Ызбекистон Республикаси Олий ва Ырта махсус Таълим Вазирлиги

Tajriba mashg’ulotlari

1- ish. Eritmadagi vodorod ioni miqdori [H⁺]ni aniqlash (pH-metriya )

Tajriba ishi eritmadagi vodorod ionlariga nisbatan qaytar ishlaydigan shisha elektrodi va kumush-xloridli elektrod yordamida tuzilgan galvanik elementning elektr yurituvchi kuchini o’lchashga asoslangan. Buning uchun quyidagi tizimda galvanik element tuziladi:

Shisha Elektrod	Tekshirilaёtgan eritma	Kumush xloridli elektrod
Indikator elektrod		Solishtirma elektrod

(EYK) va pH o’rtasidagi boғlanish:

ЭЮК = Е = Е_{solishtirma el-d} - Е_{shisha el-d}= - 0,059 lg [H⁺] = 0,059 pH ga teng (1)

Shisha elektrodni darajalash

Kerakli asbob – uskuna va reaktivlar:

1. 
   рН – metr;
   
2. 
   indikator elektrod (shisha elektrod);
   
3. 
   solishtirma elektrod (kumush xloridli elektrod);
   
4. 
   6 dona 50 ml .li stakancha;
   
5. 
   filtr qoғoz;
   
6. 
   yuvgich;
   
7. 
   1 dona 500 ml.li stakan;
   
8. 
   standart bufer eritmalar (pH = 1,68; 3,56; 4,01; 6,86; 9,18; 12,34).
   

Ishni bajarish tartibi: Shisha elektrodni darajalash nima degani? Ma`lumki, elektrodlardagi yuzaga keladigan potensiallar farqi - EYuKning qiymati bilan eritmadagi vodorod ionlari konsentratsiyasi o’rtasida (1) formulaga muvofiq o’zaro boғliqlik bor. Shu boғliqlik (E – pH) ni amalda saqlanib qolganini tekshirish «elektrod (shisha)ni darajalash» deyiladi. Shisha elektrodni darajalash uchun pH qiymati doimiy va juda aniq bo’lgan bufer eritmalarda elektrodning potensial qiymati o’lchanadi. Bunda pH qiymati eng kichik bo’lgan eritmadan boshlab, avval eritmaning pH i, keyin esa shu pH ga to’ғri kelgan potensial – E ning qiymati o’lchanib (qolgan eritmalarda ham huddi shunday) olingan natijalar quyidagi jadval ko’rinishida rasmiylashtiriladi.

рН – bufer eritma (naz)	1,68	3,56	4,01	6,86	9,18	12,34
рН – bufer eritma (o’lchangan)
Eх – bufer eritma potensiali (mV)

Jadvaldagi qiymatlardan foydalanib, «darajalash grafigi» chiziladi. Buning uchun koordinatalar sistemasining «u – ordinata o’qi» ga potensial (±E) qiymatlari, «х – abscissa o’qi»ning «0» nol nuqtasidan boshlab pH qiymatlari qo’yiladi va rasmdagidek grafik chiziladi.

Е, мВ

Е
Е

рН

Е
Grafikdan foydalanib, «shisha elektrodning funkciyasi» Hisoblanadi. Eritmaning pH i 1 birlikka o’zgarganda elektrodning potensiali necha mV (`ki V) ga o’zgarishi elektrodning funkciyasi deyiladi va u quyidagicha Hisoblanadi:

 

рН
_ Е₂  Е₁ рН ₂  рН₁
 59  1мВ

to’ғri ishlaydi, deb Hisoblanadi.