Ызбекистон республикаси бош

2. Odam savdosi uchun javobgarlik.
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 26-moddasida "Hech kim qiynoqqa solinishi, ziravonlikka, shafqatsiz yoki inson qadr-qimmatini kamsituvchi boshqa tarzdagi tazyiqqa duchor etilishi mumkin emas" deb ta`kidlanishi mamlakatimizda inson, uning shuquq va erkinliklari eng oliy qadriyat, unga tashdid qilish va zarar etkazish-jinoyat sifatida e`tirof etiladi.

"Bugun inson shuquqlari va manfaatlari, ularni shar tomonlama shimoyalash va ta`minlash, jamiyatnи demokratlashtirish va erkinlashtirish yillari shaqida gapirar ekanmiz, bu mavzu dunyoda shar doim, ayniqsa, keyingi paytlarda eng itkir va dolzarb masalaga aylanib borayotganini yaqqol kuzatish mumkin va buni tabiiy shol, deb qabul qilishimiz kerak" deganida mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov odam savdosi va shu kabi transmilliy jinoyatchilikka qarshi kurashish, uning oldini olish chora-tadbirlarini ishlab chiqish, shuquq normalari samaradorligini oshirishda qaysi jishatlarga kiproq e`tibor qaratishimiz lozimligi shaqida fikr yuritgan bilsalar ajab emas.

Hozirda rivojlanish yilidan borayotgan davlatlar qatorida O`zbekiston Respublikasi sham shuquqiй davlatchilik va fuqarolik jamiyati barpo etish bilan bog’liq jarayonlarda inson shuquqlari va shaxs erkinligini ta`minlash yuzasidan samarali vositalarni qillash borasida bir qancha ijobiy tajribaga ega desak, xato qilmaymiz.

O’zbekiston Respublikasi 2003 yildayoq 1949 yil 2 dekabrdagi BMTning "Odamlar savdosi va uchinchи shaxslar tomonidan foshishabozlikni ishlatilishiga qarshi kurash to`g’risidagi Konventsiya"ga, 2008 yilda esa "Odamlar, ayniqsa ayollar va bolalar savdosining oldini olish va bu qilmish uchun jazolash to`g’risidagi Konventsiya"ga, shuningdek BMTning transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurash to`g’risidagi Konventsiyasini tildiruvchi Protokolini ratifikatsiya qilgan va shu bilan odamlar savdosi to`g’risida asholiga ma`lumot berish, uning qurbonlarini shimoya qilish va bu soshada shuquqni мущофаза qiluvchi organlar faoliyati samaradorligini oshirishga qaratilgan dasturlarni qillab-quvvatlash orqali uning oldini olish va unga barsham berish majburiyatini iz zimmasiga oldi.

Respublikamiz Jinoyat kodeksining 135-moddasi mamlakatimiz jinoyat qonunida yangi normalardan bilib, uning shozirgi tashriri 2008 yil 17 aprelda O`zbekiston Respublikasining "Odam savdosiga qarshi kurash to`g’risida"gi O’RQ-154-sonli qonuni qabul qilinishi munosabati bilan Jinoyat kodeksiga kiritildi.

Mazkur modda uch qismdan iborat bilib, 1-qismi Odam savdosi, ya`ni odamni olish-sotиш yoshud odamni undan foydalanish maqsadida yollash, tashish, topshirish, yashirish yoki qabul qilish uncha og’ir bilmagan jinoyatlar qatoriga kiritilgan.

Moddaning 2-qismida jazoni og’irlashtiruvchi sholatlar nazarda tutilib, ig’irlash, zirlik ishlatish bilan, ikki yoki undan ortiq shaxsga nisbatan, takroran yoki xavfli retsidivist tomonidan, xizmat mavqeidan foydalangan sholda, O`zbekiston Respublikasining davlat chegarasidan olib itgan, kishi a`zolarini kesib olib, boshqa kishiga kichirish (transplantat) maqsadida sodir etilgan qilmish uchun javobgarlik belgilangan.

