Ызбекистон Республикаси Олий ва Ырта махсус Таълим Вазирлиги

Potensiometrik titrlash – aniqlanaёtgan modda miqdoriga ekvivalent miqdorda aniqlovchi modda (standart) eritmasidan qo’shilganda elektrodlar sistemasida yuzaga keladigan, potensiallar ayirmasinnig keskin o’zgarishiga asoslangan miqdoriy analiz usulidir. Ekvivalent nuqta yaqinida elektrokimyoviy reakciyalarning biri ikkinchisi bilan almashinadi.
Potensialning keskin o’zgarishiga potensial sakrash ёki titrlashning ohirgi nuqtasi (t.o.n) deyiladi. Potensial sakrashga quyidagi omillar ta`sir qiladi:

1. 
   erituvchi va elektrolit foni tabiati ( , K_dis);
   
2. 
   elektrolitning konsentratsiyasi;
   

v) elektrod materiali va sirt yuzasi;
g) harorat.
Potensiometriyada titrlashning ohirgi nuqtasini topish uchun quyidagi usullardan foydalaniladi:

1. 
   Hisoblash usullari.
   
2. 
   Chizma usullari.
   

1. 
   Hisoblash usullarida titrlanadigan modda eritmasiga titrantning eritmasidan teng (1ml.dan) miqdorda qo’shib har bir qo’shilgan hajm, unga to’ғri keladigan potensialning qiymati va har ikki yaqin nuqta orasidagi potensiallar farqi ham qayd qilinadi.
   

ΔE eng katta bo’lgan soha ekvivalentlik nuqta joylashgan soha Hisoblanadi.

2. 
   Chizma usullar. Titrlashni ohirgi nuqtasini aniqlashning chizma usullari integral (to’liq), differencial (farqli), ikkinchi tartibli hosila va boshqa usullarga bo’linadi.
   

1. 
   Integral usulida EYK ning titrant hajmi (V) ga boғliqlik chizmasi chiziladi.
   

^ЕмВ


мл

2. 
   chizma.Potensiometrik titrlashning integral egri chiziғi
   

Bu chizma asosida ekvivalent nuєta va titrlashning ohirgi nuqtasini topish uchun o’rinmalar o’tkaziladi. O’tkazilgan o’rinmalar kesish nuqtalarining abscissalar o’qiga perpendikulyar bo’lgan balandligi topiladi. Bu balandlik teng ikki qismga
bo’linadi va kesishgan nuqtadan titrlash egri chiziғi bilan kesishguncha ordinatalar o’qiga parallel o’tkaziladi. Shu parallelning titrlash egri chiziғi bilan kesishish nuqtasidan esa abscissalar o’qiga perpendikulyar tushiriladi. Ushbu perpendikulyarning abscissalar o’qi bilan kesishish nuqtasi t.o.n siga to’ғri keladi. (2-chizma)

2. 
   Differencial usul t.o.n sini topishning ancha oson va aniq usulidir;
   

rant hajmiga boғliqligi chizmasi chiziladi. Cho’qqisimon egri chiziq cho’qqisidan abscissalar o’qiga tushirilgan perpendikulyar titrlashning ekvivalent nuqtasiga (t.o.n siga) to’ғri kelgan hajmini ko’rsatadi. (3- chizma)

3. 
   chizma.Potensiometrik titrlashning differencial egri chiziғi.
   

Differencial usulda t.o.n sini topishning aniqligini oshirish uchun ikkinchi tartibli hosila olish usulidan foydalaniladi.
ning qo’shilgan titrant
hajmiga boғiqlik chizmasi chiziladi.




² Е
V ²

4. 
   chizma. Potensio¬metrik titrlashning ikkinchi darajasi¬ning titrlash egri chiziғi.
   

Chizmadan ko’rinayaptiki, egri chiziqlar abscissa o’qining har ikkala tomonida joylashgan (4-chizma). Egri chiziqlarning uchlarini tutashtirganda abscissa o’qi bilan chiziqning kesishish nuqtasi t.o.n siga to’ғri keladi.

Potensiometrik titrlash kislota - asosli (neytrallash), oksidlanish- qaytarilish, cho’ktirish va kompleks hosil bo’lish reakciyalari asosida, shunday hossalarga ega bo’lgan moddalarni aniqlash va tekshirish uchun keng qo’llaniladi. Natijada, moddalarning konsentratsiyasinigina emas, balki ularning turli hil konstantalarini ham aniqlash mumkin.
Potensiometrik titrlashda boradigan reakciyalar quyidagi talablarga javob berishi kerak:

1. 
   reakciya tegishli yo’nalishda stehiometrik nisbatda ohirigacha borishi;
   
2. 
   kimyoviy reakciyaning tezligi etarli darajada katta bo’lishi;
   

v) kimyoviy reakciya muvozanati tez qaror topishi;
g) qo’shimcha reakciyalar bo’lmasligi kerak.
Potensiometrik va boshqa asboblar yordamida titrlash usullarining, vizual (ko’z bilan kuzatiladigan) usullarga ko’ra bir qator afzalliklari mavjud. Ular quyidagilardan iborat:

1. 
   titrlashda sub`ektiv hatolarga yo’l qo’yilmaydi;
   
2. 
   aniqlashning sezuvchanligi ancha yuqori bo’ladi;
   

v) loyqa va rangli eritmalarni titrlash mumkin;
g) bir vaqtning o’zida aralashmadagi bir necha komponentni tabaqalab (ketma-ket) titrlash mumkin;
d) titrlash jarayonini osongina avtomatlashtirish mumkin.

6.