Ix bob. Ionlashtiruvchi nurlanishlar va ularning xususiyatlari

72-Rasm. Issiq neytronlarda ishlaydigan yadro reaktorining sxemasi.

1.Aktiv zona. 2. Qaytargich. 3. Sekinlashtirgich. 4. YOnilg‘i sterjenlari. 5. Boshqarish sterjenlari. 6. Issiqlik tashuvchi modda yuradigan kanallar.

Issiqlik va o‘rta energiyali neytronlar bilan ishlaydigan reaktorlarning aktiv zonasi sekinlashtiruvchi modda va odatda, yoqilg‘ining bo‘linmaydigan izotopi bilan aralashmasidan iborat bo‘ladi. Geterogen reaktorlarning aktiv zonasi sekinlashtiruvchi modda ichiga joylashtirilgan yonilg‘i sterjenlaridan iborat.

Issiq neytronlar ishtirokida ishlaydigan reaktorlarning aktiv zonalari yaxshi qaytaruvchi modda bilan o‘ralgan bo‘ladi. Tez neytronli reaktorlarda qaytaruvchi modda tarkibiga yonilg‘ini qayta ishlab chiqarishga olib keladigan  yoki izotoplari ko‘p miqdorda kiritilgan bo‘ladi.

Issiqlik uzatuvchi modda sifatida suv, suv bug‘i, havo, azot, karbonat angidrid gazi, tez neytronlar bilan ishlaydigan reaktorlarda esa suyuq natriy ishlatiladi. Katta quvvat bilan ishlaydigan reaktorlarda t=300⁰ temperaturadagi va yuqori bosim ostidagi suv issiqlik uzatuvchi modda sifatida qo‘llaniladi. YAdro reaktorlarida yonilg‘i sterjenlari sifatida kadmiy, bor va boshqa materiallar foydalaniladi. va izotoplari uchun issiq neytronlarni yutish kesimlari mos ravishda 210⁴ barn va 410³ barn ga teng.

Reaktorlar qo‘yilgan vazifaga qarab energetik, eksperimental, ilmiy-tadqiqot ham energetik reaktorlarga bo‘linadi. Har qanday reaktor:

• 
  yonilg‘ining turiga;
  
• 
  sekinlashtiruvchi moddasiga;
  
• 
  aktiv zonasining tuzilishiga;
  
• 
  issiqlik uzatgichga;
  
• 
  bajariladigan vazifasiga;
  
• 
  ishlash rejimiga;
  
• 
  konstruksion xususiyatlariga qarab baholanadi.
  

Energetik reaktorlar asosan suv-suvli ( VVRS-M ) rusumli atom reaktori ilmiy-tadqiqot va yadro fizikasining yutuqlarini xalq xo‘jaligiga tadbiq etish maqsadida 1959 yildan buyon 2000 dan 10 000 Kvt li quvvat bilan ishlab turibdi.

Quyidagi 73-rasmda yadro reaktorida yadro energetikasini hosil qilishning prinsipial sxemasi keltirilgan.