Moddaning 3-qismi shar ikkala qismdan sham og’irlashtiruvchi sholatlarni nazarda tutgan, ya`ni in sakkiz yoshga tilmaganligi aybdorga ayon bilgan shaxsga nisbatan sodir etilgan, jabrlanuvchining ilimiga yoki boshqa og’ir oqibatlarga olib kelgan sholatlar, ita xavfli retsidivist tomonidan yoxud uyushgan gurush tomonidan yoki uning manfaatlarini kizlab sodir etilgan sholatlarning ijtimoiy xavfi darajasi yuqoriligi nazarda tutilib, ular uchun 12 yilgacha ozodlikdan mashrum qilish jazosi belgilangan.

Bizning jinoyat qonunimizga yaqin bilgan Rossiya Jinoyat kodeksi 17-bobi "SHaxsning erki, qadr-qimmati, ozodligiga qarshi jinoyatlar" deb nomlanib, uning 127.1-moddasi "Odam savdosi" deb ataladi.

127-1-moddasi 1-qismi odamdan foydalanish maqsadida uni sotib olish va sotish yoxud yollash, itkazish, berish, yashirish yoki qabul qilish, uni eksplutatsiya qilishga qaratilgan kelishuv - uncha og’iр bilmagan jinoyat sifatida basholanadi.

Moddaning ikkinchi qismiga kira, isha sharakatlar - ikki yoki undan ortiq shaxsga va qaram bilgan voyaga etmaganga nisbatan xizmat vazifasidan foydalangan sholda, jabrlanuvchini Rossiya davlati chegarasidan g’ayriqonuniy ravishda olib chiqqan yoki olib kirib, ushlab turgan shamda qalbaki shujjatlardan foydalangan sholda, shuningdek jabrlanuvchining shaxsini tasdiqlovchi shujjatlarinи olib qiyish, yiq qilish bilan kuch ishlatish yoki qirqitib, jabrlanuvchining a`zo va tiqimalarini olish maqsadida sodir etilgan jinoiy ishlarga - og’ir jinoyatlar sanktsiyasi doirasida chora kiriladi.

127-1-moddasi 3-qismi moddaning 1 va 2-qismida nazarda tutilgan sharakatlar - eshtiyotsizliк oqibatida ilim kelib chiqishi, jabrlanuvchining sog’lig’iga og’ir shikast etishi yoki boshqacha og’ir oqibatlarga olib kelsa-yu, u uyushgan gurush tomonidan sodir etilsa- sakkiz yildan in besh yilgacha ozodlikdaн mashrum etiladi.

SHu bilan birga, Rossiya jinoyat qonuni yuqoridagi moddasining 4-qismida ushbu jinoyat uchun javobgalikdan ozod qilish asoslari sham kirsatib itilgan bilib, bu mamlakat qonunchiligining iziga xos jishatlarini aks ettiradi. Jumladan, "Birinchi marotaba jinoyat sodir etgan shaxs ushbu moddaning

1-qismi yoki 2-qismi "a" bandida kirsatilgan jabrlanuvchini ixtiyoriy ravishda ozod kilgan va jinoyatning ochilishida faol yordam bergan bilsa, javobgarlikdan ozod qilinadi" deyiladi.

Ammo, ba`zi davlatlar jinoyat qonunchiligida inson oldi-sotdisi predmeti sifatida faqat voyaga etmaganlar nazarda tutilishi, voyaga etmaganlar, bolalarning oldi-sotdisi uchun javobgarlik belgilanganligi, voyaga etgan shaxslarga nisbatan shunday xatti-sharakatlarni amalga oshirganlik uchun javobgarlik belgilanmaganligi, jinoyat tarkibi mavjud bilmasligi, qaysidir ma`noda shu davlatlar jinoyat qonunchiligining kamchiligidir. Bu masala bizning jinoyat qonunchiligimizda adolatli aks etgan.