Ызбекистон республикаси бош

3. Odam savdosi qurbonlari, ularni ijtimoiy himoyalashning shuquqiy muammolari va echimlari.
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan isloshot va yangilanishlar natijasida fuqarolarimizning turmush sharoiti uzluksiz yuksalib bormoqda, shuquq shamda erkinliklari tila riyobga chiqarilishi uchun qulay ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy shart-sharoitlar yuzaga kelmoqda.

Bularning barchasi shaxs erki, uning shayoti, salomatligi va shaxsiy shuquqlari kafolatlarini yanada kuchaytirish, fuqarolar shuquqiy mushofazasi samaradorligini oshirish, shaxs-davlat munosabatlarida shaxs manfaatlari ustuvorligi tamoyiliga og’ishmasdan amal qilish eshtiyojini yanada kuchaytirmoqda.

SHaxs erki va qonuniy manfaatlarini ta`minlash ijtimoiy shayotimizning shamma soshalarida olib borilayotgan tadbirlar orqali amalga oshirib kelinmoqda.

O’zbekiston Konstitutsiyasining 13-moddasiga binoan O`zbekiston Respublikasida demokratiya umuminsoniy printsiplarga asoslanadi, ularga kira inson, uning shayoti, erkinligi, sha`ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz shuquqlari oliy qadriyat shisoblanadi.

Bugungi kunda asholi migratsiyasi, shu jumladan, mamlakat tashqarisida meshnat faoliyati bilan shug’ullanish maqsadidagi migratsiya jashon kilamidagi voqelik bilib, izining kipgina ijobiy jishatlari bilan bir qatorda salbiy oqibatlarni sham keltirib chiqarmoqda.

Bu salbiy shodisa global jarayon sifatida bizning mamlakatimizni sham chetlab itmayapti. Afsuski, fuqarolarimiz sham odam savdosi qurbonlariga aylanmoqda. Bularning barchasi davlatimiz va jamiyatimiz tomonidan ushbu illatga qarshi qat`iy choralar kirishni, odam savdosiga jalb etilgan va undan jabr kirgan shamyurtlarimizni mushofaza etishni dolzarb vazifa qilib qiymoqda.

O’zbekiston Prezidentining 2008 yil 8 iyuldagi "Odam savdosiga qarshi kurashish samaradorligini oshirish biyicha choralar to`g’risida"gi qarori bilan odam savdosiga oid noqonuniy sharakatlarga qarshi tadbirlar, davlat va jamoa organlari tomonidan bajariladigan eng mushim vazifalar belgilab berildi.

Davlatimiz rashbarining ushbu qarori fuqarolarimiz shayoti va salomatligi, shaъни, qadr-qimmatini jinoyatchilarning tajovuzlaridan shimoyalab, inson va uning shuquqlari, manfaatlari eng oliy qadriyat, degan ulug’ g’oyani riyobga chiqarishga qaratilgani bilan diqqatga sazovordir. Odam savdosi qurbonlariga aylangan shaxslarni shuquqiy shimoyalash, ularni ijtimoiy, iqtisodiy va tibbiy-rushiy jishatdan reabilitatsiya qilish davlatimiz va jamiyatimiz oldida turgan dolzarb vazifalardan shisoblanadi.

O’zbekiston insonparvar demokratik davlat sifatida umume`tirof etilgan xalqaro norma va qoidalarni iz milliy shuquq tizimiga keng joriy qilish yilini tutmoqda. Xususan, yuqoridagi xalqaro normalar asosida O`zbekiston Oliy Majlisi tomonidan 2008 yil 17 aprelda "Odam savdosiga qarshi kurashish to`g’risida"gi qonun shamda uning asosidagi qonun shujjatlari qabul qilindi.

Odam savdosiga qarshi kurashga qaratilgan xalqaro qonunchilikda sham, O’zbekiston Respublikasi milliy qonunchiligida sham odam savdosi jabrdiydalari shuquqlarini shimoya qilish, ularning ijtimoiy reabilitatsiyasi va shimoyasini ta`minlash belgilab qiyilgan.

Jumladan, BMTning 2000 yil 15 noyabrdagi "Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurash to`g’risida"gi Konventsiyasi 25-moddasiga kira: "Ushbu Konventsiya ishtirokchisi bilgan shar bir davlat izining imkoniyatlari darajasida odam savdosidan jabr kirgan fuqarolarga yordam kirsatish, ayniqsa, qasd olish bilan qirqitishdan shimoyalashga qaratilgan yordamni berish majburiyatini oladi.

Har bir ishtirokchi davlat odam savdosidan ziyon kirganlarga tovon undirilishi va ular kirgan boshqa shakldagi zarar irnini qoplash yuzasidan kerakli tartib-qoidalarni joriy etadi".

Yuqoridagi Konventsiyaga qishimcha sifatida qabul qilingan Protokolning 6-moddasida odam savdosi jabrdiydalarini shimoyalashga qaratilgan chora-tadbirlar nazarda tutilgan bilib, unga kira, shar bir ishtirokchi davlat imkoni darajasida odam savdosidan jabr kirganlarning shaxsiy shayoti va shaxsinи shimoyalash, shu jumladan, ish yuritishning maxfiyligini ta`minlashi kerak.

A`zo davlatlarning milliy qonunchiligi yoki ma`muriy tizimi odam savdosidan jabr kirgan fuqarolarga yordam kirsatishning quyidagi chora-tadbirlarini nazarda tutishi lozim:

a) sud yoxud ma`muriy ish yuritish to`g’risidagi axborotlar bilan ta`minlash;

b) shuquqlarga ziyon etkazmaydigan tarzda tegishli yordam kirsatish, xavotirlarga irin qoldirmaslik.

Har bir a`zo davlat odam savdosi jabrdiydasiga aylangan fuqarolarni jismoniy, rushiy-psixologik va ijtimoiy reabilitatsiya qilishga qaratilgan tadbirlarni amalga oshirish, xususan, bu soshada nodavlat tashkilotlari va fuqarolik jamiyatining boshqa elementlari bilan shamkorlikni yilga qiyishi zarur. Jabrlanganlarga quyidagi yordamlar kirsatilishi ta`minlanadi:

- kerakli boshpana berish;

- ular tushunadigan tilda yuridik maslashat va yordamlar kirsatish;

- tibbiy, rushiy, moddiy yordam kirsatish;

- ishga joylashish, kasb irganish va ta`lim olish soshasida yordam berish.

Har bir a`zo davlat odam savdosi qurbonlariga yordam kirsatilishida ularning jinsi, yoshi, aloshiда eshtiyojlarini shisobga olishi, ayniqsa, ularni boshpana, ish bilan ta`minlashda bularga aloshida e`tibor berishi shart.

Har bir davlat odam savdosi jabrdiydalari iz mamlakati shududida bilgan davrda ularning jismoniy xavfsizligi shaqida qayg’urishi lozim.

O’zbekiston Respublikasining "Odam savdosiga qarshi kurashish to`g’risida"gi qonunida sham yuqoridagи qoidalar asosida jabr kirganlarni ijtimoiy shimoyalashga qaratilgan choralar belgilab qiyilgan.

Jumladan, ushbu qonunning 9-moddasiga kira, odam savdosidan jabrlanganlarga yordam kirsatish va ularni shimoya qilish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mashkamasi tomonidan odam savdosidan jabrlanganlarga yordam kirsatuvchi va ularni shimoya qiluvchi ixtisoslashtirilgaн muassasalar tashkil etiladi.

Ixtisoslashtirilgan muassasalarning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

- odam savdosidan jabrlanganlarga qulay yashash va shaxsiy gigiena sharoitlarini ta`minlash;

- odam savdosidan jabrlanganlarni oziq-ovqat, dori vositalari va tibbiy buyumlar bilan ta`minlash;

- odam savdosidan jabrlanganlarga shoshilinch tibbiy, psixologik, ijtimoiy, yuridik va boshqa xil yordaм berish;

- odam savdosidan jabrlanganlarning xavfsizligini mushofaza qilish;

- odam savdosidan jabrlanganlarning qarindoshlari bilan aloqa irnatilishiga kimaklashish;

- odam savdosidan jabrlanganlarning shuquqlari va qonuniy manfaatlari shaqida axborot berish;

- odam savdosidan jabrlanganlarni ijtimoiy reabilitatsiya qilishga kimaklashish.

Ijtimoiy reabilitatsiya odam savdosidan jabrlanganlarni normal turmush tarziga qaytarish maqsadida amalga oshiriladi va mazkur shaxslarga yuridik yordam berish, psixologik, tibbiy, kasbiy reabilitatsiya qilish, ishga joylashtirish, vaqtinchalik turar joy berishni qamrab oladi.

Odam savdosidan jabrlanganlarni ijtimoiy reabilitatsiya qilish O`zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti mablag’lari va qonun shujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar shisobidan amalga oshiriladi.

Ixtisoslashtirilgan muassasalarning rashbarlari ularda odam savdosidan jabrlangan bolalar shaqida ma`lumot paydo bilgan taqdirda, qonun shujjatlariga muvofiq, odam savdosidan jabrlangan bolalarning shuquqlarini ta`minlash va shimoya qilish maqsadida bu shaqda vasiylik va shomiylik organlariga darshol xabar qilishi shart.

Odam savdosidan jabrlangan bolalar ixtisoslashtirilgan muassasalarga joylashtirilganda, ular katta yoshdagilardan aloshida turishlari kerak. Bunday bolalarga qonun shujjatlariga muvofiq, davlat ta`lim muassasalariga qatnash imkoniyati beriladi.

Agar odam savdosidan jabrlangan bolalar ota-onasi qaramog’idan mashrum bilgan bilsa yoki iz oilasi turgan joydan bexabar bilsa, ularning ota-onasini yoki ota-onasining irnini bosuvchi shaxslarni qidirish choralari kiriladi.

Surishtiruvchi, tergovchi, prokuror, sud'ya odam savdosida gumon qilinayotgan shaxslarni aniqlash maqsadida shuquqni mushofaza qiluvchi organlar bilan shamkorlik qilish xoshishini bildirgan odam savdosidan jabrlangan shaxsga nisbatan Jinoyat-protsessual kodeksida nazarda tutilgan xavfsizlik choralarini kiradi.

Agar odam savdosidan jabrlangan chet el fuqarosi yoki fuqaroligi bilmagan shaxs O`zbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual kodeksiga muvofiq, jabrlanuvchi deb topilgan bilsa yoki jinoyat ishi biyicha guvosh bilsa yoxud odam savdosida gumon qilinayotgan shaxslarni aniqlashda tegishli organlarga yordam berayotgan bilsa, surishtiruvchi, tergovchi, prokuror, sud'yaning asoslantirilgan iltimosnomasiga kira, bunday shaxsga nisbatan odam savdosida aybdor shaxslar xususida jinoyat ishi biyicha qaror chiqarilguniga qadar deportatsiya choralari qillanilishi mumkin emas. Bunda odam savdosidan jabrlangan shaxsga uning O`zbekiston Respublikasiga kirishi sholatlaridan qat`i nazar, O`zbekistonda vaqtincha bilish shuquqi berilishi kerak.

Odam savdosidan jabrlanganlar majburlov yoki tashdid ostida sodir etilgan qilmish uchun fuqarolik, ma`muriy va jinoiy javobgarlikdan O`zbekiston qonun shujjatlarida belgilangan tartibda ozod qilinadi.

O’zbekiston Vazirlar Mashkamasining 2008 yil 5 noyabrdagi 240-sonli "Odam savdosи jabrdiydalariga yordam berish va ularni shimoya qilish biyicha respublika reabilitatsiya markazini tashkil etish to`g’risida"gi qarori bilan tasdiqlangan ana shu markaz shaqidagi Nizomda odam savdosi jabrdiydalarini ijtimoiy-shuquqiy shimoyalash, ularga tegishli yordam kirsatish tadbirlari belgilab berilgan.

Reabilitatsiya markazlarida odam savdosidan jabr kirgan fuqarolar 30 kun (tegishli shollarda uch oй va undan sham uzoqroq muddat davomida) saqlanishlari mumkin. Ular bu davrda kompleks tibbiy tekshiruvdan itkaziladi va tegishli tibbiy, ijtimoiy va shuquqiy yordam kirsatiladi.

Reabilitatsiya markazidan chiqariladigan jabrdiydalarni boshpana, ish bilan ta`minlash, moddiy va ijtimoiy jishatdan qillab- quvvatlash ishlari uzluksiz davom ettiriladi.

Odam savdosiga qarshi qat`iy choralar kirilayotgani, uning qurbonlari shaqida g’amxirlik qilinayotgani mamlakatimizda amalga oshirib kelinayotgan insonparvar siyosat natijasi bilib, inson shar narsadan aziz, uning shuquq va manfaatlari eng oliy qadriyat degan gumanistik shiorga tiliq mos keladi shamda davlatimizning bosh maqsadi inson farovonligini ta`minlashdan iborat ekanini yaqqol isbotlaydi.