, u N/V ga bog’liq holda aniqlanadi.
Ish siklining davomiyligi (uchastka oxirida buri­lish bilan) quyidagicha aniqlanadi
(4.3)
qaytishda esa
(4.4)
bu yerda: va — qazish va transportirovka qilish uchastkasining uzunligi, m; , va — ishchi, trans­port, oldiga va orqaga yurish tezliklari, km/soat; t_b va t_6osh — burishga va boshqarishga ketgan vaqt, sekund;
Barcha hisoblar dvigatel quvvatidan to’liq foydalanishni, shuningdek, sirpanishni va boshqa texnologik holatlarni hisobga olib amalga oshiriladi. Hisob yuli bilan buldozerning burilishga ketgan vaqti aniqlana­di. Boshqarish uchun ketgan vaqt 7—8 sek. qabul qilinadi. Agarda qazish bilan transportirovka qilish birgalikda bo’lsa ish sikli quyidagicha aniqlanadi:
(4.5)
qazishdagi umumiy qarshilik quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
(4.6)
bu yerda: W_K — gruntni qirqishdagi qarshilik; W_om — grun­tni otval bo’ylab yuqoriga ko’tarishdagi qarshilik; W_n — gruntni otval oldida transportirovka qilishdagi qarshilik; W_M — mashinani siljitishdagi qarshilik.
Keltirilgan qarshiliklardan W_om va W_M doimiy bo’lib, qolganlari otval oldidagi uyurma prizmasining hajmiga qarab o’zgarib turadi. Buldozerlarning unumdorligi­ni oshirish maqsadida ikkita buldozer yonma–yon, ikkita buldozerga bitta otval o’rnatib yoki kengaytirilgan otvallar bilan ishlatish mumkin.
Skreperlar. Skreperlar tortish kuchi hisobiga cho’mich orqali gruntni qatlam bo’yicha kesish va uni transporti­rovka qilish uchun mo’ljallangan. Gusenitsali traktor— tortuvchi mashinali skreperlarning grunti tashish masofasi 100...800 m; pnevmog’ildiraklilarda esa 300...3000 m, ba’zan undan ham ko’proq.
Skreper (4.7–rasm) sirg’a (dishlo) 1, rama 2, zaslon­ka 3, cho’mich 4, sharnir 5, 10, tushiruvchi orqa devor 6, orqa g’ildirak 7, bufer 8, pichok 9, nasos 11, taqsimlovchi 12, moy baki 13, gidrosilindrlar 14, 15, 16, uzatma qismi 17 va ijrochi qism 18 dan iborat.
Skreperning ish sikli quyidagi jarayonlardan ibo­rat: